Według Karla Jaspersa istnieje ścisłyzwiązek filozoficznego myślenia z wyzwaniami epoki; uważa on, że pytania filozofii są odwieczne, ale ich kształt ulega zmianie na skutek nowych doświadczeń historycznych. Zarówno Jaspers, jak i prezentowani w niniejszym tomie inni wybitni myśliciele, ukazują w swych dziełach dylematy współczesności i angażują się w ich rozwiązywanie. Stawiają pytania o to, czym jest człowieczeństwo i na jakie zagrożenia dzisiaj napotyka.
Wstęp
C z ę ś ć I
Filozofowie w kręgu myśli Karla Jaspersa
Elżbieta Paczkowska-Łagowska
Człowieczeństwo: jego natura, kryzys i próby ratowania w naszym czasie. Z badań Otto F. Bollnowa
Iwona Alechnowicz-Skrzypek
Jaspersowska krytyka marksizmu w kontekście współczesnej mody na Marksa
Antoni Szwed
Kwestia niemieckiej winy moralnej w ujęciu Karla Jaspersa i Michaela Schmidt-Salomona
Piotr Reputakowski
Hannah Arendt i Karl Jaspers w walce z totalitaryzmem
Izabella Janda
Zagubiony w bezosobowym świecie rzeczy? Człowiek Emmanuela Mouniera i Karla Jaspersa
Antonina Sebesta
Partia i jej liderzy jako zagrożenie dla wolności politycznej
C z ę ś ć I I
Z myśli filozoficznej Karla Jaspersa
Czesława Piecuch
Karla Jaspersa idea nowego humanizmu
Izabela Szyroka
Medytacja nad słowami Jaspersa: „Ogląd historyczny stwarza przestrzeń, z wnętrza której budzi się nasza świadomość człowieczeństwa” (O źródle i celu historii)
Paweł Wójs
Karl Jaspers o języku, mowie i piśmie
Maciej Urbanek
Psychopatologia – psychologia – filozofia: Jaspersa droga do zrozumienia człowieka
Włodzimierz Heflik
Próba analizy znaczenia terminu „das Umgreifende”
Michał Haake
Rembrandt – ikonoklazm – fizjonomika – Holokaust. Uwagi na temat stanowiska Karla Jaspersa
w sprawie wyglądu Jezusa Chrystusa
Janusz Krupiński
„Bóg umarł”: przecięcie dwu osi, czasu i wieczności
Autorzy
Indeks nazwisk
Jak bardzo nasza cywilizacja zmieni się pod wpływem nieustannego i dynamicznego rozwoju cyfrowych środków komunikacji masowej? Naukowcy i filozofowie formułują najróżniejsze przewidywania, wśród których nie brak wizji ścisłego zintegrowania człowieka z wytworami najnowszych technologii. Z drugiej strony – wyrazisty nurt dyskursu humanistycznego, wywodzący się z psychoanalizy i fenomenologii, obwieszcza trwałość, hegemonię, a nawet dalszą ekspansję „starego medium” – filmu, pojmowanego jako paradygmat estetyczny i komunikacyjny. Jego dominującą pozycję w kulturze potwierdza łatwość, z jaką film dostosował się do środowiska cyfrowego, czy choćby coraz lepsza kondycja kin, w których widzów wcale nie ubywa. Czy w sytuacji trwałego triumfu języka kinematograficznego, pojmowanego jako wiodąca forma komunikacji masowej, systemy edukacyjne mogą ignorować potrzebę wychowywania odbiorców przekazów audiowizualnych, rezygnować z idei kształtowania kompetencji świadomego i krytycznego widza? Tezą prezentowanej rozprawy jest przeświadczenie o konieczności systemowego przygotowania młodych ludzi do odbioru audiowizualnych tekstów kultury, wykorzystujących język „ruchomych obrazów”. Książka skierowana jest przede wszystkim do nauczycieli języka ojczystego, którzy – z racji literackiego i językowego wykształcenia – są najlepiej predestynowani do włączenia filmu w obszar edukacyjnych działań i refleksji. Do nich przede wszystkim – choć nie wyłącznie – kieruje autor rozważania o współczesnej pozycji języka filmowego pośród wielu języków kultury, o statusie i miejscu filmu w doświadczeniu współczesnego człowieka, w końcu o sposobach szkolnej (ale przecież nie tylko) analizy i interpretacji dzieła filmowego czy – po prostu – o odmianach edukacyjnych rozmów o filmie.
