Aby stać się dobrze wychowanym widzem, trzeba wiedzieć, jak należy zachowywać się w miejscach przeznaczonych do odbioru sztuki. Książka zawiera kilka wskazówek okreslających, czego oczekuje się od odbiorcy.
Jest to bogato ilustrowany katalog pod redakcją Joanny Baranowskej i Pawła Sztarbowskiego. Zawiera obszerne informacje o sekcji narodowej, architektury i Kostiumu Ekstremalnego, wszystkich prezentowanych spektaklach i artystach, raport z badań socjologicznych Sztuka w przestrzeni publicznej Joanny Erbel i Pawla Herbsta oraz teksty kuratorek i specjalistów z dziedziny sztuk wizualnych i teatru: Izabeli Kowalczyk, Pawła Sztarbowskiego, Joanny Warszy.
Pierwsza część monumentalnego, trzytomowego dzieła Dobrochny Ratajczakowej Dzieje komedii polskiej. Niezwykła próba przywrócenia zepchniętemu na margines gatunkowi właściwego miejsca w dziejach naszej rodzimej literatury.Imponująca wiedza i erudycja autorki, wsparte rozległością lektur, pozwoliły jej na kreślenie wielkiego tła kulturowego, na którym pozycja komedii zmieniająca się w różnych epokach jest przez nią przedstawiana. Pozwala to przede wszystkim na zobaczenie i wydobycie oraz podkreślenie znaczenia komedii, jakie miała dla rozwoju nie tylko innych gatunków literackich, ale i innych sztuk. W tym przede wszystkim teatru, z którym komedia związała się najbardziej, wpływając na konwencje, styl gry i inscenizacji, a także przemieniając widownię.To zafascynowanie autorki gatunkiem wyrasta z przekonania, że to właśnie niedoceniania przez poważną literaturę komedia w swojej zmienności, otwartości, migotliwości jest jednym z najlepszych środków do uobecniania dziejowego, jak określa to, używając terminu Martina Heideggera. Autorka uważa, że to właśnie zdolność do przekształcenia i zmiany, przystosowania zadecydowała o trwałości komedii jako gatunku, powołując do życia niemożliwą do opanowania mozaikę tekstów. Dlatego nie tworzy jednej definicji. Uważa, że każda epoka i każda kultura inaczej wyznaczały jej kontur, który zmieniał się pod naciskiem różnych prądów, orientacji estetycznych, ideologii, nawet praktyk twórczych.Książka ma podwójną narrację: narracja linearna jako opowieść o dziejach gatunku poświęcona jest ogólnym prawidłom przebiegu procesu przemian komedii i składających się nań prądów; nie dążąc do syntezy czy kompletnej monografii, przyjmuje postać opowiadania otwartego na uzupełnienia i dopowiedzenia, którymi są rozsypane opowiadania w opowiadaniu krótkie notatki, miniatury narracyjne, szkice, drobne okruchy historii, które można czytać w dowolnej konfiguracji.Pierwszy tom Dziejów komedii polskiej obejmuje dwie rozległe epoki, w jakich kształtowały się u nas odmiany tego gatunku. W okresie dawnej Polski Autorka śledzi jej dwie odmiany: elitarno-dworską i inteligencko-plebejską; natomiast oświeceniowe przejście do nowoczesności przynosi wskazanie fundamentów polskiej komedii w formule klasycystycznej, jej funkcję zwierciadła obyczajów na scenie publicznej, a także przypisanie komedii nie tylko funkcji rozrywkowej, ale i politycznej.
W pierwszym tomie przybliżamy okoliczności rozmaitych momentów założycielskich i przełomów wraz z różnymi sposobami konstruowania i rekonstruowania historii cyrku, pomiędzy analizą źródeł, mitografią a historiografią. W stworzeniu serii zainspirowała nas otwartość i ciekawość Zbigniewa Raszewskiego, historyka teatru, patrona Instytutu Teatralnego, który w książkach Teatr w świecie widowisk i Pamiętnik gapia zawarł wiele wnikliwych uwag na temat cyrku i widowisk spod znaku budy jarmarcznej. Cyrk proponuje specyficzną, natychmiast rozpoznawalną formułę widowiska. Ale jest także obiektem wyobrażonym: zbiorem retroaktywnych i melancholijnych fantazji, pojemnym imaginarium, z którego twórcy poszukujący idei autentyczności czerpali i do dziś czerpią częściej niż chcieliby przyznać. Uważany za aintelektualny i antyestetyczny był jednocześnie obiektem fascynacji artystów i ideologów. W zachodnim projekcie modernizacyjnym funkcjonował jako laboratorium technologicznych innowacji i quasi-instytucja edukacyjna, prekursorsko propagował wzorce nowoczesnego życia, mobilności społecznej, treningu fizycznego i estetyk cielesności, kultu gwiazd i superbohaterów, odegrał także znaczącą rolę w powstaniu nowoczesnych mediów i profesjonalnego sportu.
