Książka jest pierwszą w Polsce publikacją monograficzną poświęconą szerokiej działalności kulturalnej i publicystyczno-badawczej Mieczysława Tretera – wybitnego, acz dziś niemal zapomnianego estetyka, krytyka sztuki, muzealnika i kuratora, aktywnego przede wszystkim w okresie międzywojennym. Autorka gruntownie odtwarza jego system estetyczny, wyrosły w dużym stopniu na postromantycznej myśli o sztuce, próbując jednocześnie włączyć wypowiedzi krytyczne Tretera w oś sporów o pryncypialne kwestie artystyczne epoki. Analizuje przy tym nie tylko jego zmieniające się poglądy odnośnie sztuki czy samej krytyki, ale również specyfikę języka krytycznego, tj. stylistyczno-retoryczne ukształtowanie dyskursu. Omawia wreszcie działalność organizatorsko-wystawienniczą Tretera, wraz z jej recepcją w ówczesnej prasie polskiej i zagranicznej, przybliżając tym samym kulisy artystycznej sceny tamtych lat – widzianej jako pole ścierających się tendencji oraz walki o dominację w świecie sztuki.
"Jest to praca niewątpliwie pionierska i w takim ujęciu wręcz wyjątkowa, ponieważ odbiega daleko od tradycyjnej biografii i zmierza w stronę bardzo kompetentnej i źródłowo udokumentowanej analizy rozległego obszaru naszej krytyki tego okresu. (…) Mieczysław Treter jawi się tu jako spiritus movens większości działań instytucjonalnych związanych chociażby z propagandą sztuki polskiej poza granicami, ale przede wszystkim jako „krytyk środka”, próbujący godzić (…) Scyllę sztuki i krytyki konserwatywnej z Charybdą nowoczesności".
Z recenzji prof. dr. hab. Waldemara Okonia
Dr Diana Wasilewska – historyk i krytyk sztuki (UAM), polonistka (UMK), absolwentka podyplomowego studium Laboratorium Reportażu (UW). Autorka monografii naukowej poświęconej krytyce artystycznej międzywojnia Przełom czy kontynuacja? Polska krytyka artystyczna 1917–1930 wobec tradycji młodopolskiej (2013), współautorka książki Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego (2012), stypendystka Fundacji Lanckorońskich (2009), kierownik grantu NCN. W badaniach naukowych zajmuje się przede wszystkim krytyką artystyczną dwudziestolecia międywojennego, ze szczególnym uwzględnieniem retorycznego aspektu jej języka. Pracuje na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
Produkcja przestrzeni żydowskiej w dawnej i współczesnej Polsce to opowieść o polskiej przestrzeni miejskiej – o wysiłkach na rzecz ukształtowania i modernizacji tej przestrzeni oraz o miejscu, jakie na skutek tych wysiłków przeznaczono mieszkającym w Polsce Żydom. Książka jest opowieścią o polskim antysemityzmie oraz o tym, w jaki sposób antysemityzm i etniczne wykluczenie stały się czynnikami kształtującymi polską przestrzeń publiczną. Jej autor podejmuje kwestię miejskiej i społecznej nowoczesności w przyjętej w Polsce odmianie: nowoczesności, z której usunięto postulaty emancypacji i podmiotowości, a zastąpiono je paradygmatem militarno-kościelnym i zależnością od cierpienia – i własnego, i zadawanego innym. Opisuje i analizuje zdarzenia z historii polskiej urbanistyki i historii Żydów, które zadecydowały o kształcie miejsca mniejszości w obrębie przestrzeni topograficznej, kulturowej i symbolicznej.
"Książka jest głosem w dyskusji na temat miejsca Żydów w polskiej rzeczywistości, którego ilustracją, wskaźnikiem czy aspektem jest kształt konkretnych przestrzeni zajmowanych przez Żydów w Warszawie i Krakowie. Głos ten jest bardzo ważny, a recenzowana praca, choć ma swoje słabości, jest książką wybitną tak pod względem zaprezentowanej w niej wiedzy i śmiałości myślenia autora, jak i biorąc pod uwagę znakomitą formę. (...) Autor w przekonujący sposób dowodzi, że polska wersja modernizacji była antysemicka, antyoświeceniowa i w dużej mierze religijna, antysemityzm zaś stanowił wspólny mianownik modernizacji, katolicyzmu i polskości".
[z recenzji prof. Sławomira Kapralskiego]
"Książka Konrada Matyjaszka jest znakomitym i oryginalnym studium struktury, którą autor nazywa przestrzenią żydowską w miastach polskich. Chodzi o tereny miejskie lub podmiejskie zamieszkałe przez ludność żydowską i rozumiane w wymiarze społecznym jako podległe relacjom siły i podporządkowania. Matyjaszek zaczyna analizę od średniowiecznego Krakowa, a kończy na placu Grzybowskim w Warszawie, a więc od przestrzeni żydowskiej do produkcji przestrzeni pożydowskiej. Analizuje zjawisko niestabilności tej przestrzeni w wymiarze urbanistycznym, kulturowym, historycznym i politycznym. Napisana z pasją, jest to książka zaskakująca i konieczna".