Otrzymujemy księgę omawiającą podejmowane zagadnienie z różnych perspektyw i w odniesieniu do różnych zjawisk, z wykorzystaniem narzędzi wypracowanych przez różne szkoły metodologiczne, a jednocześnie – co stanowi rzadkość w tego typu wieloautorskich przedsięwzięciach – tom koherentny, zmierzający do jasno sformułowanych wniosków, które z jednej strony poszerzają istniejący stan wiedzy na temat poszczególnych twórców, dzieł, nurtów w literaturze i kulturze, z drugiej zaś mają przełożenie praktyczne, przede wszystkim w zakresie inspiracji dalszych badań i strategii „postępowania z literaturą” we wszystkich środowiskach, które są powołane do animacji postaw proksiążkowych.
Literatura dla dzieci i młodzieży od początków swego istnienia, a także – jak dowodzi Francesco M. Cataluccio – kultura współczesna dotknięte są „niedojrzałością, chorobą naszych czasów”. Choroba ta, jak dowodzi niniejsza książka, ujawnia się przede wszystkim w infantylizowaniu odbiorcy wirtualnego, bohatera, stosowanych w sztuce środków wyrazu, w formach ułatwionych i uproszczonych. Autorzy tomu dostrzegają to niebezpieczeństwo, zarazem jednak dowodzą, że infantylizacja jest formą strategii komunikacyjnych, przybiera często postać swoistej prowokacji, która – paradoksalnie – wydobywa pokłady mądrości, odpowiedzialności i dojrzałości hipotetycznego odbiorcy sztuki, wzmaga jego kreatywność i sprzyja rozwojowi kontaktów z literaturą i
Z recenzji dr. hab. prof. UW Grzegorza Leszczyńskiego
„Zmysłowość i metafizyka nie wykluczają się, podobnie jak wiara i wątpliwości, ale warunkują się wzajemnie. Odpychająca jest natura jako taka, rządząca się swym wewnętrznym prawem, ale dla człowieka jest piękna, ponieważ umie on patrzeć na nią oczami, w których odzwierciedla się pierwiastek boski (…) Nie każda erotyczna miłość jest chciwą żądzą, nie każde piękno pokusą i uwiedzeniem. Ale różnice te należy stale sprawdzać – czy to w odniesieniu do wiewiórki, czy leszczyny, czy pięknej kobiety. Oto paradoks, który Miłosz odkrywa i wciąż na nowo formułuje: jeśli stanę się myśliwym, to podporządkuję się prawu natury, jeśli jednak pozwolę, by mnie objęła i ogarnęła, wówczas rzucę na nią urok, zaczaruję ją boskim spojrzeniem. Katastrofa kulturowa, której Miłosz się spodziewał, faktycznie miała miejsce. Być może upadek będzie jeszcze głębszy, ale ostatecznie człowiek nie będzie umiał na stałe żyć bez wymiaru duchowego, bez wiary, nadziei i miłości. Dawna ojczyzna duchowa poety jest wprawdzie na zawsze utracona, ale nigdy nieuznawany za możliwy powrót nad brzegi Niewiaży jest realistycznym odpowiednikiem historycznej idei, że być może to właśnie on, poeta, nowy Noe, zdołał jako pierwszy postawić stopę na wyłaniającym się z niszczycielskiego potopu lądzie przyszłej kultury”.
Istoty wirtualne wikłają siebie i nas – ludzi – w liczne napięcia między tym, co realne, a tym, co wirtualne, tym, co mentalne, a tym, co cielesne, tym, co własne, i tym, co cudze, a także tym, co symboliczne, reprezentacjonistyczne, a tym, co wymyka się symbolizacji. Nawet jeśli niektórzy filozofowie uznali, iż różnice między tymi opozycjami zostały zniesione, właśnie rzeczywistość wirtualna wywołuje je na nowo i każe zrewidować pytania o ich ważność. Awatary, czyli wirtualne istoty żyjące w symulowanych fizycznych środowiskach, stanowią punkt odniesienia dla moich rozważań na temat wirtualnego Ja. Na przykładzie gry Second Life przyglądam się, jak przebiega budowanie wirtualnej postaci. Szczególną uwagę zwracam na aspekt fenomenologii percepcji i motoryki wirtualnego ciała. Chatboty – wirtualne istoty, których zadaniem jest konwersowanie z ludźmi i udzielanie im niezbędnych informacji, podnoszą wiele kwestii istotnych z punktu widzenia problematyki relacji Ja – świat zewnętrzny, w szczególności zaś intersubiektywności doświadczenia. Dlatego też są moim wirtualnym Innym.
Alternatywność jest pojęciem szeroko wykorzystywanym w teoriach światów tekstowych i przestrzeni mentalnych. Badacze tych zagadnień analizują przede wszystkim negację. Pojęcie alternatywności ma zastosowanie zwłaszcza do takich konstrukcji, w których pojawia się nie jeden, lecz dwa pakiety treści pojęciowej – negacja jest tu więc doskonałym przykładem, gdyż profiluje alternatywę, dwie sytuacje, z których jedna, negatywna, jest opisana, a druga, pozytywna, implikowana. Najnowsze badania nad negacją prowadzone w ramach nauk kognitywnych, językoznawstwa i stylistyki dotyczą zagadnień statusu i roli tego typu znaczeń oraz ich specyficznej funkcji w dyskursie. W większości dostępnych prac
przyjęto wcześniejsze założenie, zgodnie z którym negacja ma zasadniczo charakter binarny: X i nie-X to
jedyne pojawiające się w dyskursie możliwości.