Książka prezentuje dzieje i dorobek niezależnego od władz PRL zespołu teatralnego Nie Samym Teatrem działającego w latach 1984–1987 w katolickich kościołach Wrocławia oraz wielu innych miast polskich.
Zawiera pełną dokumentację przedstawień NST oraz sylwetki jego twórców, a także świadectwa ich inwigilacji i prześladowań przez funkcjonariuszy komunistycznej Służby Bezpieczeństwa. Tekst ilustrują unikalne zdjęcia z przedstawień, wykonane przez członków zespołu NST i działającą poza zasięgiem komunistycznej cenzury Niezależną Agencję Fotograficzną Dementi oraz dokumenty ze zbiorów Instytutu Pamięci Narodowej.
Był Hübner jak Bogusławski aktorem, reżyserem, dyrektorem scen, autorem sztuk i adaptacji scenicznych, krótko mówiąc, łączył w sobie talenty wszystkich niemal teatralnych specjalności. Od początków polskiej sceny narodowej minęło ponad dwa i pół wieku. Dzisiejsi aktorzy mają o wiele większą przestrzeń artystycznej działalności. Był więc Hübner także aktorem i reżyserem filmowym, telewizyjnym, radiowym. Był wykładowcą aktorstwa i reżyserii, był teoretykiem teatru, pisał o nim książki naukowe i popularyzatorskie, pisał recenzje, felietony, eseje. Był wreszcie działaczem teatralnym na arenie międzynarodowej, a nade wszystko wielkim autorytetem całego środowiska w Polsce.
Choreografia: polityczność pokazuje choreografię jako narzędzie formułowania i wyrażania myśli, przestrzeń działań krytycznych i praktyk oporu. Choreografia: polityczność jest pierwszym tomem serii przygotowywanej przez Art Stations Foundation we współpracy z Instytutem Muzyki i Tańca, Instytutem Teatralnym im. Z. Raszewskiego i East European Performing Arts Platform (EEPAP).
Czy Dziady są toksycznym arcydziełem? Czy nadal stanowią opresyjną inicjację w polskość, jak uważał Czesław Miłosz, pisząc w Ziemi Urlo, że swą wizją Mickiewicz zapeklował Polaków w mesjańskim nacjonalizmie, który ma to do siebie, że pochłania każdego, kto mu się opiera?Jak uwolnić to, co w Dziadach uniwersalne, od nacisku polonocentrycznych matryc lekturowych i ich edukacyjnych nadużyć? Jak od Daj mi rząd dusz! przejść do Dajcie mi człowieka? Najnowsza historia sceniczna Dziadów podpowiada niejedną odpowiedź. Mniej interesować mnie będzie teatr jako medium literatury dramatycznej, bardziej teatr jako medium emocji zbiorowych. [] Warto opowiedzieć o scenicznym zdejmowaniu z arcydramatu interpretacyjnych klisz przez nieufnych reżyserów i reżyserki, o wyłuskiwaniu nowych podtekstów przez aktorki i aktorów, o dekonstruowaniu mitów nadpisanych nad Dziadami. Mickiewiczowski Konrad wcale nie musi zejść ze sceny, by ustąpić miejsca Gustawowi, wystarczy, że odzyska utraconą połowę biografii.
Tom trzeci to autorska reprezentacja przygotowanej przez Roberta Rumasa wystawy pokazywanej w salach Zachęty - Narodowej Galerii Sztuki od października 2019 do stycznia 2020. Jest to swego rodzaju „książka wystawowa” lub „galeria w książce” - plastyczna opowieść o scenografii teatralnej i społecznej, opatrzona (tak jak wystawa) W(o)prowadzeniem Doroty Buchwald oraz historyczno-metodologicznym artykułem Dominiki Łarionow o wystawach scenografii jako narzędziach diagnostycznych.