[prof. Irena Grudzińska-Gross]
Konrad Matyjaszek – architekt, kulturoznawca, doktor nauk humanistycznych, pracuje w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Współredaguje rocznik Studia Litteraria et Historica. Zajmuje się badaniami architektury i przestrzeni miejskich w kontekście ich roli wobec tożsamości zbiorowych, badaniami nad antysemityzmem, oraz analizą polskich i środkowoeuropejskich dyskursów miejskiej nowoczesności i modernizacji.
Artykuły zawarte w kolejnym, V tomie Serii Jaspersowskiej ogniskuje zasadniczy temat książki, jakim jest problem rozumu i jego granic, rozpatrywany na tle myśli Karla Jaspersa. Jak pokazują autorzy w swych opracowaniach, temat ten poruszał już starożytnych, co widać na przykładzie drogi życiowej samego Sokratesa i określenia „słupy Heraklesa”, a poczynając od tych myślicieli był obecny przez całą tradycję filozoficzną, poprzez Kanta po Maritaina i Bultmanna. Poznajemy stanowisko niemieckiego filozofa wobec rozumu, a w jego kontekście także poglądy innych wybitnych myślicieli współczesnych, dotyczące związku wiary i rozumu, mitu i symbolu, jako różnych dróg dochodzenia do prawdy najwyższej i ich wzajemnych relacji. Autorzy rozpatrują znaczenie poznania obiektywnego i intersubiektywnego w komunikacji międzyludzkiej, rolę paradoksu i sprzeczności w myśleniu filozoficznym. W dyskusji z omawianymi przez siebie filozofami zadają pytania o możliwość spotkania i współistnienia rozumu i tego, co pozarozumowe na drodze człowieka do prawdy.
Czy o Ingardenowskiej konkretyzacji estetycznej można powiedzieć coś jeszcze, skoro tylu badaczy w minionych dekadach czyniło ją przedmiotem swojego zainteresowania? Szkopuł w tym, co przez to „coś” należałoby rozumieć. […]
„Łatka” bycia dopełnioną, rozwiniętą wersją dzieła sztuki to przecież formuła, jaką obdarza się konkretyzację estetyczną najczęściej i nikogo ona nie dziwi. Wręcz przeciwnie – tak bardzo do niej przylgnęła, że za zastanawiającą uznaje się sytuację, w której można byłoby określać ją inaczej. A przecież jak każda Ingardenowska kategoria czy koncepcja, również (zwłaszcza!) ta ma swoją bogatą przeszłość, skądś się w rozważaniach polskiego fenomenologa wzięła, nad wyraz udobitniając niezmiernie frapujące, gdyż podlegające rozmaitym inspiracyjnym wpływom, twórcze oblicze samego Ingardena.
[…] Niniejsza rozprawa jest próbą […] znaczeniowego wyzwolenia kategorii konkretyzacji estetycznej, która jednak nie tylko eliminacji wspomnianej „łatki” służy. Usiłujemy przede wszystkim dowieść, już wbrew Ingardenowi, że znaczenie kategorialne konkretyzacji estetycznej podporządkowane jest w pierwszym rzędzie jednemu: ewokowaniu jakości metafizycznych. A zatem wbrew Ingardenowi, ale i dla Ingardena, dla „ocalenia” rangi innej, bodaj najistotniejszej koncepcji na gruncie jego filozofii sztuki – koncepcji jakości metafizycznych.
Ze Wstępu
Beata Garlej (z domu Romanowska) – adiunkt w Zakładzie Teorii Literatury na Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie i jednocześnie pracownik Zakładu Aksjologii i Estetyki Literackiej tej uczelni. Autorka monografii Warstwowość dzieła literackiego w ujęciu Romana Ingardena. Koncepcja, rozwinięcie, recepcja (Kraków 2015) oraz Ingardenowskie jakości metafizyczne – między otwartością a ścisłością pojęcia (Warszawa 2016). Współredaktorka dwóch zeszytów serii naukowej „Zeszyty Zakładu Aksjologii i Estetyki Literackiej. Wydział Nauk Humanistycznych UKSW” (nr 2 z 2015 roku: Estetyka literacka – Arcydzieło – Ingarden wraz z Bernadettą Kuczerą-Chachulską; nr 3 z 2018 roku: Estetyka Romana Ingardena a praktyka interpretacyjna wespół z Bernadettą Kuczerą-Chachulską i Andrzejem Tyszczykiem). Publikowała artykuły na łamach czasopism „Studia Poetica”, „Estetyka i Krytyka”, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria”, „Studia Wschodniosłowiańskie”. Autorka licznych rozdziałów prac monograficznych. Obszary badawcze: teoria literatury, poetyka dzieła literackiego, wybrane problemy z zakresu aksjologii i estetyki literackiej. Szczególnie zainteresowana filozofią fenomenologiczną.
