Książka dr Joanny Kulwickiej-Kamińskiej pozostaje w niezwykle bujnie rozwijającym się w ostatnich latach nurcie tzw. kitabistyki. Jednocześnie ma charakter interdyscyplinarny, ale owa interdyscyplinarność wykracza wyraźnie poza to, co wymagane przez kitabistykę. Monografia obejmuje bowiem, jak wskazuje tytuł, translatologię, głównie w jej aspekcie językoznawczym, ale także w odniesieniu do translatologii literaturoznawczej i porównawczej krytyki przekładu, jak również elementy religioznawstwa ze szczególnym naciskiem na islamistykę i biblistykę. Lektura pracy wskazuje, że na tej liście uwzględnić należy także slawistykę oraz orientalistykę – z naciskiem na arabistykę i turkologię. [...] Mamy do czynienia z niezwykle wartościowym opracowaniem, będącym krokiem milowym w badaniach nad literaturą religijną Tatarów polsko-litewskich i translatologią koraniczną oraz porównawczą – koraniczno-biblijną. To ogromny wkład do polskich badań językoznawczych i religioznawczych.
Z recenzji prof. dr. hab. Marka Dziekana
Rozważania o przekładzie terminologii religijnej islamu w polskich tłumaczeniach Koranu na tle biblijnej tradycji translatorycznej, autorstwa dr Joanny Kulwickiej-Kamińskiej, to praca dojrzała, bardzo dobrze sproblematyzowana i uargumentowana. Samą koncepcję pracy oceniam jako bardzo fortunną, ale też niełatwą do realizacji, wymagającą bardzo szerokich kompetencji. I z tym wszystkim Autorka wyśmienicie sobie poradziła. Jej ustalenia, wywiedzione z obszernego materiału empirycznego, są przekonujące i z pewnością następni badacze problemu będą się do nich niejednokrotnie odwoływać. Recenzowaną książkę oceniam bardzo wysoko ze względu na niepodważalne wartości merytoryczne, udaną próbę usytuowania tworzonej przez translatorów religijnej terminologii islamu na tle chrześcijańskiej tradycji biblijnej, bogaty materiał źródłowy, kompetentne, szczegółowe analizy z uwzględnieniem problematyki z zakresu kultury i dogmatu islamu oraz chrześcijaństwa.
Z recenzji dr hab. Alicji Pihan-Kijasowej, prof. UAM
Kościoły chrześcijańskie w Królestwie Polskim wobec Żydów w latach 1855-1915 to pierwsza w historiografii polskiej próba przedstawienia stosunku Kościołów chrześcijańskich (katolickiego, ewangelickiego i prawosławnego) w Królestwie Polskim wobec Żydów na przełomie XIX i XX wieku. Dzięki szerokiej kwerendzie źródłowej przedstawiono wiele nowych faktów. Praca stanowi ważny krok do zrozumienia relacji chrześcijańsko-żydowskich, jak również stosunków polsko-żydowskich.
Każdy wie, jaki był tragiczny koniec templariuszy – jednego z najpotężniejszych zakonów rycerskich, którego proces, zapoczątkowany przez Filipa Pięknego w 1307 roku, do dziś jest tematem wielu legend i przedmiotem kontrowersji. Nieco mniej znana jest jednak historia Jakuba de Molay, ostatniego wielkiego mistrza zakonu, który zakończył życie na stosie po tym, jak odmówił wyrzeczenia się swojej wspólnoty.
Wybrany na przywódcę templariuszy w 1292 roku musiał zmierzyć się z upadkiem państw krzyżowców po zdobyciu Akki przez Mameluków. Przebywając na Cyprze, gdzie wycofali się chrześcijanie, usiłował prowadzić walkę o odzyskanie Jerozolimy, opierając się przy tym na sojuszu z Mongołami. Niestety, jego strategia za-wiodła, a wielkie marzenie zostało pogrzebane. Wezwany do Francji przez papieża Klemensa V, aby przedyskutować projekty krucjaty i połączenia templariuszy z joannitami, Jakub de Molay wpadł w pułapkę intryg, które go przerosły i zadały ostateczny cios jego zakonowi.