Wystawa Roberta Rumasa w Zachęcie nosiła taki sam tytuł jak niniejsza publikacja oraz projekt badawczy, którego jest efektem. I choć formalnie nie stanowiła jego części, powstawała jednak przy wsparciu realizującego go zespołu, była kreacją jednego z jego istotnych członków, jeszcze jedną propozycją wędrówki przez labirynt polskiej scenografii współczesnej. Wystawa Roberta Rumasa stanowiła ważne ogniwo łańcucha polskich wystaw scenograficznych, zapoczątkowanego w 1913 w Zachęcie międzynarodową Wystawą Nowoczesnego Malarstwa Scenicznego, a jej książkowa postać ma nie tylko walor dokumentacji wydarzenia, ale przede wszystkim stanowi cenne, atrakcyjne wizualnie, albumowe dopełnienie publikacji Zmiana ustawienia.
Tom pierwszy, napisany przez Dorotę Jarząbek-Wasyl, Wandę Świątkowską i Dariusza Kosińskiego, to próba przedstawienia dziejów scenografii teatralnej do roku 1939 ujęta w kolejne odsłony: myśl i praktyka Stanisława Wyspiańskiego, nowe rozumienie dekoracji, bogactwo i różnorodność scenografii malarskiej, dokonania Reduty i współpracujących z nią scenografów oraz prezentacja dwóch zasadniczych nurtów scenografii awangardowej - konstruktywistycznego i performatywnego.
Tom prezentuje stosunkowo najpełniejszą syntezę dziejów polskiej scenografii w omawianym okresie, układającą się we względnie linearną opowieść.
Odmienny charakter ma tom drugi, podzielony na dwie części. Pierwszą, Wędrówki po polskiej scenografii teatralnej po 1945 roku, tworzą eseje dotyczące różnych zjawisk polskiej scenografii teatralnej po II wojnie światowej. Jak wyjaśnia we wstępie do serii prof. Dariusz Kosiński: „Nie mogąc pokusić się na tym etapie o jednolitą i całościową syntezę, na którą jest być może jeszcze za wcześnie autorki tekstów zgromadzonych w tej części: Ewa Dąbek-Derda, Dominika Łarionow i Paulina Skorupska wiodą czytelników przez «labirynt, zwany teatr» wytyczanymi przez nie ? często pionierskimi ? szlakami, łącząc i prezentując wybrane dokonania polskich scenografów drugiej połowy XX i początków XXI wieku. Podobny charakter ma też podjęta przez Dorotę Buchwald i przeze mnie próba stworzenia swoistego katalogu obrazów i motywów powracających (niekiedy natrętnie) w polskiej scenografii współczesnej”. W części drugiej tomu, zatytułowanej Sceny życia publicznego. Polska scenografia społeczna XX i XXI wieku, autorzy rozdziałów uzasadniają teoretycznie koncepcję scenografii społecznej (Kamil Minkner), syntetycznie szkicują jej „polskie drogi” (Daniel Przastek) i prezentują rozbudowane studia przypadków: scenografię wielkich narodowych pogrzebów (Paweł M. Mrowiński) oraz mszy odprawianych w czasie pielgrzymek do Polski papieża Jana Pawła II (Paweł M. Mrowiński i Daniel Przastek).
Trzytomowa, bogato ilustrowana synteza dziejów polskiej scenografii nowoczesnej (od początków XX wieku do dziś), rozumianej jako sztuka kształtowania przestrzeni i estetyki przedstawień teatralnych i społecznych, a zarazem próba odnowienia refleksji nad nią.Autorki I autorzy reprezentują odmienne perspektywy i metodologie, różne subdyscypliny (historia i teoria teatru, performatyka), dyscypliny (teatrologia i nauki polityczne) czy wręcz obszary ludzkiej działalności (nauka i sztuka).Omawiane realizacje i projekty w większości odnoszą się do teatru dramatycznego i scen alternatywnych. Opera, taniec i teatr lalek (animacji) pojawiają się tu stosunkowo rzadko. Wynika to z faktu, że scenografia operowa, baletowa czy teatrów tańca przez większość badanego okresu przejawiały te same tendencje, co scenografia przedstawień dramatycznych I alternatywnych. Natomiast w przypadku teatru lalek uznano, że omówienie tego bogatego obszaru wymagałoby odrębnych badań I odrębnej narracji.