Celem niniejszego tekstu jest jednak wykazanie, że alternatywność, w tym negację, da się wykorzystywać w dyskursie, zwłaszcza literackim, do ustanawiania wielu punktów widzenia i kierowania nimi. W rezultacie alternatywność może służyć przede wszystkim do wyrażania stanowiska, a nie do przedstawiania przeciwnych wersji budowanej w tekście rzeczywistości. Analizy pokażą również, że w literaturze alternatywność realizuje się za pomocą różnych typów konstrukcji.
Boticelli, Leonardo, Rafael, Michał Anioł, Correggio i Tycjan... stworzone przez nich arcydzieła zdobiące dzisiaj ściany w galeriach muzeów całego świata są odbiciem prawdziwie złotego wieku, okresu oszałamiających innowacji, przykładem słynnego łączenia intelektualnego rygoru geometrii z poezją.
W najnowszym tomie bestsellerowej serii Jak czytać... dokonano analizy obrazów największych mistrzów renesansu. Każda ze 180 prac stała się okazją do wyjaśnienia kluczowych pojęć malarstwa renesansowego – od „perspektywy” i „złotego podziału” po „wdzięk” i „symbolizm”. Album opatrzony został również krótkimi życiorysami najwybitniejszych twórców tego okresu. Całość stanowi oryginalną i przystępną w lekturze pozycję, będącą doskonałym wstępem do poznania sztuki i kultury włoskiego renesansu.
Fotografia bliskiej osoby może nas poruszyć „jak światło gwiazdy” (Roland Barthes); zdjęcia uciekających dzieci boleśnie uprzytamniają okropieństwa wojny. Jak to się dzieje, że zdjęcia mają na nas tak wielki wpływ? Ile rzeczywistości kryje się w czy też za obrazem?
Helmut Lethen zadaje te pytania, wędrując przez dwudziestowieczną historię sztuki i mediów: na przykładzie słynnych fotografii Roberta Capy z lądowania w Normandii pokazuje, jak zdjęcia zmieniają się w znaki czasu; zafascynowany śledzi performanse Mariny Abramović, w których sztuka stapia się z rzeczywistością; zgłębia ironiczną grę ze znakiem konceptualisty Bruce’a Naumana, która sprawia, że wszelka kryjąca się za nią rzeczywistość znika; w idyllicznych obrazach odkrywa owo totalne opuszczenie, które przerażało go już w dzieciństwie. Lethen tłumaczy, czym są i czym mogą być zdjęcia, nie zdradzając ukrytej za nimi rzeczywistości. Wielka pochwała i szkoła widzenia w nieprzejrzystym czasie.
Dla przedstawicieli nauk społeczno-ekonomicznych placówki muzealne są szczególnym rodzajem przedsiębiorstw non-profit. Działalność muzeów, prowadzona w kontekście szerokiej gamy uwarunkowań o charakterze ekonomicznym i pozaekonomicznym, jest wypadkową wielości funkcji i specyficznych celów kolekcjonerskich, konserwatorskich, naukowych, edukacyjnych, integracyjnych, tożsamościowych, wizerunkowych oraz w zakresie przyciągania publiczności i stymulowania ruchu turystycznego, stawianych przed nimi przez muzealników, organizatorów i społeczeństwo. Definiując obszary badawcze ekonomii muzeów, w książce pokazano, iż jest to już dość dobrze ugruntowane pole badań w ramach ekonomii kultury, łączące się ze spojrzeniem na tego typu instytucje w szerszym kontekście rozwoju cywilizacyjnego. Wkład ekonomistów w rozważania na temat muzeów nie dotyczy zatem, wbrew stereotypowym oczekiwaniom, oceny krótkoterminowej efektywności finansowej muzeów, lecz polega przede wszystkim na wskazywaniu potencjalnych uwarunkowań i implikacji podejmowania decyzji oraz wyborów związanych z działalnością muzeów i dążeniem przez nie do osiągnięcia złożonych celów.
Opracowanie to jest pierwszą na polskim rynku wydawniczym publikacją łączącą refleksje teoretyczne z zakresu ekonomii muzeów ze szczegółowymi badaniami empirycznymi prowadzonymi na terenie Polski. Zgłębiając jedną z ważnych kwestii dotyczących muzeów, obecną w dyskursie z zakresu ekonomii kultury, posługując się zarówno danymi zastanymi, jak i wynikami autorskich badań studiów przypadku, w opracowaniu omówiono determinanty popytu prywatnego i społecznego na muzea. Szczegółowej analizie poddano problem interesariuszy muzeów oraz wartościowania muzeów przez ich szeroko rozumianą publiczność, w tym kwestie skłonności do wnoszenia opłat na rzecz muzeów w formie biletów za wstęp oraz podatków, a także sprawę wkładu muzeów w budowanie i wzmacnianie kapitału społecznego w kontekście lokalnym i regionalnym.
