Choć zmiany wzorów obyczajowych dokonują się zazwyczaj powoli, a ich trwałe zaistnienie można stwierdzić czasem dopiero w perspektywie historycznej (…), to współcześnie następuje zasadnicza zmiana w ładzie aksjonormatywnym odnoszącym się do seksualności człowieka (…). Ludzie coraz bardziej cenią sobie podmiotowość, możliwość decydowania o sobie, zwłaszcza w sferze prywatnej i nie chcą aby ktoś obcy w nią ingerował, szczególnie w odniesieniu do kwestii związanych z seksualnością i pozostawania w związku. Następuje proces indywidualizacji, uwalniania się jednostek od więzów narzuconych przez tradycję i grupę, odspołecznienie, prywatyzacja seksu i zarazem jego „odmoralnienie” (…).
Publikacja „Obyczajowość seksualna Polaków. Perspektywa interdyscyplinarna” została pomyślana przeze mnie jako monografia opracowana przez autorów reprezentujących różne dziedziny wiedzy (…). Zamieszczono w niej zarówno teksty o charakterze teoretycznym, opracowania bazujące na danych zastanych, jak i relacje z badań własnych.
W rezultacie w prezentowanym tomie znalazły się opracowania, których autorzy omawiając interesujące ich zagadnienia związane z obyczajowością seksualną odwołują się do różnych paradygmatów teoretycznych i referują wyniki badań zrealizowanych przy wykorzystaniu różnych strategii badawczych, zarówno ilościowych, jak i jakościowych (…).
Jako redaktor przedkładanego czytelnikom wydawnictwa chciałbym wyrazić nadzieję, że zamysł pokazania obyczajowości seksualnej jako ważnej kategorii teoretyczno-metodologicznej i zebranie tekstów poświęconych obyczajowości seksualnej współczesnych Polek i Polaków w jednym tomie zostanie uznany za godny zainteresowania.
Autor
Na pytanie, co łączy tytułowe sport i ascezę z miłością, odpowiadam najprościej, że są aktami reguły życia zaszczytnego, a przez wzgląd na moralną rację sportu olimpijskiego, złożoną w miłości przyjaźni – aktami reguły życia chwalebnego, co prawie na to samo wychodzi. W książce nie przywołuję żadnego traktatu o miłości wzniosłej ani też nie piszę własnej filozofii miłości uświęcającej, a zakładającej przebóstwienie oraz – nieodzownie – eschatyczne przeistoczenie człowieka. Niczego takiego, co by regułę życia zaszczytnego ascety w roli sportowca rozciągało na pozadoczesność, nie zamierzałem pomyśleć, gdyż dość ma swoich zmartwień dzień życia człowieka między ludźmi, by olimpizm jako filozofię moralnego pocieszenia – o czym jest mowa w rozdziałach początkowych – zastąpić czy może tylko dopełnić teologią zbawienia. Nie wykluczam takiego podejścia, gdyż w ogólności nie wyłączam z aparatu poznania udziału fide w kontemplacji ducha prawdy, ale jako pedagog pamiętać muszę o swoich uprawnieniach epistemicznych. Nie wszystko mi wolno, a na usprawiedliwienie dopowiem – co ma bezpośredni związek z tytułem książki – że chodzi o moje samozrozumienie sensu ascezy ucieleśniającej w kontekście życia społecznego; życia, w którym dostępuję możliwości naukowego poznania siebie. Nie każdy, kto sportu doświadcza, podejmuje naukę o sporcie, i nie każdy uczeń, który uniezależnia się od nauczyciela gimnazjonu, wymyśla pedagogikę wartości ciała (Pawłucki 1996). A już na pewno nie każdy, kto obiektywizuje poznanie siebie, zadaje pytanie – już nie o siebie wyłącznie – o sens samego aktu sportowego, sens ascezy, a tym samym sens wychowania przez kulturę cielesnej afirmacji jako zobowiązania powierniczego nauczyciela wobec pokoleniowego następcy, oraz – na koniec – o rację kulturowej dążności, która miałaby wzbudzać samoświadomość przeznaczenia. W książce pytam właśnie o wszystko to, czego sam doświadczyłem, i co nieustająco – dopóki jestem – może być moim udziałem: poznanie i wolność, asceza i sport, sprawiedliwość i miłość.
Autor
Znakomita książka wspomnieniowa, która zainteresuje studentów resocjalizacji i psychologii, a także przedstawicieli służb mundurowych oraz osoby ciekawe, jak wygląda rzeczywistość w więzieniu.
Nie jest to książka dla wszystkich, bo opisywane są w niej tragiczne zachowania, upadki moralne i fizyczne. próby samobójcze, i wiele innych spraw dotyczących osadzonych. O tych, co mieli i mają honor, jak i zwykłych ojszczymurków. Każdy z nas, funkcjonariuszy musiał na tym swoim odcinku pracy dawać sobie radę. Zaglądaliśmy wielokrotnie śmierci w oczy. I nie uważamy się za bohaterów. Każdy klawisz, który to przeszedł, pracował lub pracuje minimum 4 lata na oddziale mieszkalnym jako oddziałowy, spokojnie może tą książkę podpisywać dając autografy. To ja, będąc autorem tego tekstu, opartego na faktach autentycznych - im zezwalam.Możecie porównać, jak było kiedyś, a jak jest teraz.