Ten krąg wybitnych ludzi teatru rosyjskiego stanowi dla Jerzego Koeniga punkt wyjścia do rozważań, które od kwestii sztuki prowadzą ku sprawom historii, społeczeństwa, polityki.
Jerzy Koenig kilkukrotnie przymierzał się do napisania książki o teatrze rosyjskim. Wśród przyjaciół i studentów przez wiele lat mówiło się o jego mitycznej książce o Meyerholdzie. Nic z tych planów i rozmów nie wyszło. Zamiast tamtej książki jest teraz zbiór tekstów rozproszonych dotychczas po książkach i czasopismach. Koenig napisał jednak dość, by zbudować barwną i spójną opowieści o wczoraj i przedwczoraj teatru rosyjskiego.
W pewnym momencie Koenig usprawiedliwia się z tego, że mówi „po belfersku”. To nieprawda. Jego teksty są jasne, komunikatywne (…), a jednocześnie nasycone wiedzą, której nikt, ani przed Koenigiem, ani po nim nie posiadał.
W sposób szczególny spaja te teksty osobiste doświadczenia autora w czasach oportunizmu, a potem powolnego podgryzania systemu. Bo właśnie wypowiedzi o teatrze radzieckim okazywały się, dla nas czytających i słuchających Koeniga, szkołą sprzeciwu. (…)
To bardzo ważna książka. Może nie tylko jako rzecz o historii teatru radzieckiego/rosyjskiego, ale też jako przyczynek do dziejów polskiej inteligencji i jej spojrzenia na Wschód.
prof. dr hab. Piotr Mitzner
Wyprawy do bieguna północnego były ważnym motywem kultury europejskiej XIX wieku - przedmiotem zbiorowych ekscytacji, źródłem niesamowitych opowieści, tematem marzeń i obsesji. A nawet więcej - biegun północny stał się wówczas ważną ziemską figurą absolutu. Trudno dziś uprzytomnić sobie siłę zbiorowych dążeń, tęsknot i ambicji, z jaką tę rolę biegunowi powierzono.Tomasz Kubikowski przywołuje tamtą historię, a zarazem umieszcza ją w zaskakującej ramie: w wyprawach na biegun widzi rodzaj perfomansu, wyczyn i występ zarazem. Jak pisze: ""Skoro performans rozgrywa się na granicy świadomości i tego, czego ona nie objęła - jeden jego biegun wymyka się wszelkim kategoriom, określeniom, słowom. Jest źródłem wszelkich słów i zachowań, ale zawsze brak ich na to, co się w jego obrębie dzieje; samego performansu one się już nie imają. Doświadczenie arktyczne XIX wieku było performansem ""par excellance"".Wyprawa na skraj świata jako analogia przeżycia na scenie? Dlaczego nie? Edward Gordon Craig pisał o wspólnej genezie doświadczenia arktycznego i teatralnego. W zasadzie na całą tę książkę można spojrzeć jako na próbę wyjaśnienia jego intuicji: w jakiej właściwie mierze pogoń za teatralnością jest ""dokładnym odpowiednikiem odkrycia bieguna północnego""?
Ta książka ma już swoją historię. Był rok 2004, kiedy po raz pierwszy ukazała się nakładem Oficyny Wydawniczej Errata. Przyjęta życzliwie, została wyróżniona w dorocznej ankiecie miesięcznika „Teatr” jako „najciekawsza książka o teatrze” . Potem przyszły następne wydania (2008, 2010). Z biegiem lat „Pejzaż…” stał się „klasyką” wśród teatraliów — i wciąż jest czytany. Dzisiaj oddajemy go do rąk Czytelnika już po raz czwarty. Ukazuje się ze zmianami, w innym opracowaniu graficznym, wzbogacony o nieznane zdjęcia. Specjalnie do tego wydania zostały zamówione i napisane nowe teksty. Składają się one na część zatytułowaną Po latach, która dopełnia fascynujący i trudny temat przenikania się sztuki i życia, wciąż obecny w naszych rozmowach z Mają Komorowską, rozpoczętych kilkanaście lat temu. Zaktualizowana została Kronika twórczości Mai Komorowskiej.