Stanowczo za mało mamy w naszej tradycji antologii tematycznych, ukazujących wędrówkę i przemiany wątków, motywów w ich zmienności i ciągłości (lub nieciągłości), a już zupełnie brakuje takich antologii opatrzonych komentarzem i przypisami, które by pełniły funkcję edukacyjną. (…) Antologia ta, jak to się mówi, „wypełnia lukę” w naszej kulturze. Nie tylko w ramach historii literatury polskiej, ale także historii sztuki, muzealnictwa, w pewnym sensie – socjologii, a w końcu – historii idei. Mamy przecież do czynienia z faktem ogromnego znaczenia i wpływu muzeum na kolejne pokolenia, przyprowadzane przemocą, a później już dobrowolnie uczęszczające do muzeów. A więc muzea kształtują naszą świadomość.
(z recenzji prof. dr. hab. Piotra Mitznera)
Spis treści
Muzeum w literaturze – obszary znaczeń
CZĘŚĆ I
NIEFIKCJONALNY DYSKURS O MUZEUM
WŁADYSŁAW STANISŁAW REYMONT
Z wrażeń włoskich
WŁADYSŁAW STANISŁAW REYMONT
Z ziemi chełmskiej
LUCJAN RYDEL
Z dziennika podróży greckiej
JERZY ŻUŁAWSKI
Dwa listy z podróży
JERZY ŻUŁAWSKI
Miasta umarłe
JERZY ŻUŁAWSKI
Po siedmiu latach
JERZY ŻUŁAWSKI
Veneri et Romae
ANTONI SŁONIMSKI
Muzea
ANTONI SŁONIMSKI
Muzeum antyreligijne
ANTONI SŁONIMSKI
Muzeum Rewolucji
HALINA POŚWIATOWSKA
Opowieść dla przyjaciela
CZĘŚĆ II
MUZEUM W LITERACKICH DYSKURSACH
HENRYK SIENKIEWICZ
Bez dogmatu
FRANCISZEK RYCHNOWSKI
Co będzie w r. 2913? 1000 lat później. Fantasmagoria Iks-Won-Chyr’a
MARIAN GAWALEWICZ
Synowie Laokoona
GABRIELA ZAPOLSKA
Zaszumi las. Powieść
TADEUSZ JAROSZYŃSKI
Chimera. Powieść z życia artystów
STEFAN ŻEROMSKI
Dzieje grzechu
STEFAN ŻEROMSKI
Ludzie bezdomni
STEFAN ŻEROMSKI
Nawracanie Judasza. Powieść
STEFAN ŻEROMSKI
Pavoncello
STEFAN ŻEROMSKI
Uroda życia
WŁADYSŁAW STANISŁAW REYMONT
Wampir
ANDRZEJ STRUG
Chimera. Powieść
ANDRZEJ STRUG
Pieniądz. Powieść z obcego życia
ANDRZEJ STRUG
Portret. Powieść
ANDRZEJ STRUG
Żółty krzyż, t. II: Bogowie Germanii
WACŁAW BERENT
Ozimina
WACŁAW BERENT
Próchno
TADEUSZ BOY-ŻELEŃSKI
Jeszcze jedna „Filia” Muzeum Narodowego
TADEUSZ BOY-ŻELEŃSKI
Pieśń o „Rafaelu” nowo utworzonego lwowskiego muzeum
TADEUSZ BOY-ŻELEŃSKI
„Zielony Balonik” – Muzeum Narodowemu
NEMO [HENRYK ZBIERZCHOWSKI]
A kiedy umrę…
HENRYK ZBIERZCHOWSKI
W paryskim wirze. Powieść
MARIA JEHANNE-WIELOPOLSKA
Cheny. (Dialogi śmieszne, mówione serio)
FERDYNAND GOETEL
„Nie warto być małym”. Powieść
JAROSŁAW IWASZKIEWICZ
Fama
JAROSŁAW IWASZKIEWICZ
Na biust rzymski w muzeum w Spirze
JULIAN TUWIM
Dziesięciolecie
JULIAN TUWIM
Kwiaty polskie
ANDRZEJ KUŚNIEWICZ
Stan nieważkości
LEOPOLD BUCZKOWSKI
Pierwsza świetność
KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI
Niobe
ANNA ŚWIRSZCZYŃSKA
Muzeum arcydzieł
ELŻBIETA PIOTROWSKA
Nad gablotą z czerwonym sztandarem
JAN ROSTWOROWSKI
Koncert na stacji Victoria
TADEUSZ RÓŻEWICZ
Wycieczka do muzeum
WISŁAWA SZYMBORSKA
Muzeum
SŁAWOMIR MROŻEK
Do dyrekcji muzeum w lówr, zagranicą
SŁAWOMIR MROŻEK
Muzeum
SŁAWOMIR MROŻEK
Strażnik chińskiej wazy
WITOLD DĄBROWSKI
Muzealia
JERZY HARASYMOWICZ
Praskie medytacje
HALINA POŚWIATOWSKA
Metropolitan Museum of Art
HALINA POŚWIATOWSKA
*** [w Metropolitan Museum]
JONASZ KOFTA
Grande Valse Frottée
JACEK KACZMARSKI
Szturm
CZĘŚĆ III
PRYWATNA KOLEKCJA W LITERACKIM DYSKURSIE O MUZEUM