Tom studiów Święci i świętość w języku, literaturze i kulturze to przedsięwzięcie i ambitne, i potrzebne. Ambitne, bo wzrok badaczy próbuje ogarnąć bardzo szeroki, interdyscyplinarny materiał. Potrzebne, bo wychodzące naprzeciw przemianom zachodzącym we współczesnej kulturze i nauce. Monografia ta to swoista – bo naukowa – sylwa. To las rzeczy, czy raczej chór głosów zróżnicowanych i osobnych. Odnajdziemy w nim wypowiedzi historyków literatury dawnej i współczesnej, teksty literaturoznawców i językoznawców, etnografów i filmoznawców, kulturoznawców i teologów. Szczególną uwagę zwraca jednak nie to, co je różni, ale kod, który je łączy. Konsekwencją interdyscyplinarnego ujęcia stała się w książce wyraźna ekspozycja trwałości i znaczenia kategorii świętości w kulturze Europy. Warto przy tym podkreślić, że wiele z artykułów pomieszczonych w zbiorze to studia nad materiałami zupełnie nieznanymi, do niedawna niedostępnymi lub zatartymi w naszej kulturowej pamięci. Kulturowy kod Europy wciąż wymaga refleksji. Dobrze się stało, że jednemu z jego elementów poświęcono tak szerokie i odkrywcze opracowanie.
prof. dr hab. Wojciech Kudyba
Książka Święci i świętość w języku, literaturze i kulturze dotyczy ważnego tematu, który został zaprezentowany bardzo wszechstronnie. Tom zawiera zarówno teksty stawiające problem świętości jako takiej, jak i omówienia sylwetek poszczególnych świętych – w różnych sensach tego słowa. Bogaty i dobrze skomponowany, zbiór ten będzie niewątpliwie interesującą lekturą dla wielu czytelników.
dr hab. Anna Kozłowska
Halszka Leleń, doktor literaturoznawstwa, adiunkt w Katedrze Filologii Angielskiej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Prowadzi badania nad kategoriami narracyjnymi i semiotycznymi w literaturze oraz kulturze, ze szczególnym uwzględnieniem sposobów kodowania podmiotowości, tożsamości i sfery wartości w utworach, oraz zabiegów artystycznych związanych z opowiadaniem w różnych mediach, członek Association for Scottish Literary Studies; European Network for Short Fiction Research oraz Zespołu Etyki Słowa Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN.
Tomasz Żurawlew, doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, adiunkt w Katedrze Filologii Germańskiej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Pracę doktorską na temat niemieckojęzycznych przekładów poezji Wisławy Szymborskiej obronił na Uniwersytecie Gdańskim w roku 2008. Prowadzi badania dotyczące idiolektu pisarzy, teorii i praktyki przekładu artystycznego oraz etyki komunikacji. Członek czynny Zespołu Etyki Słowa Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN oraz rady naukowej wydawnictwa Peter Lang: seria „Berliner Bibliothek. Religion – Kultur – Wissenschaft”.
Narracje zombiecentryczne. Literatura ? Teoria ? Antropologia to głównie rozważania genologiczne i antropologiczne; ich celem jest zdyskontowanie powszechnego wyobrażenia, że teksty koncentrujące się wokół zombie są wyłącznie horrorami bądź nie angażują się w istotne dyskursy. Popkultura jest bowiem ? paradoksalnie ? bardzo czułym rezonatorem wszelkich przemian, kryzysów czy paradygmatów, co oznacza, że znajdują one odbicie w jej artefaktach. Dlatego istotnym aspektem zawartych w książce rozważań staje się prezentacja zaangażowania literatury zombiecentrycznej w przepracowywanie doświadczeń konfliktów współczesności. Wszystkie te kwestie są boleśnie niedostrzegalne dla wielu badaczy, przyjmujących a priori, że wytwory nienależące do mainstreamu czy niezakorzenione w tradycji literackiej nie odznaczają się wysokoartystycznością bądź reprezentują wyłącznie walor rozrywkowy.
Książka prezentuje nowatorskie podejście do tematyki zombie w literaturze: ma wskazać ? czy też podpowiedzieć ? nieco inną drogę bądź inny sposób oglądu tekstów wpisujących się w popkulturę i obudowanych wokół niezwykle symbolonośnej figury zombie.
Ksenia Olkusz doskonale zdaje sobie sprawę z tego, z jak obszernym tematem (...) przyjdzie jej się zmagać (...). Ujęcie to nie tyle „nobilituje banalny temat”, jak zwykli uważać rodzimi teoretycy literatury o konserwatywnym nastawieniu, ile pozwala umieścić go w zupełnie nowej perspektywie badawczej.
dr hab. Dariusz Brzostek, prof. UMK
Autorka ani przez moment nie ogranicza się do ekskluzywnej sfery tradycyjnej humanistyki, choć pragmatycznie używa wypracowanych przez nią kodów i metodologii. Opisuje (…) sytuację „pomiędzy”, w której popkultura wydaje się znacznie bardziej odpowiedzialna za nasz świat niż kultura wysoka.
dr hab. Rafał Szczerbakiewicz
Ksenia Olkusz ? historyk, krytyk i teoretyk literatury; w kręgu jej zainteresowań są studia nad literaturą i kulturą popularną, transfikcjonalnością i transmedialnością; naukowo zajmuje się także utopiami i dystopiami w literaturze, serialach, filmach i grach wideo; autorka wielu artykułów, a także książek: Materializm kontra ezoteryka (2017) oraz Współczesność w zwierciadle horroru. O najnowszej polskiej fantastyce grozy (2010).