Zasadniczym przedmiotem rozważań zawartych w niniejszej pracy jest próba znalezienia odpowiedzi na wiele pytań odnoszących się do psychospołecznych uwarunkowań oraz kierunku i treści ludzkiej aktywności oraz działań. Ponieważ całe życie człowieka można rozpatrywać właśnie w kategoriach nieustającej różnorakiej aktywności, przeto warto w tym kontekście bliżej przyjrzeć się zarówno kilku podstawowym źródłom tej aktywności, jak i konkretnym jej formom, treści oraz ewentualnym skutkom. De facto zatem w opracowaniu tym usiłuję zrozumieć charakter ludzkich postaw, zachowań, poglądów i działań w kontekście uwarunkowań głównie społeczno-kulturowych, psychospołecznych, edukacyjnych, ale również politycznych, których przemożną rolę dostrzegamy w Polsce, zwłaszcza w ostatnich kilku latach...
od Autora:
Na początku więc zapoznaję czytelnika z podstawowymi terminami podjętego problemu, a więc m.in.: czym jest aktywność, co to jest działanie, jak należy rozumieć edukację emancypacyjną oraz samorealizację, ale także postawę konformistyczną i zniewolenie. Następnie koncentruję uwagę na omówieniu aktywności w kontekście psychoedukacji humanistycznej, głównie na przykładzie koncepcji Ericha Fromma, którego twórczość, dorobek oraz poglądy odnoszące się do społeczno-kulturowych uwarunkowań zdrowej lub chorej osobowości stanowią jak gdyby szkielet całościowej merytorycznej konstrukcji pracy. Na tym rusztowaniu staram się następnie jakby zawieszać kolejne, bardziej szczegółowe treści innych autorów. Warto w tym miejscu również dodać, że gdy w latach 90. pisałem monografię o Frommie, dostęp do jego twórczości był z powodów politycznych utrudniony, ponieważ ostro krytykował zarówno społeczeństwa neoliberalnego kapitalizmu, jak i komunistyczne państwa autorytarne, będące źródłem blokad oraz wypaczeń rozwoju osobowości. I paradoksalnie, po prawie 30 latach okazało się, że zakazana oraz mocno krytykowana wówczas (za czasów PRL-u) w Polsce twórczość autora Ucieczki od wolności jak gdyby znowu staje się aktualna, choć na szczęście do zdecydowanie większości jego książek przetłumaczonych na język polski jest swobodny dostęp.
W odpowiedzi na poszukiwanie innych, skuteczniejszych środków karnych w polskim prawie karnym pojawiła się – wraz z kodyfikacjami karnymi z 1997 r., które zaczęły obowiązywać od 1 września 1998 r. – możliwość zastosowania mediacji. Mediacja sprzyja wyrównaniu wyrządzonych krzywd i naprawieniu popełnionych błędów. Rozpoczyna się wraz ze skierowaniem sprawy na tę drogę rozwiązywania konfliktów. Na wniosek stron postępowania lub za ich zgodą sąd przesyła taką decyzję do ośrodka mediacji i mediatora, który podejmuje działania w celu zorganizowania indywidualnych spotkań wstępnych z każdą ze stron, a także spotkania uczestników na sesji wspólnej. Mediator wspiera negocjujące ze sobą osoby lub grupy. W rezultacie rozmów uczestnicy ustalają warunki porozumienia, zazwyczaj podejmując pewne zobowiązania względem drugiej strony. Praca mediatora kończy się wraz z wysłaniem do sądu sprawozdania z przeprowadzonego postępowania mediacyjnego. Mediator nie wie, czy sąd uznał ugodę i czy osoby będące stronami procesu dotrzymują określonych zobowiązań.
W monografii Autorka starała się zaprezentować dotychczasowe sposoby opisywania mediacji jako zorganizowanego procesu interakcji międzyludzkiej. Przyjrzała się temu, jakie znaczenia i sensy nadają procesowi mediacji osoby, które podjęły próbę rozwiązania konfliktu za pomocą tej procedury oraz które miały doświadczyć lub doświadczyły wsparcia w rozwiązywaniu problemów i podjęły ważne decyzje dotyczące ich życia. Ukazała, jak uczestnicy zapamiętali spotkanie z mediatorem i drugą stroną oraz jakie zmiany w życiu dostrzegają po udziale w mediacji. Analiza wypowiedzi dotyczących przeżyć osób badanych, związanych ze spotkaniami z mediatorem, okazała się ważnym źródłem odniesienia w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy i jak przebiega transformacja doświadczeń życiowych uczestników mediacji.
Wybór źródeł do dziejów ZHP i ZHR w latach 2017–2018 jest kontynuacją opublikowanej w Oficynie Wydawniczej „Impuls” w latach 2014–2017 serii wydawniczej zawierającej materiały źródłowe do dziejów organizacji harcerskich w Polsce od chwili powstania stowarzyszeń do czasów współczesnych – Związku Harcerstwa Polskiego i Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej. W skład serii wchodzi również monografia z 2016 roku Dziedzictwo, którego nie można odrzucić. Próba interpretacji wybranych źródeł z lat 1918–2015 do dziejów Związku Harcerstwa Polskiego, będąca próbą interpretacji materiałów dotyczących ZHP. W 2018 roku w serii ukaże się również Harcerska lista (nie)obecności. Analiza polskiej bibliografii harcerstwa za lata 1989–2017.