Alain Demurger, wykorzystując nieznane i nieopublikowane dotychczas dokumenty, w poprawionym i uzupełnionym wydaniu swojej książki ponownie przybliża karierę postaci mało znanej i niejednokrotnie błędnie osądzanej, jednak niepozbawionej charakteru i ambicji. Korygując niektóre daty i informacje, dotąd powszechnie uważane za prawdziwe, autor stawia w nowym świetle kwestię odpowiedzialności wielkiego mistrza za przebieg procesu templariuszy i kierujące nim pobudki.
[…] Eseje zawarte w tym tomie pragną zmierzyć się z tematem zapomnienia odmienianym przez wszystkie przypadki własnej dyscypliny naukowej i jej perspektyw, ale są przy tym próbą odpowiedzi na pytanie, co staje się z człowiekiem i jego światem, gdy zapomina o tym, co istotne. Otwiera to szereg kwestii niezwykle istotnych dla nauki, która jeśli ma pozostać wierna starożytnemu ideałowi „scientia”, powinna analizować zjawisko zapominania nie tylko w perspektywie psychologicznego zaburzenia, atrofii pamięci, lecz musi zwrócić uwagę na pamięć jako istotną «ważność» egzystencjalną. Historia zna próby wymazania osób i spraw z pamięci zbiorowej czy jednostkowej; poezja i sztuka jawią się jako próby ocalenia pamięci; teologia przywołuje kategorię pamięci jako wezwanie do wierności i jednocześnie etycznego memento, chroniącego przed wypłukaniem tego, co stanowi o źródle prawdziwie ludzkiego postępowania. Kryzysy wiary opisywane w Piśmie Świętym tak często były przecież de facto kryzysami pamięci, które prowadziły do rozchwiania tożsamości i życiowego zagubienia (czasem w skali całego narodu). Ale to także filozoficzna świadomość epistemologicznej wagi pamięci dla człowieczego bycia w świecie, która nieraz wybrzmi w prezentowanej książce. Dlatego każda z przywołanych dyscyplin – historia, teologia, filozofia i filologia – mają tak wiele do powiedzenia w tej sprawie. Jak napisał jeden z najwybitniejszych teologów XX wieku, Hans Urs von Balthasar, przybliżanie się do przedmiotu badań i prowadzone na tej kanwie debat naukowych przypomina często muzyczną fugę. Motywy krzyżują się ze sobą i przenikają, w pewnym momencie jeden motyw ściga drugi, aby w końcu wybrzmieć we wspólnym finale. Poniekąd jest to udziałem również tej książki. Przedstawia ona wielowątkową refleksję nad pamięcią i zapominaniem. Analizują ją historyk, filolog, filozof, etyk, teologowie i poeci, których refleksja przenika w obszar zainteresowań drugiego, łącząc w ten sposób zgromadzone teksty w jeden czytelny ciąg rozumowania. Interdyscyplinarność studiów idzie w parze z bogactwem formy: znajdują się tu rozważania pełne naukowego rygoru i ścisłości terminologicznej, eseje i analizy filologiczne, ale także opowiadanie Cezarego Dobiesa, toruńskiego poety i pisarza, na co dzień mieszkającego w Paryżu, zatytułowane Kwiaty wiary, będące literackim głosem w dyskusji o zapomnieniu. Równie interesującym wkładem w refleksję, nie tyle przez słowo, co przez obraz, są ilustracje Artura Majki, znanego rysownika, malarza i fotografa. Tryskające z przebitego boku Chrystusa kwiaty, a także strumienie wody (źródło życia, zatem i pamięci) i wszelkie motywy znajdujące się na okładce niniejszej książki zaprojektowanej przez Majkę, to artystyczne poszukiwanie w głębinach prawdy, gdzie malarz uderza jakby w inną strunę, niedosłowną, aby wybrzmiały wszystkie dźwięki myśli i w każdej z intelektualnych tonacji. […]
Książka Ukrzyżowani. Współczesne misteria męki Pańskiej w Polsce ma dwóch głównych bohaterów: tytułowe misteria oraz teorię performance jako propozycję koncepcji interpretacyjnej w badaniach antropologicznych nad współczesną religijnością.