ADHD ‒ pojęcie to jeszcze dwadzieścia lat temu funkcjonowało w społeczeństwie w szczątkowej formie. Jeżeli dziecko wierciło się w krześle, nie potrafiło usiedzieć w miejscu i miało problem z dłuższym skupieniem uwagi, to postrzegane było jako niegrzeczne. Współcześnie rzecz przedstawia się zupełnie inaczej. ADHD jest jedną z najczęściej diagnozowanych wśród dzieci i młodzieży jednostek psychiatrycznych.
Celem książki jest odpowiedź na pytanie: w jaki sposób nadpobudliwe zachowanie z czasem zaczęło być symptomem zaburzenia psychicznego? Autor omówił w sposób ciekawy i niestandardowy historię wiedzy wokół ADHD i proces stopniowego rozszerzania kategorii diagnostycznej, a także zanalizował najważniejsze kontrowersje naukowo-społeczne wokół etiologii i terapii farmakologicznej, dodając do tego wątek globalnej ekspansji amerykańskiej definicji zaburzenia.
Ponadto ‒ na podstawie wywiadów pogłębionych, analizy treści czasopism medycznych oraz analizy dyskursu medialnego ‒ można w książce prześledzić proces wyłaniania się nadpobudliwości w kontekście polskim. Publikacja ta mieści się w ramach socjologii medycyny, zdrowia i choroby oraz korzysta z metodologii i siatki pojęciowej teorii aktora-sieci, co w znaczący sposób wzbogaca jej walor naukowy.
„Szczególnie nowatorskie i nieoczywiste jest połączenie socjologii medycyny, studiów nad nauką i techniką (…) oraz wspomnianych już analiz biopolitycznych. To właśnie wraz z podjęciem analiz dotyczących centro-peryferyjnego usytuowania zarówno choroby, jak i badaczy pozwala Michałowi Wróblewskiemu na ukazanie polityczności choroby w sposób złożony i zniuansowany, dzięki czemu ucieka od prostych, samonarzucających się propozycji. Jest to ważne, gdyż przy omawianiu kontrowersji naukowo-społecznych istnieje ryzyko zastosowania strategii, które mogą się okazać szkodliwe w przestrzeni publicznej. Szczególnie ważne jest, abyśmy unikali „handlowania wątpliwościami”, czyli aby autorzy analizujący wybrane kontrowersje naukowo społeczne (np. ruchy antyszczepionkowe, energia atomowa, GMO) nie wytwarzali dodatkowego elementu niepewności. Michałowi Wróblewskiemu to się udało (…)”.
Z recenzji dra hab. Andrzeja W. Nowaka
„Czym jest narracja?” i „Na czym polega konstrukcja dramaturgicznaw filmach fabularnych?” ‒ te dwa pytania stały się punktem wyjścia do przedstawienia w książce sposobów opowiadania historii na przestrzeni dziejów filmu. Okazuje się, że proste historie wczesnego „kina atrakcji” znajdują swoją puentę w postmodernistycznych grach z widzem, opartych na niewiarygodności narratora, epizodyczności narracji i alinearnej konstrukcji opowiadania w kinie współczesnym.
Z Historii narracji filmowej można się dowiedzieć, dlaczego takie filmy jak Szklana pułapka czy Psy są typowymi przypadkami narracji melodramatycznej. Ciekawe jest też, że odmiennym wariantem gry z realizmem klasycznego kina okazuje się kino nowofalowe, przenoszące uwagę z akcji na postać.
Historia narracji filmowej to pierwsze tak przekrojowe i kompleksowe zarazem opracowanie tematyki narracji filmowej w polskim piśmiennictwie. (…) Głównym celem książki jest dogłębna analiza trybów filmowego opowiadania, lecz niejako przy okazji staje się ona przeprowadzoną z powodzeniem próbą opowiedzenia historii kina przez pryzmat tylko i wyłącznie narracji oraz jej przeobrażeń i stylistycznych mutacji. To historyczne zadanie nie popada jednakże w stereotypową i upraszczającą periodyzację (…). Autorowi fantastycznie udaje się ukazać współistnienie i współbieżność w pejzażu współczesnej kultury audiowizualnej formacji stylistycznych o różnej genealogii, które tworzą tym samym jej aktualną imponującą różnorodność i bogactwo.