Pracuję także nad kolejną monografią, w której staram się porównać i zinterpretować źródła ZHP i ZHR opublikowane w latach 1989–2018. Niniejsza książka powstała w toku prac nad tą monografią. Zamieściłam w niej materiały z lat 2017–2018 w trzech następujących częściach.
Pierwsza część zebranych dokumentów dotyczy Związku Harcerstwa Polskiego i składa się z: informacji o XXXIX Zjeździe Nadzwyczajnym ZHP, uchwał tego Zjazdu w sprawie zmian w Statucie ZHP, jednolitego tekstu Statutu ZHP, refleksji pozjazdowych przewodniczącego ZHP. Osobno zamieściłam dokumenty dotyczące zmian tekstu Prawa Harcerskiego dokonanych podczas XXXIX Nadzwyczajnego Zjazdu. W kolejnych rozdziałach znajdują się informacje o XL Zjeździe ZHP oraz jego uchwały.
Część druga publikacji zawiera dokumenty Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej i materiały z XVI Zjazdu ZHR: komunikaty zjazdowe, listy i podziękowania dla delegatów, listy przewodniczącego ZHR, uchwały XVI Zjazdu ZHR (w sprawie zmian w Statucie ZHR, w sprawie określenia początku i końca dwuletniej kadencji władz naczelnych, władz okręgów oraz zarządów obwodów ZHR; uchwały programowe). W trzeciej części umieściłam materiały dotyczące ogłoszonego w 2018 roku Roku Harcerstwa: sprawozdanie senackiej Komisji Ustawodawczej o projekcie, uchwałę Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, informacje ze stron internetowych ZHP i ZHR na ten temat, notkę prasową, tekst Jerzego Chrabąszcza Pro memoria. Moje myślenie o prawdzie w Roku Harcerstwa 2018.
Na końcu publikacji zamieściłam bibliografię, spis źródeł, chronologiczny wykaz zjazdów ZHP i ZHR od chwili powstania organizacji, chronologiczny wykaz statutów ZHP i ZHR, a dla ułatwienia Czytelnikowi poszukiwań spisy treści wcześniej wydanych tomów serii zawierających wybory źródeł.
Książka pt. Masaż klasyczny obejmuje dwa główne rozdziały:
I. Podstawy teoretyczne masażu klasycznego
II. Praktyczne wykonanie masażu klasycznego
Rozdział I. Podstawy teoretyczne masażu klasycznego
Na początku rozdziału dotyczącego podstaw teoretycznych masażu klasycznego Autor przedstawił rys historyczny masażu leczniczego, słusznie zwracając uwagę na jego początki sięgające starożytności, a następnie opisał genezę masażu klasycznego.
W dalszej części rozdziału Autor zawarł istotne informacje dotyczące warunków przeprowadzania masażu klasycznego z uwzględnieniem higieny i ergonomii pracy masażysty, roli i zasad stosowania środków poślizgowych podczas wykonywania masażu klasycznego oraz wyposażenia gabinetu masażu. W sposób rzeczowy i zwięzły Autor przedstawił również podstawowe mechanizmy oddziaływania masażu klasycznego na organizm człowieka.
Autor zaproponował zwięzły podział masażu klasycznego – podzielił zabiegi w zależności od wielkości obszaru ciała objętego masażem, co jest na ogół opisywane w literaturze, ale zwrócił też uwagę, że masaż klasyczny może być wykonywany, jako masaż leczniczy, relaksacyjno-profilaktyczny, sportowy i kosmetyczny. A ze względu na główny cel masażu Autor podzielił masaż na pobudzający i rozluźniający.
Dużą pomocą praktyczną dla masażystów i fizjoterapeutów będą fotografie przedstawiające dokładne ułożenia ciała pacjenta podczas masażu w pozycjach leżących i siedzących. Moim zdaniem na uwagę zasługuje również bardzo rzeczowy, prosty i praktyczny podział technik masażu klasycznego zaproponowany przez Autora oraz równie praktyczny opis ruchów (chwytów) stosowanych w poszczególnych technikach.
W rozdziale pierwszym zostały również ujęte podstawowe wskazania i przeciwwskazania do wykonywania masażu klasycznego.
Rozdział pierwszy zawiera 9 fotografii i jedną rycinę własnego autorstwa. Fotografie i ryciny są dobrej jakości i w pełni uzupełniają treści rozdziału.
Rozdział II. Praktyczne wykonanie masażu klasycznego stanowi główną część podręcznika. Autor opisuje oraz obszernie obrazuje graficznie masaż poszczególnych części ciała. W każdym podrozdziale Autor konsekwentnie, zwięźle i starannie podaje informacje dotyczące pozycji ułożenia ciała masowanego podczas zabiegu, kierunków prowadzenia ruchów przez masażystę oraz wymienia mięśnie objęte zabiegiem. Każdorazowo podaje również istotne uwagi metodyczne niezbędne przy przeprowadzaniu masażu poszczególnych części ciała, jak kolejność masażu poszczególnych elementów ciała, ułożenie dłoni masażysty, zaangażowania lewej bądź prawej ręki masażysty.