HENRYK SIENKIEWICZ
Bez dogmatu
ANDRZEJ STRUG
Pieniądz. Powieść z obcego życia
ANDRZEJ STRUG
Żywot Lorda Camelford
KAROL IRZYKOWSKI
Pałuba. Sny Marii Dunin
HENRYK ZBIERZCHOWSKI
Człowiek o dwu twarzach. Powieść
HENRYK ZBIERZCHOWSKI
Odwiedziny
STEFAN GRABIŃSKI
Muzeum Dusz Czyśćcowych
FERDYNAND GOETEL
„Nie warto być małym”. Powieść
Nota edytorska
Bibliografia
Indeks nazwisk
H. Bustos Domecq: pod takim pseudonimem dwaj wielcy argentyńscy pisarze – Jorge Luis Borges, którego nie trzeba nikomu przedstawiać, i nieco zapomniany u nas Adolfo Bioy Casares – wypuścili w świat kilka zdumiewających literackich dziełek. To pisane na cztery ręce, subtelne, parodystyczne i filozoficzne capriccia. Najsłynniejsze dwa z nich znajdują się w niniejszym tomie.
Sześć zagadek dla don Isidra Parodiego (po raz pierwszy po polsku) to pastisz tak uwielbianego przez autorów klasycznego kryminału. W buenosairiańskim więzieniu, w celi numer 273, niewinnie skazany na 21 lat więzienia detektyw-amator przyjmuje gości, którzy relacjonują kryminalne przypadki, rozwiązywane następnie przez Parodiego wyłącznie dzięki sztuce dedukcji, bez ruszania się zza krat.
Kroniki Bustosa Domecqa (wznowienie) stanowią kolekcję szkiców owego fikcyjnego autora, poświęconych postaciom ze świata literatury, sztuki, architektury, a nawet mody. To kpina z artystycznych trendów, teorii i praktyk, ale także z odbiorców i komentatorów wszelkich sztuk; zarazem – prawdziwa feeria konceptów i pomysłów.
Kroniki Bustosa Domecqa
Przedmowa
W hołdzie Cezarowi Paladiónowi
Popołudnie z Ramonem Bonaveną
W poszukiwaniu absolutu
Naturalizm znów na czasie
Katalog i analiza różnych książek Loomisa
Sztuka abstrakcyjna
Gremialista
Teatr uniwersalny
Wykluwa się sztuka
Gradus ad Parnasum
Selektywne oko
To, czego nie ma, nie przynosi szkody
Wielostronny Vilaseco
Nasz pędzel: Tafas
O strojach I
O strojach II
Świeżość spojrzenia
Esse est percipi
Próżniaki
Nieśmiertelni
Sześć zagadek dla don Isidra Parodiego
H. Bustos Domecq
Słowo wstępne
Dwanaście figur świata
Noce Goliadkina
Bóg byków
Przewidywania Sangiácomo
Ofiara Tadea Limardo
Długie poszukiwanie Tai Ana
Tomasz Pindel, Posłowie
Obecność obcych architektów i budowniczych na ziemiach polskich ma tak długą historię, jak sama architektura w Polsce, natomiast wyjazdy z ojczystej ziemi w poszukiwaniu pracy czy szansa na zrealizowanie za granicą projektu stały się udziałem polskich architektów dopiero po połowie XIX w. Budowanie na obcej ziemi to przede wszystkim szansa na zderzenie dwóch różnych – architekta i zleceniodawcy – doświadczeń architektonicznych, nawyków i upodobań, a przynajmniej na konfrontację wizji architekta (często skorygowanej już przez zleceniodawcę) z zastanym krajobrazem architektonicznym tworzonym w innej tradycji. Zebrane w niniejszym tomie teksty powstały w różnym czasie na przestrzeni ostatnich dwudziestu pięciu lat i nie stanowią koherentnej syntezy omawianego problemu. To raczej dziesięć case studies ących się na wybranych zjawiskach charakterystycznych dla różnych aspektów realizacji dzieł obcych architektów na ziemiach polskich i aktywności architektonicznej Polaków poza granicami ojczyzny w dobie nowoczesnej.