Z recenzji dra hab. Marcina Adamczaka
Prezentowany w monografii punkt widzenia, metaforycznie sygnalizowany już w początkowych słowach tytułu, służy podkreśleniu właściwego dialogowi miejsca w dziele filmowym. W swoistym, osobnym, niezwykle przyjemnym w odbiorze idiostylu ze sporą dozą humoru, Autorka przeprowadza krok po kroku naukową, acz zrozumiałą dla każdego miłośnika X muzy, analizę środków językowych składających się na różne sposoby autorskiego kształtowania polszczyzny (zwanych strategiami stylistyczno-językowymi), czyli strategię kumpla w filmach Juliusza Machulskiego, strategię anatoma w dziełach Marka Koterskiego, strategię wrażliwca w kinie Jana Jakuba Kolskiego, strategię prowokatora w utworach Władysława Pasikowskiego i strategię naturalisty u Wojciecha Smarzowskiego. Językoznawcze (a więc stereotypowo kojarzone z nudną szkolną gramatyką), konsekwentne od pierwszych do ostatnich stron książki spojrzenie na współczesne dzieła filmowe okaże się z pewnością zaskakująco interesujące dla wielu czytelników.
dr hab. Małgorzata Witaszek-Samborska, prof. UAM
Wojciech Jerzy Has, Janusz Morgenstern oraz tandem realizatorski Jerzy Hoffman i Edward Skórzewski – to znani reżyserzy, którzy w różnych latach wywierali mniej lub bardziej decydujący wpływ na kształt polskiego kina. Ich pierwsze kroki w zawodzie reżysera nie były jednak łatwe. Hasowi, zanim zrealizował debiutancką Pętlę, zatrzymano sześć projektów filmów fabularnych. Morgensternowi, przed Do widzenia do jutra... – dwa, ale on najbardziej z całego grona przeżył to młodzieńcze niepowodzenie. Rekordziści Hoffman i Skórzewski, zanim przeszli z dokumentu do fabuły, aż dziesięć swoich projektów musieli schować na dno szuflad. Wiele spośród tych osiemnastu „niedoszłych debiutów” stało się zarazem próbą przełamania tabu. To Has jako pierwszy poszukiwał filmowego wyrazu dla intymnych przeżyć wojennych, Morgenstern chciał opowiedzieć o tragedii powstania warszawskiego, a Hoffman i Skórzewski – zekranizować Złego Tyrmanda. Gros tych filmowych pomysłów kształtowało się w burzliwej dekadzie lat 50., dzięki czemu książka staje się także próbą refleksji nad stanem polskiej kultury filmowej tamtego okresu.
„Aktywność badacza w sferze historii niebyłej porównać można do śledztwa (sam autor używa określenia śledztwo biofilmoznawcze). Aby dobrze je przeprowadzić trzeba: posiadać wiedzę na temat byłej historii kina polskiego i jej kulis, znać się na źródłach (wiedzieć, gdzie ich szukać i jak wydobywać z nich informacje), mieć wiedzę pozaźródłową (znać kontekst opisywanych czasów) oraz... umieć rozmawiać z twórcami. Piotr Śmiałowski jest znakomitym śledczym, a przy tym – świetnym wywiadującym. Książkę czyta się jak opowieść detektywistyczną, czemu sprzyja znakomity styl autora. Pochłonąłem ją za jednym podejściem, czytałem z niesłabnącym zainteresowaniem, z żalem przerzucając ostatnią kartkę”.
Dr hab. Krzysztof Kornacki, prof. UG
Piotr Śmiałowski – doktor nauk humanistycznych, filmoznawca i dziennikarz filmowy. Stały współpracownik miesięcznika „Kino”, portalu Fototeka Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego oraz Nowych Horyzontów Edukacji Filmowej. Przeprowadził ponad sto wywiadów z twórcami polskiego kina. Autor monografii Tadeusz Janczar. Zawód: aktor oraz wywiadu-rzeki z reżyserem Tadeuszem Chmielewskim Jak rozpętałem polską komedię filmową. Współautor książki Być jak Cybulski?, będącej zbiorem rozmów z laureatami Nagrody im. Zbigniewa Cybulskiego.
Ambitnym celem, jaki postawiono w tej publikacji, jest wielowymiarowa konceptualizacja dziedzictwa we współczesnym świecie, pozostająca w zgodzie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Odbywa się to poprzez analizę wielorakich sposobów funkcjonowania dziedzictwa w różnych obszarach życia społecznego, ekonomicznego czy środowiskowego.
Przedstawione rozważania koncentrują się wokół czterech ważnych zagadnień: 1. czym jest dziedzictwo, 2. jak jest ono tworzone i wytwarzane, 3. czyje jest dziedzictwo, oraz 4. jakie strategie są aktualnie wobec dziedzictwa podejmowane. Dyskusje dotyczą więc zarówno zagadnień społecznego, partycypacyjnego i ekologicznego wymiaru poszczególnych aspektów dziedzictwa, jak i problematyki ochrony oraz zarządzania dziedzictwem, a także kwestii wykorzystywania go do celów rozwojowych, ekonomicznych i ideologicznych. Zagadnienia te znajdują się w centrum aktualnie prowadzonych debat na świecie w ramach tak zwanych heritage studies (studiów nad dziedzictwem), publikacja zaś stanowi ważny wkład w tę dyskusję.
Autorzy proponują rodzaj otwartego forum dyskusyjnego: równoważne miejsce zajmują tu zarówno rozważania akademickie na temat dziedzictwa, jak i jego praktyczne i instytucjonalne ujęcia oraz aplikacje. Realizacja tak postawionych celów stała się możliwa dzięki udziałowi szerokiego grona autorów reprezentujących środowiska naukowe, instytucje publiczne, prywatne czy pozarządowe.