Fragment „Wprowadzenia” do książki:Umieranie i śmierć są w dziejach ludzkości jednocześnie wyzwaniem i źródłem inspiracji dla filozofii, teologii i innych nauk, a także źródłem działań kulturotwórczych człowieka. Tematyka schyłku życia, umierania i śmierci jest zdaniem Philipa Ariésa jednym ze wspólnych tematów systemów filozoficznych w historii myśli ludzkiej. Również rozważania teologiczne wszystkich epok i systemów religijnych w eschatologiach analizują koniec ziemskiej egzystencji człowieka. Przykładem wpływu śmierci na nauki filozoficzno-teologiczne, literaturę i sztukę są podręczniki dobrego umierania i dzieła artystyczne określane gatunkiem ars bene moriendi. Ostatni etap ludzkiego życia jest przedmiotem badań i analiz dla nauk szczegółowych. Zagadnieniem tym zajmuje się medycyna i nauki o zdrowiu. W historii ich rozwoju były jednak okresy, gdy temat ten pomijano zarówno w podręcznikach, jak i w zainteresowaniach badawczych. W ostatnich dziesięcioleciach ważną rolę w przywróceniu debaty publicznej poświęconej tematowi umierania, z udziałem medycyny, psychologii i innych nauk szczegółowych, odegrały praktyczne zajęcia i ich zapisy dokonane przez Elizabeth Kübler-Ross. Interdyscyplinarne warsztaty z udziałem pracowników służby zdrowia, pomocy społecznej, psychologów i pedagogów, duszpasterzy i innych osób, gotowych do przełamania społecznego tabu, były obok analizowanych w tej publikacji działań współczesnego ruchu hospicyjnego ważnymi sygnałami zmian w społecznej percepcji kresu ludzkiego życia.
"O miłości" to antologia tekstów skłaniających do rozważań na temat sensu miłości. Są to teksty filozoficzne pisarzy, którzy tworzyli ponad pół wieku temu. Ksiązka zawiera dzieła Maxa Schelera, Nicolai Hartmann oraz Ditricha von Hildebranda.
Szlak św. Jakuba (hiszp. Camino de Santiago) to przecinająca całą Europę sieć dróg prowadzących do grobu św. Jakuba Apostoła, znajdującego się w Santiago de Compostela w północno-zachodniej Hiszpanii. Każdego roku przemierzają go tysiące pielgrzymów, którzy od czasów wczesnego średniowiecza (VIII w.), podejmują wysiłek wędrówki inspirowany wiarą i poszukiwaniem najważniejszych wartości. Różnymi drogami i odmiennymi środkami lokomocji, ale z tym samym duchem kształtowali świadomość jedności kontynentu europejskiego pośród widocznych oznak kulturowej różnorodności.
Przewodnik po Camino Polaco w województwie kujawsko-pomorskim jest zaproszeniem do odkrycia regionu i rozpoczęcia swego pielgrzymowania właśnie na tych ziemiach. Może to być dobry ?wstęp? do późniejszej wyprawy na Camino albo ?zwieńczenie?, już po odbyciu pielgrzymki do Santiago, aby kroczyć śladami tych, którzy od średniowiecza pielgrzymowali z Kujaw i Pomorza, do Composteli.
Książka jest plonem długoterminowych badań etnograficznych prowadzonych w latach 1993-2001 we wsiach na pograniczu wyznaniowym w Polsce i na Białorusi. W centrum zainteresowania znalazły się tu dwa obszary życia społecznego lokujące się na granicy kultury i biologii - skupione wokół umierania i jedzenia - które przez swój bliski związek zarówno ze sferą sakralną, jak i codzienną doskonale ujawniają różne procesy tworzenia i neutralizowania symbolicznych granic między wyzwaniami i między wyznawcami.
Publikacja jest monografią śliwickiej nekropolii. Składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza ?stanowiąca opis cmentarza ? omawia zakres chronologiczny pracy, lokalizację cmentarza, jego historię na tle ustawodawstwa państwowego i kościelnego, symbolikę, materiał i technikę wykonania pomników nagrobnych, z wyróżnieniem tzw. typu śliwickiego, style, inspiracje. Drugą część książki stanowi katalog opisywanych obiektów z informacjami o lokalizacji, danych osobowych pochowanych osób, treścią inskrypcji, opisem pomnika. Integralną częścią inwentarza jest dokumentacja faktograficzna.