Masaż poszczególnych części ciała jest zobrazowany wieloma, dobrej jakości fotografiami własnego autorstwa Autora książki. W sumie w rozdziale II praktyczne wykonanie masażu klasycznego zostało zobrazowane aż 305 fotografiami.
Podsumowanie
Książkę Masaż klasyczny autorstwa Marka Kowalcze wyróżnia przede wszystkim jej doskonałe opracowanie pod względem praktycznym. Książka zawiera niezbędne i rzeczowo przedstawione informacje teoretyczne. Ale jej główna treść skoncentrowana jest na wykonaniu masażu klasycznego. Na szczególne uznanie zasługuje bogata i starannie przygotowana oprawa graficzna obrazująca metodykę wykonywania masażu klasycznego.
W rozważaniach opisujących koncepcję twórczej resocjalizacji i jej praktyczne zastosowania występują trzy kluczowe zagadnienia, określające zarówno jej założenia teoretyczno-metodologiczne, jak i – wyrastające z nich – oddziaływania resocjalizacyjne. Należą do nich: twórczość, resocjalizacja i tożsamość.
Stymulowanie rozwoju struktur poznawczych i twórczych człowieka poprzez określone formy aktywności, pozwala wychowawcy rozwijać potencjały nieprzystosowanych społecznie podopiecznych i realizować proces ich resocjalizacji oparty na kreowaniu nowej tożsamości. Wykorzystanie tkwiących w każdej osobie potencjałów kreacyjnych, stanowi optymalny sposób rozwiązywania sytuacji problemowych, podejmowania alternatywnych ról społecznych i budowania nowej tożsamości, wypełnionej nową treścią oraz odmiennym niż dotąd, spojrzeniem na rzeczywistość. Rozwijane umiejętności wpływają z kolei na relacje społeczne i kształtują właściwy stosunek do otaczającego świata. Wszystko to pozwala resocjalizowanemu odnaleźć swoje miejsce w środowisku, a otrzymane kompetencje wykorzystać do radzenia sobie z różnorodnymi sytuacjami życiowymi w sposób poprawny oraz zgodny z oczekiwaniami społecznymi. Z punktu widzenia omawianej koncepcji, w procesie readaptacji i reintegracji społecznej, najważniejsze jest wyposażenie nieprzystosowanych w nowe indywidualne i społeczne kompetencje w obszarze społecznym i cywilizacyjno-kulturowym. Powstałe wytwory w trakcie pracy twórczej przybliżają człowieka do świata kultury, nauki, sztuki, sportu i pogłębiają jego percepcję, wyobraźnię, sposób myślenia oraz rozwijają wrażliwość. Redukowanie nieprzyjemnych odczuć, zaburzających obraz świata, poprzez poszukiwanie i aktywizację zasobów wewnętrznych człowieka, stanowi istotę autokreacji nowej tożsamości. Dostarczanie jednostce wspierających informacji przyczynia się z kolei do jej pełnego zaangażowania w podejmowanie zmian i nabywanie indywidualnych oraz społecznych kompetencji, niezbędnych do uczestnictwa w życiu społecznym. W ten sposób, w toku twórczej resocjalizacji, odbywa się proces destygmatyzacji jednostki, polegający na czasowym doświadczaniu przez nią istnienia dwóch tożsamości: aktualnej – pozytywnej i poprzedniej – negatywnej, aby w konsekwencji wzmocnić i utwierdzić ją w poprawnych poczynaniach.
Seria wydawnicza „Przywrócić Pamięć” ma przybliżyć współczesnemu społeczeństwu publikacje założycieli ruchu skautowego, twórców rozwoju idei i metodyki harcerskiej z lat 1911–1946.
Reprint wydania z 1928 roku "Zawisza Czarny..."
Już pięć wieków upłynęło od męczeńskiej śmierci Zawiszy Czarnego z Garbowa, wielkiego rycerza, który, jak pięknie się wyraził w swojem epitafjum nagrobnem kanonik krakowski i poeta, współczesny Zawiszy, Adam Świnka, — był „wzorem wszelkiej cnoty i zaszczytem Ojczyzny“.
Niestety, jak o wielu innych znakomitych pradziadach, pozostało nam o Zawiszy z Garbowa mało wiadomości, ale i to, co wiemy, wystarcza, aby postać tę umieścić w szlachetnym szeregu dobrze zasłużonych Ojczyźnie.
Twórcy wielkiej szkoły rycerskiej, Związku Harcerstwa Polskiego, mieli dobre poczucie, gdy z pośród znakomitych rycerzy, których Polsce nie brakowało, Zawiszę Czarnego obrali za patrona i do prawa harcerskiego, jako pierwszy punkt, wprowadzili przykazanie: „Na słowie harcerza polegaj, jak na Zawiszy“.
Trzeba więc wszystko uczynić, aby przykład wielkiego rycerza porwał naszych harcerzy, aby o jego czynach wiedziała cała młodzież polska, wiedzieli żołnierze polscy i mnogie rzesze obywateli Rzeczypospolitej.