W książce widoczne jest nowatorskie podejście, wymagające mądrego i racjonalnego zarządzania dziedzictwem dla potrzeb współczesnych oraz przyszłych pokoleń, oraz włączania w te procesy wszystkich zainteresowanych stron. Takie podejście wiąże się z holistycznym oraz krytycznym i pogłębionym namysłem nad obecnością dziedzictwa w różnych obszarach życia.
Z przedstawionych tekstów wynika, że redaktorzy założyli sobie ambitny cel; chodziło zarówno o wypracowanie wspólnych perspektyw teoretycznych, jak i działań praktycznych, i w ten sposób zniwelowanie istniejących podziałów, takich jak dziedzictwo kulturowe i naturalne, dziedzictwo odległej i niedawnej przeszłości, i wreszcie dziedzictwo jako przedmiot badań naukowych i praktycznych działań społecznych. Wypracowanie integracyjnego charakteru publikacji znajduje swoje warunkujące podłoże w konstruowaniu przeszłości z punktu widzenia teraźniejszości. By przeszłość w każdej odsłonie: ta odległa i ta całkiem nam bliska, a więc radykalnie różne, mogły znaleźć wspólny mianownik we wspólnym upamiętnieniu każdej z nich, niewątpliwie muszą być postrzegane zarówno w jednym, jak i drugim przypadku z punktu widzenia naszej obecnej teraźniejszości.
Prof. dr hab. Henryk Mamzer
Posągi i utopie. Rzeźba jako metafora nowoczesnej formy artystycznej, podmiotowości i politycznej wspólnoty to opowieść o literaturze europejskiego modernizmu poprzez interpretację obecnych w niej rzeźbiarskich metafor, służących konceptualizacji problemów istotnych dla jej twórców: formy artystycznej, podmiotowości i wspólnoty. Rzeźbiarska materialność posągów i ich właściwości wywołują wiele możliwych skojarzeń od stałości i zamknięcia materii w harmonijnym kształcie klasycystycznego artefaktu po ulotność i kruchość form Alberta Giacomettiego. Nowoczesna literatura rejestruje to zróżnicowanie i szuka w nim utopijnych projektów estetycznych, antropologicznych i politycznych, ocalających przed chaosem modernizującego się świata. Rzeźba daje bowiem poczucie niezmienności świata wobec przepływu zdarzeń, jest jego nieporuszonym punktem. Ale literacka rzeźbiarskość równie skutecznie rozbija iluzję trwałości ideału, ujawniając jego rewers pozbawiony życia bezruch posągowego ciała. Nowoczesność jest formacją sprzecznych tendencji pragnienie formalnej dyscypliny i porządku świata współistnieje tu z demaskacją jego sztuczności i poszukiwaniem pęknięć dyscyplinującej formy. To napięcie kumuluje się w literackich sposobach wykorzystania rzeźby. Ich różnorodność rozpina się choćby między parnasistowskim cyzelowaniem formy poetyckiej a jego nieoczekiwanym powtórzeniem w monumentalności realizmu socjalistycznego. Literackie reprezentacje rzeźb i ich właściwości nie tylko materializują idee nowoczesności, ale ponadto służą ich weryfikacji. Techniczna precyzja formowania kształtu rzeźbiarskiego i tekstowego podszyta jest bowiem przemocą narzucania scalającej formy na nieukształtowane słowa i materiały.Książka ta jest próbą ujęcia rzeźby nie tylko jako figury opisowej, ale przede wszystkim krytycznej wobec nowoczesnych utopii sztuki i życia.
Wydana w roku 1994 książka to jedna z najważniejszych pozycji w dorobku Gabriela Liiceanu. Jak napisał w przedmowie sam autor, nie jest to książka trudna, lecz ambitna – nie specjalistyczna rozprawa z dziedziny filozofii, ale autentyczny filozoficzny traktat, w którym rumuński myśliciel, nie rezygnując z profesjonalnej perspektywy filozofa, czyni gest nieczęsto spotykany w dzisiejszej literaturze filozoficznej. Porusza, w niebanalny sposób, fundamentalne problemy egzystencji, przede wszystkim wolności jej granic, a także odpowiedzialności, lęku, ludzkich projektów i ich ograniczeń.
W roku 1997 książka ukazała się w przekładzie na język francuski pod tytułem De la limite. Petit traité a l’usage des orgueilleux.
Powieść Adriana Schiopa ukazała się w 2013 roku nakładem wydawnictwa Polirom, niemal od razu stając się jedną z najgłośniejszych rumuńskich książek ostatnich lat. Ze względu na poruszaną tematykę oraz specyficzny język, doskonale odzwierciedlający dynamikę współczesnej, potocznej rumuńszczyzny, wzbudziła liczne kontrowersje i ożywione dyskusje, zdobywając jednocześnie wiele rumuńskich nagród literackich, w tym prestiżowy tytuł najlepszej książki roku. Schiop świadomie zrywa pakt fikcjonalny i za pośrednictwem osobistej, emocjonalnej narracji prowadzi czytelnika przez rządzący się własnymi prawami, brutalny świat bukareszteńskiej dzielnicy Ferentari. Ale Żołnierze... to nie tylko quasi-etnograficzny portret nieznanej części miasta to przede wszystkim opowieść o samotności, niezrozumieniu i trudnych relacjach międzyludzkich. Postmodernistyczna, barwna proza Schiopa wprowadza nową jakość do literatury rumuńskiej, angażując się jednocześnie w sprawy społeczne i pytając Rumunów o ich stosunek do mniejszości romskiej, homoseksualizmu, nierówności społecznych i krytykowanej przez elity estetyki manele.