Prezentowane w niniejszej książce wyniki badań nad genezą, rozwojem, przekształceniami i zakresem kompetencji centralnych i terytorialnych organów władzy zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228-1410 zostały po raz pierwszy opublikowane w 2001 roku. Z racji szybkiego wyczerpania nakładu Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu zwróciło się do mnie z propozycją ponownego wydania tej książki w formie reprintu. Pod względem konstrukcyjnym, kompozycyjnym i merytorycznym praca ta, mimo upłynięcia dziesięciu lat od chwili jej opublikowania, nie wymaga zmian i jest nadal aktualna. Jednak ? co zrozumiałe ? w tym czasie były prowadzone przez historyków polskich i niemieckich dalsze badania, które we fragmentach zahaczały o prezentowaną tu problematykę. Dlatego też przynajmniej pokrótce wypada tu przywołać najważniejsze opracowania z ostatnich dziesięciu lat i krytycznie ustosunkować się do zawartych w nich propozycji.
[...]
Toruń, październik 2011 roku
Spis treści:
Część 1
Recepcja idei reformacyjnych w Polsce
Część 2
Reformacja w Prusach Polskich
Część 3
Reformacja W Prusach Książęcych
Część 4
Protestantyzm w Polsce i Prusach w XV - XX w.
W książce omówiono zmiany, które zachodziły na przestrzeni ośmiu stuleci w sposobie formowania,modelowania i wykonywania fryzur, nakryć głowy i ozdób. Omówiono je na tle głównych trendów mody odzieżowej. Szerokie ramy czasowe pozwoliły prześledzić, w jakim kierunku zachodziły zmiany, jak zmieniała się technika wykonania poszczególnych elementów i stylistyczne relacje między nimi. Możliwe było również wychwycenie pewnych uniwersalnych modeli, które w niezmienionej formie przetrwały przez kilka stuleci. Tak obszerne ramy chronologiczne wymusiły ograniczenia w zakresie szczegółowości omawiania pewnych zagadnień. Z powodu bardzo dużej różnorodności ozdób, fryzur i nakryć głowy nie sposób było omówić ich wszystkich rodzajów. Dlatego starano się ukazać główne tendencje, modele i obowiązujące trendy. Forma nakryć głowy była bardzo często powiązana z fryzurami. Czasami zależności były tak silne, że trudno było jednoznacznie wskazać, który element był czynnikiem determinującym: czy kształt fryzur był dopasowywany do nakryć głowy, czy może to nakrycia głowy wymuszały sposób wymodelowania koafiur. W książce starano się wykazać, jak duży wpływ miały fryzury i nakrycia głowy na charakter kreacji. Ze względu na dostępność źródeł największy nacisk położono na nakrycia głowy, starając się ukazać ich wielką różnorodność. Zaprezentowano, jak zmieniała się forma czepców, czapek, kapturów i kapeluszy i jak wiele fasonów występowało na przestrzeni ośmiu wieków.
Refleksja nad nowoczesnością, jej specyfiką i wyjątkowością, jest tym, co jednoczy niezwykle zróżnicowaną i przez to – zdawałoby się – nieco chaotyczną twórczość Ágnes Heller. Twórczość, która właśnie z uwagi na charakter poruszanych problemów oraz ich nowatorskie ujęcie sama staje się na wskroś nowoczesna – ucieleśnia ducha epoki. Od marksistowskiej, absolutnej, bo naukowej, pewności i wiary do postmodernistycznej ostrożności w ferowaniu bezwzględnie obowiązujących wyroków – oto intelektualna droga, jaką przebyła Ágnes Heller. Zajęło jej to blisko sześćdziesiąt lat – znaczną część XX wieku. dlatego pisząc o jej losach i twórczości, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że siła rzeczy odnosimy się do dramatycznych wydarzeń, jakie miały miejsce w minionym stuleciu w Europie Środkowo-Wschodniej. Od chwili pierwszego zetknięcia się z jej pracami mamy przed oczyma obraz jednostki, w której losach ogniskuje się kapryśna i wszechmocna Historia. Wydaje się więc, że kluczem do zrozumienia przesłania także tej, przekładanej polskiego Czytelnikowi, książki jest właśnie uświadomienie sobie banalnego z pozoru faktu zakorzenienia człowieka w historii oraz płynących stąd jego ograniczeń i powinności, również o charakterze moralnym. Heller nie poprzestaje jednak na samych pytaniach o sens historii, czy o dokładną treść przykazań etycznych. Przerażającą konstatacja utraty przez nowoczesność trwałego oparcia staje się dla niej wyzwaniem. Całe bogactwo jej myśli, cały jej intelektualny wysiłek bierze się właśnie stąd – z próby szukania fundamentu w świecie, w którym wiara w ontyczne podstawy porządku rzeczy zdaje się najwyższą naiwnością, ale i największą powinnością intelektualisty.