Zebrane w niniejszej publikacji eseje dotyczą trzech głównych tematów. Pierwszy z nich to filozofia Ludwiga Wittgensteina, zarówno wczesna, z okresu Traktatu logiczno-filozoficznego, jak i późna, zawarta w Dociekaniach filozoficznych. Starałem się uniknąć przypisywania Wittgensteinowi teorii na temat prawdy, znaczenia, rozumienia, języka, relacji między myślą a rzeczywistością etc., podkreślając zarazem głęboko terapeutyczny sens jego filozofii. Drugi krąg tematyczny wytyczają problemy etyki. Ciągle poruszamy się tutaj między autonomią woli a substancjalnością norm i zasad. W którą stronę się nie zwrócimy, to w sprawach moralności jesteśmy zdani na siebie, co być może lepiej niż filozofia uświadamia nam literatura. Opisując ludzkie historie, pozwala poznać „coraz większą liczbę odmian bycia człowiekiem” (Rorthy). Przeżywając losy literackich bohaterów, mamy szansę nabyć moralne przeświadczenia i wyrobić w sobie uczucie empatii. Trzeci temat związany jest z tym, co Wittgenstein nazywał „podejściem etnologicznym” w filozofii. Chodzi o to, że myśli mogą się w ogóle pojawić tylko i wyłącznie w formie wyznaczonej przez język i ludzkie działanie. Opis tych myśli jest więc zawsze opisem i wyobrażeniem pewnego sposobu życia. „Podejście etnologiczne” rozumiem jako próbę „przywrócenia filozofii ludzkiego głosu” (Cavell), także tego, który musiał przejść „przez tysiące mroków niosących śmierć mowy” (Celan).
Książka jest pierwszą w literaturze polskiej i kanadyjskiej rekonstrukcją owianej legendą historii migracji zbiorów wawelskich, znanych pod nazwą „skarbów”, z Londynu do Kanady w lipcu 1940 r. i piętnastoletniego wyczekiwania na ich powrót do kraju (1946-1961). Autor przedstawia przyczyny i szczególne okoliczności, które spowodowały, że po zakończeniu II wojny światowej aż do 1961 r. zbiory nie zostały sprowadzone z Kanady do Polski. Pracując nad tą monografią, wykorzystał całą literaturę przedmiotu, liczne źródła drukowane
i znajdujące się w archiwach w Ottawie, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Warszawie oraz w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. Losy tych zbiorów poza krajem pokazał z trzech perspektyw: rządu i dyplomacji Polski Ludowej, kanadyjskich władz federalnych i prowincjonalnych oraz rządu na uchodźstwie w Londynie i środowisk emigracyjnych. O pracy profesor Włodzimierz Borodziej napisał, że: „Wyłania się z tego gęsty, znakomicie odzwierciedlający marginalny z punktu widzenia historii powszechnej, całkiem ważny dla dziejów PRL – obraz strukturalnych konfliktów, możliwości oddziaływania jednostek i roli instytucji pozarządowych, negocjacji dyplomatycznych w punkcie szczytowym zimnej wojny”. Narracja autora udanie prowadzi czytelnika przez fascynujące losy skarbów, dlatego książkę czyta się znakomicie.
W styczniu 2016 r. upłynęło 55 lat od powrotu arrasów na Wawel.
Dziesięciolecie 1815–1825 przyniosło w literaturze polskiej wiele zmian. Pojawiły się zwiastuny „poezji nowej epoki” i wszystko, co nowe, złożyło się na całość, którą później nazwano romantyzmem. Wszystko zaś, co stare, utożsamiono z oświeceniem. Literatura przełamała się na dwoje – i przełom ten określono jako oświeceniowo-romantyczny. Żeby wyraźnie odgrodzić obie części, mówiono o „walce klasyków z romantykami”. Czy jednak ta rewolucja była rzeczywistym przewrotem w literaturze? Może okazać się, że doszło nie tyle do rewolucji w literaturze, ile do rewolucji literackiej: powstała opowieść o „walce”, przekazywana przez krytykę kolejnym pokoleniom. Tymczasem kiedy czyta się czasopisma kulturalne ukazujące się w Warszawie w latach 1815–1825, trudno natrafić na jakiekolwiek odgłosy wrzawy wojennej. Nie ma w tej prasie walki ani kłótni. Są zjawiska dużo ciekawsze. Oświecenie nie zakończyło się przecież sporem, a romantyzm nie zaczął się od sporu. Na pograniczu wielkich formacji w historii kultury polskiej toczyły się poważne dyskusje o poezji, a prądy literackie wzajemnie przenikały się i wzbogacały. Ta książka – wbrew tradycji mówienia o tej dekadzie jako okresie walki i konfrontacji – chce odsłonić kilka ważnych idei i zjawisk łączących pisarzy z różnych, by użyć dawnej i niezbyt fortunnej terminologii, obozów. Już ówcześni twórcy i publicyści zdawali sobie sprawę, że „nowe” (romantyczne) w literaturze wcale nie jest takie nowe; jest równie stare co „stare” (klasyczne), a może nawet jeszcze starsze. Co więcej, teksty klasyczne mogły być zarazem romantyczne, a romantyczne – klasyczne. A i można by zaryzykować tezę, że każdy poeta nadążający za swoją epoką – przynajmniej do 1825 roku – był jednocześnie klasykiem i romantykiem. Albo też nie był ani jednym, ani drugim.