—Barbara Osterloff
Historia Kościoła katolickiego w Polsce po 1945 roku jest niesłychanie złożona, jedno jednak jest niezmienne: Kościół zawsze zajmował wyjątkową pozycję w życiu publicznym. Występował i uznawany był jako reprezentant wartości ""uniwersalnych"" i ""narodowych"". Jako ""szaniec polskiej kultury"". Jako mediator pomiędzy społeczeństwem a władzą. Jako ważny gracz w życiu politycznym.Ta wyjątkowa, wielowymiarowa pozycja decyduje o niezwykle rozległym wpływie Kościoła na życie publiczne. jest to wpływ jawny, widoczny na poziomie instytucjonalnym i prawnym, ale także ukryty, podskórny, przejawiający się w milczącym uznaniu wyjątkowej pozycji Kościoła w życiu narodu i jednostki i uznawaniu za niepodważalne wartości reprezentowanych przez religię katolicką.Autorki i autorzy rozpraw zamieszczonych w tomie interesują się zarówno momentami, w których krzyżowały się - w sposób harmonijny bądź konfliktowy - interesy instytucji teatru i instytucji Kościoła, jak i zjawiskami, w których dopiero w spojrzeniu ""z ukosa"" widoczny staje się wpływ katolickiej aksjologii na kształt życia teatralnego.Przykładów tak rozumianych relacji teatru i Kościoła dostarcza garściami historia. A jednak nie powstała dotąd praca, która te relacje uczyniłaby przedmiotem pierwszoplanowego namysłu. Czy wobec tego przesadą będzie stwierdzenie, że nie znamy i nie rozumiemy historii polskiego powojennego teatru?
"Demokracja" stanowi naturalne przedłużenie poprzedniej pracy Joanny Krakowskiej, "PRL. Przedstawienia", i zarazem jest zamknięciem całego cyklu poświęconego teatrowi publicznemu w Polsce 1765-2015. Różni się jednak i od całego cyklu, i od poprzedniej książki Krakowskiej. Powód jest oczywisty: tym razem nie jest to praca czysto historyczna. Wobec wybranych spektakli, podobnie jak wobec opisywanej epoki, autorka jest nie tylko badaczką. lecz również świadkiem. Książka ma wyraźną, świadomie deklarowaną orientację: przedstawia w ośmiu odcinkach plus aneks doświadczenia antykapitalistycznego teatru krytycznego - czy, szerzej, doświadczenia formacji ideowej, które znalazły wyraz w tym teatrze.
prof. dr hab. Małgorzata Szpakowska
Album fotografii Wojciecha Plewińskiego ma charakter zarazem fotograficzny i dokumentalny, specjalistycznie teatrologiczny. Jego celem jest jak najlepsze ukazanie rozległości dokumentacji stworzonej przez Artystę, jedynej w swoim rodzaju na terenie Polski, obejmującej ponad osiemset spektakli wystawionych od 1959 roku przez kolejne półwiecze, a jednocześnie przemiany języka wizualnego teatru w tym okresie. Album zawiera około dwustu fotografii i prezentuje zdjęcia z około 50 spektakli.
Mamy tu do czynienia z bardzo niewielkim wycinkiem twórczości wybitnego fotografa Wojciecha Plewińskiego. O tym, że to niewielki wycinek, można się przekonać, spoglądając choćby na daty: autor urodził się w 1928 roku w Warszawie, zaczął fotografować około roku 1953, współpracę z „Przekrojem”, najważniejszym pracodawcą w jego zawodowym życiu, rozpoczął w roku 1957, a dwa lata później po raz pierwszy zrobił zdjęcia dokumentujące przedstawienie teatralne. […]
W teatrze znalazł się, jak wszędzie i zawsze, nieco przez przypadek. Pierwsze zlecenie dostał za kogoś, na zastępstwo, a potem już tak zostało. „Widać się spodobało”, mówi, nie wiadomo, z leciutką ironią czy rzeczywistą nadzieją. […]
Zrozumienie zasad panujących w tym dziwnym, zamkniętym świecie zajęło mu trochę czasu. Zanim je jednak zrozumiał, za dobrą monetę przyjął własne. Plewińskiego fotografa, również teatralnego, cechuje bowiem nieodmiennie to samo: bezwiedne rozpychanie się łokciami, tworzenie wokół siebie przestrzeni, oglądanie rzeczywistości na własny sposób. Widz przyjmuje to zrazu naturalnie, zdjęcia Plewińskiego przedstawiają przecież teatr, są tu pełne plany, szerokie ujęcia obejmujące całą scenę, konieczne, jeśli się chce pokazać scenografię. Są kluczowe sceny, sceniczne dzianie się, są zdjęcia jakby stworzone do teatralnej witryny – to było przecież w czasach, kiedy fotografia teatralna wisiała w witrynach, takich jak u szewca czy parasolnika, produkt, przedstawienie, był wystawiony do oglądania, do oceny: warto kupić bilet czy nie. Zastanowienie przychodzi spóźnione: te zdjęcia są zasadniczo inne. Ich odmienność jest niełatwa do nazwania od razu, złożona. […]
Wojciech Nowicki
[fragment tekstu „Fotograf na scenie”]
mhf.krakow.pl
Kolejny tom rocznika "Teatr w Polsce 2017". Rocznik zawiera pełną dokumentację wszystkich wydarzeń (premier, repertuarów, kolejnych edycji festiwali), które odbyły się w sezonie 2015/16.