Pewien mężczyzna budzi się któregoś ranka sam w mieście i zaczyna wieść życie bez innych istot; historia miłosna między pisarzem a tajemniczą kobietą napotkaną w jednej z paryskich księgarń; fragmenty biografii starszego brata; stary księgarz poszukujący weny twórczej na morskim wybrzeżu; mężczyzna i kobieta, których samochód utknął na środku pustyni; maszyna zapisująca marzenia senne swojego użytkownika – oto powieść światów równoległych traktująca o samotności współczesnego człowieka w zderzeniu z lawiną początków. Książka Mateia Vişnieca, czołowego rumuńskiego postmodernisty, przywołuje na myśl formalne eksperymenty grupy OuLiPo i groteskową twórczość międzywojennych awangardzistów. To zabawna dystopia w niebywałym stylu, ukazująca w krzywym zwierciadle nasze uzależnienie od iluzji początku.
Matei Vi?niec (ur. 1956) – rumuński dramatopisarz, prozaik, poeta i dziennikarz. Od 1987 roku mieszka we Francji, gdzie poprosił o azyl polityczny. Pracuje w Radio France Internationale. Polskiej publiczności znany przede wszystkim z teatru. Europejską sławę przyniosła mu sztuka Zatrudnimy starego klowna przełożona i wystawiona w Polsce po raz pierwszy w 1996 roku przez Krzysztofa Warlikowskiego. Najgłośniejszy z dramatów Vişnieca, Historia komunizmu opowiedziana umysłowo chorym, został uhonorowany wieloma nagrodami. Autor przyznaje się do sympatii dla surrealistów i dadaistów, interesuje go teatr absurdu i groteska. Duży wpływ na jego pisarstwo wywarła twórczość Franza Kafki. Książka Sprzedawca początków powieści, wyróżniona we Francji w 2016 roku nagrodą Jeana Monneta, to jego pierwsza powieść przetłumaczona na język polski.
Ceniony i poczytny rumuński historyk Lucian Boia proponuje nowe spojrzenie na relacje Rumunów z innymi narodami. Każda nacja ma własne doświadczenia z Innymi, jednak tylko nieliczne doświadczyły ich obecności w takim stopniu i z podobną intensywnością co Rumuni. Aktualny obszar państwa rumuńskiego na przestrzeni dziejów stykał się z wieloma etnicznymi i kulturowymi wpływami oraz zaznał dominacji ze strony różnych kultur i narodów. Lucian Boia ukazuje, jak – począwszy od drugiej wojny światowej, a następnie w okresie komunizmu i później – ta różnorodność zanikała. Rumunia jest dziś bardziej rumuńska niż kiedykolwiek. Niestety, jak udowadnia autor, także Rumuni zrumunizowali się, zrywając, w znacznym stopniu za sprawą praktykowanego przez reżim komunistyczny izolacjonizmu, z wartościami kultury zachodniej, na której zbudowano współczesną Rumunię.
Zaskakujące połączenie subtelnej erotyki i rozliczeń z przeszłością. Dojrzała bohaterka opowiada swoje życie młodszemu mężczyźnie, łącząc wspomnienia z dzieciństwa w wielokulturowym Bukareszcie z barwnymi obrazami literackiego świata lat 70. XX wieku, ale także z późniejszymi wydarzeniami i postaciami. W rezultacie otrzymujemy gęstą, w dużej mierze autobiograficzną narrację, która oferuje bogatą panoramę współczesnej Rumunii z perspektywy „pierwszej damy rumuńskiej literatury”. Temat wybrany przez Norę Iugę drażni i prowokuje, dając nam poczucie profanowania tabu niczym w Lolicie Nabokova, oraz budzi ten rodzaj nienasyconej ciekawości, który staramy się na co dzień ukrywać. Dzięki językowej maestrii i elegancji opowieści możemy podziwiać niezwykłą umiejętność indywidualizowania uczuć bohaterów. Powieść Iugi to znakomite studium ludzkiej psychiki uhonorowane licznymi nagrodami, a także przetłumaczone na wiele języków.
Nora Iuga (ur. 1931, właśc. Eleonora Almosnino) – wybitna rumuńska poetka, prozaiczka i tłumaczka z języka niemieckiego oraz szwedzkiego, autorka kilkudziesięciu cenionych zbiorów wierszy, opowiadań i powieści. Laureatka wielu nagród literackich, a także wyróżnień państwowych. W 2007 roku otrzymała nagrodę Friedrich-Gundolf przyznawaną przez Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung tym, którzy przyczyniają się do propagowania niemieckiej kultury w świecie. Tłumaczyła na rumuński m.in. Augusta Strindberga, Fryderyka Nietzschego, Ernsta Jüngera, Paula Celana, Güntera Grassa, Elfriede Jelinek, Hertę Müller, Aglaję Veteranyi. Aktywna blogerka i komentatorka rumuńskiego życia literackiego.