Dziś, gdy z woli Opatrzności, powołani zostaliśmy do nowego, wolnego życia, gdy znów twardą stopą stanęliśmy na naszym rycerskim posterunku, postać wielkiego rycerza niech nas zaprawi do pełnienia wysokich cnót żołnierskich i cywilnych, jakiemi jaśniał Zawisza Czarny.
Niech więc ten rycerz, który, jak pięknie mówi drugi, ówczesny pisarz Jan Długosz, był „szczególnym zaszczytem i ozdobą Polski“, z pomroki dziejów wydobyty, hetmani wszystkim i do wielkich czynów pobudza.
Seria wydawnicza „Przywrócić Pamięć” ma przybliżyć współczesnemu społeczeństwu publikacje założycieli ruchu skautowego, twórców rozwoju idei i metodyki harcerskiej z lat 1911–1946.
Reprint wydania z 1913 roku "Polskie skautki. Zarys organizacyjny"
Uwaga: Niniejszy schemat organizacyjny jest przedewszystkiem przeznaczony dla ułożenia planów i ujednostajnienia pracy w żeńskich drużynach skautowych.
Ktoby chciał z istotą przedstawionych tu rzeczy zapoznać się, niech przeczyta jedną z tych książek:
A. Małkowski, Scouting jako system wychowania młodzieży, Lwów (Gubrynowicz i Syn) 1911 — wyczerpane).
M. Schreiber i E. Piasecki, Harce młodzieży Polskiej, Lwów (Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych) 1912 — cena 1·20 k.
Miss Agnes Baden-Powell and Sir Robert Baden-Powell, How Girls can Help, London (T. Nelson & Sons) 1912 — cena 1 szyl. (= 1,20 kor. = 48 kop.).
Elise v. Hopffgarben, Das Pfadfinderbuch für junge Madchen, München (Otto Gmelin) 1912 — cena 2,80 mk.
Polskie skautki.
Przed dziewczętami, podobnie jak i przed chłopcami leży w Polsce droga otwarta do prawdziwie pożytecznej pracy i służby narodowej. Polskie dziewczęta mogą się do niej przygotowywać jako skautki.
Cel. Organizacja polskich skautek ma wychować dzielną kobietę — jako Polkę, kobietę jako matkę, kobietę jako wychowawczynię przyszłego pokolenia.
Urzeczywistnianie celu. Cel ten ma być osiągnięty, przez zaprawianie dziewcząt do służby narodowej jako skautki i przez wprowadzanie do ich życia codziennego zwyczajów zdrowych i rozumnych.
Organizacja polskich skautek jest instytucją wychowania moralnego i wychowania fizycznego. I jedno i drugie jest dotąd w Polsce na ogół zaniedbane lub źle prowadzone. Organizacja skautek będzie mogła o tyle łatwiej odpowiedzieć temu zadaniu, że będzie przyciągała dusze dziewcząt swoim urokiem i trafianiem do głęboko ukrytych najlepszych strun duszy ludzkiej.
Polskie skautki składają ślubowanie na:
1. — wierność Ojczyźnie;
2. — pomaganie innym;
3. — posłuszeństwo Prawu Skautowemu.
Hasłem skautek jest słowo „Czuwaj!“ oznacza zaś ono, że skautki mają się ćwiczyć w umiejętnościach skautowych — i czuwać, ażeby gdy zajdzie potrzeba, móc dobrze spełnić obowiązek, przypadający na nie w służbie narodowej.
Ma to być osiągnięte w Polskich Żeńskich Drużynach Skautowych.
Środkiem do tego wiodącym jest, między innymi, zachęcanie i przygotowywanie do egzaminów skautowych.
Po zdaniu skautowych egzaminów głównych (obowiązkowych dla skautek) dziewczęta będą uzdolnione do służby skautowej i samarytańskiej w Polsce.
Seria wydawnicza „Przywrócić Pamięć” ma przybliżyć współczesnemu społeczeństwu publikacje założycieli ruchu skautowego, twórców rozwoju idei i metodyki harcerskiej z lat 1911–1946.
Reprint wydania z 1936 roku "WYTYCZNE organizacyjno-programowe pracy starszoharcesrkiej"
Bogactwo naszej pracy harcerskiej, przez którą dziś nasza organizacja bierze udział w służbie Narodowi i Państwu, wyrosło z twórczej myśli, natężonej woli i czynu tych wszystkich, którzy w ciągu 25-lecia istnienia harcerstwa w Polsce oddawali mu moc i bogactwo swej duszy.
Przyszłość starszego harcerstwa, najważniejszego członu Związku Harcerstwa Polskiego, pojmowanego jako ruch ideowo-społeczny, zależy od zwarcia się całego starszego harcerstwa we wspólnym wysiłku w celu wydobycia z siebie wielkich wartości, ażeby wielką była przyszłość nasza.
Zjazd starszego harcerstwa nad j. Narocz podjął hasło podciągnięcia starszego harcerstwa wyżej, bo więcej wykonać jest zdolne i więcej od niego wymaga Polska.