Seria PROJEKTY KOMPARATYSTYKI
Ta książka wypływa z dwóch intuicji. Po pierwsze, dzieło Heideggera podobne jest do warowni, do której nie sposób ani wejść, ani zajrzeć. Niczego ono nie ujawnia, nie nazywa, nie komunikuje. Nie ma praktycznego zastosowania i jako takie nie poddaje się przekładowi. Druga intuicja może wydawać się na pierwszy rzut oka sprzeczna z pierwszą, ale w rzeczywistości ją dopełnia: Heidegger filozofuje, dokonując przekładu i tylko w przekładzie można jego dzieło zrozumieć. Jedną z konsekwencji tego przekładowego charakteru filozofii Heideggera jest jej narodowy, niemiecki charakter (pisanie o Heideggerze po polsku sprawia, że pozostaje się po zewnętrznej stronie dzieła-warowni).
Z tych dwóch intuicji wynika podwójne zadanie. Z jednej strony chodzi tu o rozszyfrowanie tego, na czym polega przekład, którego dokonuje Heidegger w Beiträge zur Philosophie, czyli na czym polega powtórzenie pierwszego, greckiego początku filozofii w języku niemieckim. Z drugiej zaś strony o rozwikłanie tego, co jest efektem tego przekładu – swoistej struktury (Gefüge) zbudowanej ze słów języka niemieckiego, w której przesyła się Bycie.
Obie intuicje i to podwójne zadanie skłaniają do podjęcia wyzwania: powtórzenia Heideggerowskiego przekładu w języku polskim. Efektem tego przedsięwzięcia nie jest i nie mógłby być lepszy przekład dzieła (skoro nie poddaje się ono przekładowi), lecz odkrycie, że język polski jest także językiem myślenia Bycia. Efektem proponowanej tu transpozycji nie jest lepsze zrozumienie filozofii Heideggera, lecz próba wzniesienia warowni w żywiole polszczyzny.
Łukasz Kołoczek – doktor filozofii, badacz późnej myśli Heideggera, zajmuje się także współczesnymi teoriami kultury. Pracuje w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Szczecińskiego. Stypendysta OaAD na Uniwersytecie w Wiedniu. Opublikował książkę Bóg Heideggera. Onto-teo-logiczny wymiar »Przyczynków do filozofii« (Kraków 2013). Swój projekt transpozycji, przedstawiony w Być czyli mieć, dopełnia odczytaniami tekstów polskiej literatury utrzymanymi w duchu komentarzy Heideggera.
Niniejsza książka nie jest ani historią psychoanalizy w Polsce, ani historią „polskiej psychoanalizy”. To rekonstrukcja podejmowanych przez pierwszych zwolenników Zygmunta Freuda prób zaszczepienia jego teorii polskiej inteligencji – tych udanych, jak i tych, które zakończyły się porażką. Każda część pracy zogniskowana jest na jednym z członków Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego i jego wysiłkach w tym zakresie. Omówiona została działalność Ludwika Jekelsa, Heleny Deutsch, Beaty Rank, Eugenii Sokolnickiej i Gustawa Bychowskiego, a także psychoanalitycznych pedagogów: Zygfryda Bernfelda oraz sióstr Berty i Stefanii Bornstein. Głównym celem było wydobycie pewnej zapomnianej formacji środkowoeuropejskiego modernizmu, stąd obecność wielu bohaterów dalszego planu oraz obszernego tła społeczno-kulturowego. Emisariusze Freuda przynoszą zbiorową biografię całego pokolenia kosmopolitycznych intelektualistów, współtwórców najważniejszego projektu emancypacyjnego przełomu wieków, kobiet i mężczyzn dramatycznie odczuwających potrzebę zmieniania świata, łączących praktykę psychoanalityczną z radykalnym socjalizmem i zdecydowanymi poglądami feministycznymi. Autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie, dlaczego przed II wojną światową nie udało się w Polsce założyć oddziału Międzynarodowego Stowarzyszenia Psychoanalitycznego, a osoby najbardziej zaangażowane w te starania figurują dziś w leksykonach jako psychoanalitycy amerykańscy.