ze Słowa wstępnego
Część I - Korporacja i krąg przynależących do niej. Kulturowe i społeczne podstawy działalności militarnej zakonu w Prusach (do początku XV wieku)
Prezentowana książka stanowi pierwszy tom szerszego studium poświęconego podstawom kulturowym aktywności militarnej zakonu niemieckiego w Prusach. Zostało ono pomyślane jako próba możliwie całościowego spojrzenia na szereg różnorodnych determinantów działalności zakonu prowadzonej przy użyciu broni i grup zbrojnych, którą organizował on w kraju pruskim w okresie od XIII do XV stulecia własnymi środkami korporacyjnymi oraz przy udziale najróżniejszych grup ludności kolonizowanego kraju, jak i zbiorowości zamieszkujących jego obrzeża. Poruszone tu zostały zagadnienia mentalnych członków zakonu (jak choćby znaczenie ślubu posłuszeństwa i pojęcie służby), zaprezentowano też mocno zróżnicowaną grupę osób mniej lub bardziej ściśle związanych z korporacją w oparciu o jej wewnętrzne normy funkcjonowania. Przeprowadzona analiza dotyczy fenomenów z obszaru historii późnego średniowiecza rozumianej jako historia kultury (zagadnienia mentalności, rozumienia wartości i norm, charakter relacji międzygrupowych) oraz historia społeczna (zróżnicowanie grupy przynależących do zakonu analizowane w kontekście aktywności militarnej korporacji)
Dziedzictwo Goliata to książka stanowiąca próbę odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na Hebrajczyków i Biblię mieli Filistyni. Lud ten, przybyły wraz z innymi Ludami Morza, zapewne z terenów Egei i Anatolii, osiedlił się w Palestynie w XII wieku p.n.e. i przez pewien czas odgrywał rolę lokalnego hegemona. Plemienna nazwa własna Filistynów dała początek nazwie zasiedlanego przez nich terytorium – Palestyny. W cieniu kultury filistyńskiej formowały się wspólnoty polityczne Judy i Izraela. W nauce dominuje pogląd, jakoby Filistyni pozostawali w ustawicznym konflikcie z Hebrajczykami. Ponadto Filistyni są przedstawiani zazwyczaj jako dzicy, złowrodzy i nieokrzesani najeźdźcy. Obraz ten jest wynikiem przyjęcia biblijnego punktu widzenia na pradzieje Izraela. Niniejsze studium stawia pytania o zasadność takiego spojrzenia na historię starożytnej Palestyny. Książka ta pozwala dostrzec elementy wskazujące nie tyle na konflikt między Filistynami i Hebrajczykami, ile na ich wzajemne zależności. Proponowane wnioski ilustrują, jak wielki wpływ na Hebrajczyków mieli owi rzekomi barbarzyńcy. To Filistyni jawią się jako lud wyrafinowany i kulturalny, który wniósł w świat Hebrajczyków cenne składniki dziedzictwa mykeńskiego i anatolijskiego. Paradoksalne zatem przedstawienie w Biblii złych Filistynów nie wynika z dążenia do historycznie obiektywnej rekonstrukcji dziejów, lecz jest skutkiem swoistej manipulacji. Judejczycy mogli mieć kompleks zależności od silniejszego sąsiada i swej kulturowej niższości wobec nich, stąd dążenie do jego stronniczego zobrazowania. Dziedzictwo Goliata w Judzie było bowiem znacznie większe, niż gotowi byli to przyznać sami autorzy Starego Testamentu.
Zjawisko cenzury stanowi przedmiot nieustannego zainteresowania uczonych różnych specjalności. Jednym z efektów tej aktywności jest niniejszy wybór dwudziestu czterech studiów pod wspólnym tytułem Nie po myśli władzy. Studia nad cenzurą i zakresem wolności słowa na ziemiach polskich od wieku XIX do czasów współczesnych. W tomie zastosowano układ chronologiczny z niewielkimi odstępstwami od tej reguły na rzecz układu przedmiotowego.