Naroczańskie echo obiega wszystkie kręgi starszego harcerstwa i woła wszystkich, którzy czują się starszymi harcerzami.
„Razem i żwawo do pracy nad Wielką Przyszłością starszego harcerstwa!
Oddając Wam w ręce tę książkę wołamy Was za echem naroczańskim. Dowiecie się z niej, że szukamy nowych dróg. Chodźcie z nami i szukajmy razem.
Kto z naszej gromady lepszą drogę znajdzie, niech się z drugimi podzieli, a kto przypadku doświadczy — innych przestrzeże.
A zawsze pamiętajmy, że do pracy, której się podejmujemy, jesteśmy potrzebni wszyscy.
Myśl, wola i czyn starszego harcerstwa będą takie — jakimi my będziemy w tej pracy.
Czuwaj!
Seria wydawnicza „Przywrócić Pamięć” ma przybliżyć współczesnemu społeczeństwu publikacje założycieli ruchu skautowego, twórców rozwoju idei i metodyki harcerskiej z lat 1911–1946.
Reprint wydania z 1939 roku "Wychowanie harcerskie"
Słowo wstępne
Przyglądając się pracy harcerskiej i sam biorąc w niej czynny udział od lat kilkunastu, zdawałem sobie sprawę z trudności, na jakie napotykają wychowawcy harcerscy. Wypływają ono bardzo często z jej nierozumienia, albo zgoła złego pojęcia o niej. Wokół bowiem odnosiłem wrażenie, że nie rozumie się celu wielu harcerskich czynności wychowawczych i ich wzajemnego związku. Cała praca jest w mniejszym lub większym stopniu improwizacją, która, niestety, w dziedzinie wychowania harcerskiego obecnie jest półśrodkiem, bo zawiera w sobie brak planu i celu wychowawczego. Działanie pełną świadomością środków i celów staje się dzisiaj jedyną rzeczywistością wychowania harcerskiego. Mało jest ludzi, obdarzonych zdolnością wychowywania i dlatego refleksja pedagogiczna staje się w tym względzie niezastąpiona.
Postanowiłem więc zdobyć się na refleksję pedagogiczną harcerstwa jako metody wychowawczej i dać pewną całość zagadnień, związanych z wychowaniem harcerskim.
Po bardzo przychylnym ustosunkowaniu się do tego zagadnienia Dr. Zygmunta Kukulskiego, profesora pedagogiki na Kat. Uniwersytecie w Lublinie, gdzie odbywałem studia w zakresie pedagogiki, przystąpiłem do opracowania niniejszej rozprawy, jako pracy magisterskiej, która obecnie ukazuje się w drukowanej formie.
Wiele zagadnień można by poruszyć pod etykietą wychowania harcerskiego i pod różnymi aspektami je rozpatrzyć. Uważałem za najwłaściwsze zacząć od życia, od momentów, które stworzyły harcerstwo: jest to jego historia, jako część wstępna i orientująca w całości zagadnienia.
Najważniejszym zagadnieniem wydał mi się problem harcerstwa jako samodzielnej metody wychowawczej, a później jako prądu wychowawczego dzisiejszej pedagogiki, którego wyższość stanowi to, że jest on metodą wyrosłą konsekwentnie z życia, a nie z teorii czy częściowych prób.
Jako prąd dzisiejszego wychowania winien wyjść on poza ramy życia organizacji i objąć szerokie masy wychowawców i młodzieży, co w skutkach dałoby to, co nazywa się uharcerzeniem. I ten problem rozważyłem.
Nie chcę tych zagadnień traktować oddzielnie jako zupełnie odciętych od dzisiejszego wychowania — odwrotnie, chcę je zbliżyć, topiąc wychowanie tradycyjne w nurtach wychowania harcerskiego.
Konsekwentnie więc rozumiem pod pojęciem „harcerski” te wszystkie możliwości oddziaływania wychowawczego poza ramami harcerstwa jako organizacji, które są zgodne w formach i treści z tym pojęciem.
Komunikacja jest fundamentem – przypomina nam w Przedmowie prof. Krystyna Ferenz. Czy rzeczywiście trzeba nam o tym przypominać? Czy w czasach, gdy wszystkie dziedziny życia podporządkowane są ściśle wymogowi szybkiej i skutecznej komunikacji, potrzebne są jeszcze powroty do podstaw? Okazuje się, że tak. Komunikacja, sprowadzona do swych fundamentów, a więc języka i towarzyszących mu kodów, nie jest tylko sposobem na wyrażenie/przekazanie informacji. Tkwiące w języku czy komunikacji możliwości stanowią bazę, nad którą nadbudowywana jest kultura i – szerzej – cywilizacja. Język jako źródło ikon i symboli, język jako zbiór norm i nakazów/zakazów, wreszcie – język jako odbicie doświadczeń pokoleniowych, staje się podstawową tkanką tradycji i przekazu kulturowego, niezbędnych do określenia własnej tożsamości oraz odnalezienia swego miejsca w wybranej społeczności. Jeśli więc z jakichkolwiek przyczyn rozwój umiejętności komunikacyjnych zostanie zakłócony, zaburzeniu ulega cała osobowość, co skazuje jednostkę na społeczne wyobcowanie – i tu bije źródło, z którego powstała najnowsza książka doktor Winczury, stanowiąca wyraz troski o dzieci, które z racji różnego rodzaju zaburzeń mają utrudniony proces przyswajania reguł komunikacji.