Od autora:
Drodzy Czytelnicy,
moim marzeniem jest zabrać Was na wędrówkę po teatrze lalek. Będzie to wędrówka w wyobraźni. Zajrzymy w różne teatralne zakamarki. Poznacie kilka pracowni i ich doświadczony personel. Dowiecie się, z jakich materiałów powstają i gdzie przechowuje się gotowe kostiumy i scenografie, a także kto projektuje i kto wykonuje lalki. Nauczycie się rozróżniać tradycyjne typy lalek. Odkryjecie czym jest animant i co robi animator w teatrze. A to tylko kilka z wielu tajemnic teatru lalek. W Słowniczku znajdziecie 25 haseł-opowiastek ułożonych alfabetycznie, czyli w porządku od a do z. Nie wszystkim literkom udało się zaistnieć w książeczce. Po lekturze wypiszcie te, których brakuje.
Gotowi? Zapraszam na wspólną wędrówkę,
Martyna
Ta książka jest zaproszeniem do czynnego myślenia - o tekstach Wyspiańskiego i poprzez nie. Gromadzi teksty, które powstały w trakcie projektu artystyczno-badawczego Poza kanonem, pomiędzy akademią a praktyką. Dramaty Stanisława Wyspiańskiego. Jego zasadniczym celem było stworzenie scenicznego laboratorium, w którym w intensywnym dialogu i w warunkach swobodnego eksperymentu zaproszeni badacze i artyści mogli dążyć do odkrycia nowych sposobów interpretacji twórczości teatralnej autora ""Wyzwolenia"". Laboratoryjnej pracy poddano sześć utworów Wyspiańskiego, sytuujących się na obrzeżach kanonu: ""Requiem"", ""Bolesław Śmiały"", ""Legion"", ""Klątwa"", ""Śmierć Ofelii"", ""Legenda"".Inicjując projekt, szliśmy za wskazaniem Wyspiańskiego: przewalczyć myślą. Powrót do jego tekstów wydała nam się dziś w kontekście polskiego życia zbiorowego szczególnie ważny. Zmęczenie niedoformiem i nagromadzeniem konkurencyjnych wzorców i scenariuszy zaowocowało po dwudziestu latach od odzyskania suwerenności, agresywną rekonstrukcją przeszłości, obwarowywanej sakralnymi nakazami. Naród kulturowy jako twarda oczywistość zamienia się w broń przeciwko wszelkim odmiennościom i próbom twórczego przewalczenia jego przeszłości, której - chcąc nie chcąc - jesteśmy wytworem. Takiego kultu Wyspiański nigdy nie aprobował, równie mocno protestując jednak przeciwko wymazywaniu tego kształtującego nas i wciąż aktywnego dziedzictwa.Praca podjęta przez autorów interpretacji jego tekstów pokazanych na scenie Instytutu Teatralnego i zapisanych w niniejszym tomie jest świadectwem przyjęcia takiej właśnie postawy. Nie musimy, a nawet nie powinniśmy próbować iść wprost za słowami Wyspiańskiego, traktować cytaty z niego jak maksymy i motta, ale postawa, którą żył, wydaje się dziś polityczną i kulturową koniecznością.
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