Różnorodność zagadnień podejmowanych przez autorów tekstów włączonych do niniejszego tomu odzwierciedla skalę złożoności zjawiska, jakim jest cenzura. Przedstawiony wybór studiów to tylko jedna z licznych propozycji realizacji ciągle aktualnego badawczo tematu cenzury i zachęta do podejmowania dalszych wysiłków w tym zakresie.
Fragment Wprowadzenia
"To, co zamierzam powiedzieć na temat prestiżu, będzie zarysem trzech problemów, zazwyczaj lekko zaniedbanych. Spróbuję je zaprezentować
nieco inaczej. Należy przede wszystkim postawić pytanie, czym jest prestiż, nazywany też poważaniem, szacunkiem, estymą, respektem, honorem, wreszcie statusem społecznym. Z jednej strony, jest wartością, którą daje się innym, a z drugiej - samemu się ją otrzymuje. Wzgląd na prestiż skłania ludzi do określonych zachowań, choć oczywiście nie wszystkim zależy na prestiżu w takim samym stopniu. Jego najważniejszym elementem jest hierarchia, której przyjrzymy się najdokładniej - "prestiż dzieli ludzi na tych mniej i bardziej znaczących; bardzo
podobnie jak różnicują ludzi zamożność, poziom wykształcenia czy władzy, tyle tylko, że prestiż jest wyrazem świadomości, w odróżnieniu od obiektywnych wymiarów". Do tej encyklopedycznej definicji dodajmy, że to, co jest dlań charakterystyczne, dotyczy zdolności do syntetycznego ujmowania bardzo różnych aspektów oceny w jeden wymiar gradacji. Podlegają jej cechy osobiste, role i pozycje społeczne jednostek. Znaczenie prestiżu jest tym większe, im bardziej ludzie kierują się nim na co dzień w sytuacjach związanych z podejmowaniem ważnych decyzji. Na jego konsekwencje wpływające na kształt makrostruktur dość wcześnie zwrócił uwagę Max Weber, który zaliczył prestiż do jednej z trzech podstawowych płaszczyzn nierówności - oprócz zakresu władzy i podziałów klasowych utożsamianych z ekonomicznym statusem. Czy można mówić o niewielkim zaniedbaniu w sąsiedztwie takiego nazwiska? Powodem jest jednostronność dotychczasowych ustaleń. Koncentrują się one na prestiżu, który ma się z racji wykonywanego zawodu, stanowiska i innych elementów wynikających z globalnej pozycji społecznej; kwestia psychologicznych gratyfikacji otrzymywanych za osobiste atrybuty, jak i krótkotrwałych aktów wymiany prestiżu w określonych sytuacjach nie została natomiast należycie przedstawiona. Do tych spraw próbuję się w niniejszej publikacji ustosunkować, opierając się na wynikach własnych badań z 1998 r.".
Pod względem redakcyjnym praca - uwzględniając jej właściwą konstrukcję, logikę i klarowność wywodu, a także warstwę językową - została dobrze przygotowana. Autor w sposób przejrzysty analizuje i ujmuje w pewne określone całości problemy zawarte w tytule. Zapoznaje czytelnika z postacią polskiej arystokratki, której działalność wychowawcza wobec ubogich kobiet ze wsi przyczyniła się do ich awansu osobowościowego i społecznego. Koncepcję wychowawczą Jadwigi z Działyńskich Zamoyskiej ukazuje na tle będących w owym czasie w obiegu teorii wychowawczych i ich zastosowania w praktyce. Jest to element pozytywny, który przesądza o wartości poznawczej książki i o jej przydatności do inspirowania dalszych badań w poruszanej tu dziedzinie.
Trzeba zaznaczyć, że jest to novum, ponieważ myśl pedagogiczna, rozproszona w całokształcie twórczości Jadwigi Zamoyskiej, w ocenianej pracy doczekała się systematyzacji i została zdefiniowana według współczesnych kryteriów badawczych.
(z recenzji wydawniczej ks. prof. dr. hab. Edwarda Walewandera)
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