Seria wydawnicza „Przywrócić Pamięć” ma przybliżyć współczesnemu społeczeństwu publikacje założycieli ruchu skautowego, twórców rozwoju idei i metodyki harcerskiej z lat 1911–1946.
Reprint wydania z 1927 roku "Radość życia. Jednodniówka Łódzkiego Oddziału ZHP"
Radość życia
Radość życia!… Coś niepojętego, zdawałoby się, w naszych czasach, pełnych smutku, udręczeń, kataklizmów, zbrodni… Zjawisko jakieś nadziemskie, niebiańska promienna, słoneczna, lekka, w blaskach cała, cała jak słońce, jak uśmiech — płynąca wśród kwiatów i uśmiechów dziecięcych przez góry i doliny ziemskie — siejąca swe blaski i jasność na wsze strony pełnemi dłońmi ku ludziom zwróconemi. To radość życia. Ale jakże wygląda na ułudę, na miraż, na coś jedynie mitycznego, legendarnego!… A jednak, a jednak… toż to przecież jest istota życia człowieka. Bóg dobry, stwarzając człowieka dla chwały Swojej, utworzył go dla radości i ten mu jedyny dał w naturze pęd nieprzeparty: ku szczęściu, ku radości. Jeżeli więc niema tej radości, zginęła gdzieś w pędzie człowieka poprzez wieki — to człowiek to uczynił przez swą wolną, ale słabą wolę. Jeżeli to on winien, a Bóg zamiarów swoich nie zmienił, bo ma je odwieczne, zawsze te same — to i on również, człowiek, z Bożą pomocą, mocen jest znowu ją odnaleźć, ożywić, rozdmuchać. Nie każdy to potrafi — prawda! — ale może choć jeden taki się znajdzie.
Byle zacząć — już dalej pójdzie wszystko swoim pędem. Któż to będzie taki? — Ludzie sędziwi, patrjarchowie rodzin, osiwiali bojownicy życia, ojcowie nasi?…
Takby być powinno. Ale, niestety, oni jeszcze nie mogą otrząsnąć się od tych gromów, które w nich uderzyły, w momencie, gdy słońce na niebie świeciło, gdy nic nie zapowiadało zbliżającej się burzy. A później — oszołomieni, ogłuszeni, zrozpaczeni wreszcie, gdy wszystko dokoła nich w gruzy się waliło, gdy ledwo z życiem, okryci ranami, obdarci i wynędzniali wydobyli się z tego piekła, które rozszalało nad ziemią naszą, musieli stanąć, mimo chwiejących się nóg, mimo gasnących sił, do walki z nędzą i jej konsekwencjami, ze złem i zbrodnią.
I walczą do dzisiaj. Już im może lepiej, już przejaśniło się nieco niebo nad ich głowami — ale w duszach ich pozostanie do końca życia przerażenie, gorycz, jad, nieufność, śmierć…
Nic od nich więc, ale dla nich, którzy nas sobą osłonili w tym potopie złego, szukać i niecić winniśmy radość życia.
Seria wydawnicza „Przywrócić Pamięć” ma przybliżyć współczesnemu społeczeństwu publikacje założycieli ruchu skautowego, twórców rozwoju idei i metodyki harcerskiej z lat 1911–1946.
Reprint z 1935 r. "Dokąd zdążamy"
HARCERZ JEST DOBRYM ŻOŁNIERZEM
Wyraźnie podkreśliłem w swej gawędzie genezę naszej organizacji na tle ruchu niepodległościowego i walki czynnej, oraz zaznaczyłem w ostatnich ustępach, że prawdziwy harcerz będzie dobrym żołnierzem. Ma to szczególne znaczenie w mych rozmyślaniach o Harcerstwie i jego zadaniach. Wiecie wszyscy dobrze, że jesteśmy częścią wielkiego wszechświatowego Związku Skautowego, mającego swego skauta naczelnego w osobie generała Baden-Powella, oraz ustalającego swe wytyczne ideowe na zjazdach międzynarodowych. Kiedy w roku 1931 przemawiałem w Pradze imieniem skautingu całego świata, tak ująłem jego cele:
„My — skauci całego świata — wypisaliśmy na swych sztandarach hasło miłości własnej Ojczyzny i wszystkich bliźnich. A, że prawda jest treścią naszego życia, ze szczerym uśmiechem harcerskim i we wzajemnem zaufaniu, podajemy sobie dłonie, by łącznie, wspólnym wysiłkiem tworzyć nowy świat na zasadzie zbliżenia i solidarnej współpracy ludzi i narodów“.