Czy francuska literatura dla dzieci i młodzieży to tylko Charles Perrault, Jules Verne i Mały książę? Na czym polega jej wyjątkowość i dlaczego tak niewiele wiadomo o niej w Polsce? Kto decydował o wyborze francuskich książek do tłumaczenia w latach międzywojennych, w czasach Polski Ludowej i po roku 1989? Jakie były przyczyny i skutki tych wyborów?
Na te i inne pytania odpowiada Natalia Paprocka w nowatorskim, transdyscyplinarnym studium przekładowych losów francuskiej literatury dla dzieci i młodzieży w Polsce po roku 1918. Łącząc instrumentaria przekładoznawstwa, literaturoznawstwa, księgoznawstwa i socjologii przekładu, autorka przedstawia rozwój literatury dla najmłodszych we Francji w ostatnim stuleciu, omawia to, co z jej bogatego dorobku wybierali polscy wydawcy przekładów, docieka ich motywacji i pokazuje konsekwencje ich decyzji.
Podstawą badania był zebrany przez autorkę korpus bibliograficzny liczący 1915 pozycji – opublikowany jako Bibliografia polskich przekładów i adaptacji francuskiej literatury dla dzieci i młodzieży wydanych w latach 1918–2014.
Ta niezwykła historia obecności francuskiej literatury dla dzieci i młodzieży na polskim rynku wydawniczym powstała na podstawie badań ponad 1900 książek za pomocą nowoczesnych narzędzi przekłado- i kulturoznawczych. Klarownie, systematycznie i wyczerpująco omawia działania współtwórców przekładu: wydawców, tłumaczy, autorów paratekstów, ilustratorów, cenzorów. Praca stanowi też jedyne w Polsce tak obszerne źródło wiedzy o francuskiej literaturze dziecięcej i młodzieżowej. Z pełnym przekonaniem polecam tę znakomitą książkę wszystkim zainteresowanym literaturą dla dzieci i młodzieży, literaturą francuską, literaturą przekładaną i rozwojem polskiego rynku wydawniczego.
dr hab. Marzena Chrobak
Interpretacja, jak twierdzi Jonathan Culler, „niczym większość czynności umysłowych bywa interesująca tylko w przypadkach skrajnych”. Teza ta nie dotyczy wyłącznie odważnych modeli lektury, ale i samych koncepcji interpretacji, które muszą nadążać za zmieniającymi się estetyczno-społecznymi konfiguracjami; ich zasadniczą część stanowi sztuka wraz z całym jej polityczno-instytucjonalnym zapleczem. Interpretacja – może szczególnie dzisiaj – uwzględnia więc miejsce, z którego mówi autor(ka) i jego (jej) podmiot: kulturową, społeczną, polityczną, płciową pozycję, jaką zajmuje on (ona) wobec rzeczywistości. Dominujące dzisiaj koncepcje interpretacji obejmują zatem różne sposoby rozumienia rzeczywistości – a właściwie wzajemnych relacji rzeczywistości i estetyczności – i partycypowania w niej poprzez sztukę.
Po takie polemiczne, skrajne, otwarte na nowe konteksty rozwiązania sięgali autorzy zamieszczonych w Kontrinterpretacjach szkiców. Zawarty w tytułowej formule prefiks traktowali oni bardzo różnie: jako polemikę z klasycznymi odczytaniami znanych dzieł, przewartościowanie anachronicznych interpretacyjnych narzędzi, zachętę do poszukiwania własnych ścieżek badawczych, do włączania sztuki w niedające się od niej oddzielić kulturowo-społeczne porządki – a często jako połączenie wszystkich tych elementów.
[ze Wstępu]
Recenzowany tom jest interesującą lekturą. I to z wielu powodów. Do niedawna wydawało się, że [interpretacja] stanowi klucz do pojmowania nie tylko literatury, ale też kultury. Tymczasem okazuje się, że pojęcie to zostało zluzowane przez całą serię innych, takich jak transmedialność, postprodukcja czy re-praktyki. Różnica polega na tym, że odtąd żadne nadrzędne pojęcie, żadna przewodnia intencja, żadna wyróżniona praktyka artystyczna nie jest w stanie opisać produkcji i konsumpcji sztuki (co oznacza, że zaciera się to ostatnie odróżnienie). (…) Słowem, kontrinterpretacja, czyli zwrot przeciw pojęciu interpretacji. (…)
Chodzi o uwolnienie się od sensu już znanego i przyswojonego – ku nowym sensom. O współudział w działaniach na rzecz zachowania suwerenności sztuki wobec różnych porządków zewnętrznych – społecznych i ideologicznych. Wreszcie – o wyzwolenie od ciśnienia własnej tradycji, czyli o prawo do włączania się w owe inne porządki, podejmowania własnej interwencji i sekundowania interwencjom dokonywanym przez sztukę. Słowem – kontrinterpretacja, czyli metoda nieustannej autoprzemiany.
[z recenzji prof. dra hab. Andrzeja Skrendy]
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