Przyswojenie polskiemu czytelnikowi renesansowego modelu sporu jest potrzebne i ważne. Temat stawia bardzo wysokie wymagania autorowi, który go podejmuje. Zarówno materiał źródłowy, jak i olbrzymia literatura często o charakterze przyczynkarskim wymagają odwagi, żmudnej pracy i pasji poznawczej. Autorka pracy reprezentuje te cechy.
z recenzji prof. dr hab. Alicji Kuczyńskiej
Autorka opatruje (…) informacje i streszczenia własnymi komentarzami, (…) świadczą one (…) pozytywnie o głębi i dojrzałości przemyśleń p. dr Piotrowskiej dotyczących neoplatonizmu renesansowego, a także w szczególności wczesnonowożytnej astrologii, hermetyzmu etc., zatem tematów dotąd wciąż zbyt rzadko podejmowanych w polskich studiach nad filozofią XV–XVII w. i w odnoszącej się do nich polskiej literaturze przedmiotu.
z recenzji prof. dr. hab. Andrzeja Borowskiego
Rozprawie towarzyszy wstęp prof. Kazimierza Pawłowskiego oraz posłowie Jerzego Prokopiuka. Ten dwugłos uczonego i gnostyka stanowi znakomitą klamrę rozważań Ficina na temat ludzkich dylematów. (…) Za szczególnie wartościowe uznaję (…) opublikowanie trudnego tekstu źródłowego w znakomitym tłumaczeniu – takich pozycji ciągle bardzo u nas brakuje.
z recenzji dr hab. Izabeli Trzcińskiej
Autobiografizm jest zjawiskiem pogranicznym, oscylującym między sztuką a życiem, wzniosłością a trywialnością. Choć od kilku dekad podlega systematycznym badaniom oraz cieszy się zainteresowaniem czytelników, twórców i mediów, nie traci „dzikiego” charakteru: przyrasta, zarasta, zmienia się i multiplikuje. Na takim założeniu oparte zostały temat i kompozycja tej monografii, szóstej publikacji w serii Centrum Badań Dyskursów Postzależnościowych. W trzech częściach książki znalazły się artykuły ułożone według klucza pojęciowego, wykrystalizowanego podczas dyskusji, która odbyła się tym razem w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Szczecińskiego, na wieloznacznym pograniczu. Przebieg debaty podyktował tytuły części: Na pograniczach, Sceny autobiografii, Tożsamość w Polsce. Pierwsza zawiera artykuły opisujące doświadczenie półperyferii i peryferii, prowincji i dawnych kolonii, które układają się w mity reinwencyjne. Druga skupia się na społecznych umiejscowieniach, relacjach międzyludzkich oraz kontekstach autobiografii. Trzecia zaś to opowieść o tożsamości odbitej w opowieściach – celowo lub w pewnej mierze przypadkiem, na marginesie, na zakładce włożonej między spisywane w innym celu narracje.
Książka przedstawia jeden z najbardziej fundamentalnych projektów filozoficznych nowoczesności – projekt podmiotowości – w trzech różnych odsłonach, jakie znajdujemy w myśli Hegla, Marksa i Adorna. W każdym z tych trzech „momentów” pierwszoplanowe pozostaje pytanie o relację podmiotu i historii. Z tej perspektywy myśl Hegla można potraktować jako diagnozę dziejotwórczej podmiotowości i jednocześnie podmiototwórczej historii. Heglowskie rozpoznanie podmiotowego sprawstwa może więc uchodzić za przesłankę zwrotu do praktyki – co dokona się w dziele Marksa. Zarazem, choć Marks przedstawi wiele ciekawych narzędzi do myślenia o historii, problematyczny pozostaje status Marksowskiego podmiotu. Historyczna procesualność, ekonomiczny mechanizm wyobcowania i widmo ideologii nie muszą jednak wprost prowadzić do wniosku, że historia jest „procesem bez podmiotu”, jak chciał tego Althusser. Równie dobrze można wszak mówić o „procesie jeszcze bez podmiotu”, a upodmiotowienie historii traktować jako historyczną szansę czy zadanie. Myśl Adorna stanowi na tym tle istotny punkt odniesienia dla omawianej tradycji. Konfrontacja problematyki podmiotowości i myślenia o historii z dziejowymi burzami XX stulecia prowadzi frankfurtczyka do specyficznie pojętej „nie-rezygnacji”. Oprócz tytułowej problematyki książka porusza też inne, ważne dla omawianych myślicieli wątki, a wśród nich na pierwszy plan wysuwa się zagadnienie odmiennego w każdym wypadku modelu dialektyki. Nie brak też odniesień do autorów znaczących interpretacji – takich jak Lukács, Kojeve czy Althusser.
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