Tak jest. Na odcinku zagranicznym naszej organizacji dajemy szczery wyraz swym aspiracjom ogólnohumanitarnym, wypływającym z naszego prawa, oraz staramy się tam z powodzeniem dorzucać własny dorobek ideowy i metodyczno-wychowawczy do ogólnych myśli skautowych. Nie zasłania nam to jednak wcale oczu na istniejącą w tej chwili rzeczywistość, oraz na postulaty z niej wynikające, tem więcej, że w zapasie mamy za sobą własne, bolesne doświadczenia historyczne. Głoszone tak często i z różnych stron hasła pojednania nie znalazły dotychczas wyrazu w układzie wzajemnych stosunków państw, oraz w psychicznem nastawieniu narodów. We wszystkich fabrykach świata słychać huk maszyn, pracujących nad uzbrojeniem wojsk na lądzie, w powietrzu i na wodzie. Rozpalają się ciągle ogniska nowych konfliktów zbrojnych. Nasze położenie geograficzne i polityczne wymaga jaknajwiększej czujności, a zagadnienie armji i wojskowego pogotowia całego narodu, wybija się swą doniosłością na czoło wszystkich problemów.
Nie może się powtórzyć tragedja z końca XVIII wieku. Nie możemy dopuścić do tego, by społeczeństwo nasze było stadem baranów lub pardw, na które czyhają wilki o silnych kłach, lub orły o ostrych dziobach. Sprawa naszej Ojczyzny, państwa i odzyskanej niepodległości, oraz związana z tem wolność swobodnego kształtowania życia i tworzenia wartości kulturalnych jest dla nas najwyższem przykazaniem, niezawierającem zresztą żadnej sprzeczności z ideałami ogólnoludzkiej harmonji, które głosimy. W harcerstwie niema miejsca dla płaczliwych mięczaków. Celem naszym jest wychowanie mocnych ludzi. Ojczyzna nasza potrzebuje dzielnych żołnierzy, którzy zabezpieczą jej niepodległość na wieki, którzy nikomu nie pozwolą bezkarnie sięgnąć po naszą ziemię lub honor wolnych ludzi. Harcerstwo, działające na zasadzie służby Ojczyźnie, będzie tak kształtować psychikę swych wychowanków, by nie tylko byli rzetelnymi pracownikami w czasie pokoju, ale i dobrymi żołnierzami. Patronem naszego związku jest Józef Piłsudski, jednoczący w swej osobie genjusz męża stanu i wodza naszych zwycięskich wojsk. Zapatrzeni w jego postać i czyny, mamy — młode harcerki i harcerze — przygotowywać się do przyszłych zadań i obowiązków tak na okres pokoju, jak i ewentualnej wojny.
Seria wydawnicza „Przywrócić Pamięć” ma przybliżyć współczesnemu społeczeństwu publikacje założycieli ruchu skautowego, twórców rozwoju idei i metodyki harcerskiej z lat 1911–1946.
Reprint wydania z 1916 roku "Pierwsze kroki w skautostwie. Część pierwsza, obejmująca: zawiązanie i prowadzenie patrolu oraz egzamin młodzika"
Rzecz ta została opracowana jako praktyczny podręcznik, z którego pomocą zarówno instruktor, jak i nie mający dużego o skautostwie pojęcia świeżo obrany patrolowy — tam zwłaszcza, gdzie brak starszego instruktora — będzie mógł nowozaciężnych chłopców przygotować na skautów najniższego stopnia, czyli “młodzików.”
Książeczka ta jest przeznaczona nie tylko dla oficerów skautowych i patrolowych, ale również dla najszerszego ogółu skautów, dla których będzie treściwym przedstawieniem skautostwa.
Napisałem ją na podstawie czteroletniego doświadczenia w prowadzeniu pracy skautowej, częściowo zaś przytym korzystałem ze swoich artykułów, które w latach 1911 i 1912 wydrukował wychodzący we Lwowie “Skaut.”
Rysunki na str. 26 i 65 są z dzieł jen. Baden-Powella.
W Pittsburghu, w grudniu 1915 r.,
Andrzej Małkowski
Polecamy nowe VIII już wydanie 2018 publikacji Pani Małgorzaty Mikszy
pt. Zrozumieć Montessori. Czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka.
Książka Zrozumieć Montessori. Czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka ma przede wszystkim na celu wyjaśnienie czytelnikowi przesłania pedagogicznego Marii Montessori. Pomimo, ze w pracach Autorki często pojawiał się termin „metoda”, to M. Montessori zawsze w końcowym rezultacie chodziło o wszechstronną pomoc dziecku w jego trudzie indywidualnego rozwoju oraz włączenie go do życia w kulturze i cywilizacji ludzkiej przesyconej miłością i pokojem. Aby taka pomoc zaistniała, konieczne było, zdaniem M. Montessori odpowiednie przygotowanie dorosłych ( nauczycieli, rodziców, pedagogów), którzy znając prawa rozwojowe dziecka(chodzi tu m.in. o „polaryzację uwagi”, „wrażliwe fazy”),będą je wpierać w rozwoju, rozumnie kochając i darząc szacunkiem. Środkiem ma tu być „przygotowane otoczenie” a warunkiem sukcesu, respektowanie zasady porządku (samodyscypliny) i wolności, która w wyważonych klamrach prowadzi człowieka do optimum rozwojowego, czyli „normalizacji”.
Przedmiotem rozważań książki pt. Zrozumieć Montessori. Czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka jest zaprezentowanie kluczowych pojęć tworzących podstawy teorii pedagogicznej Marii Montessori. Podjęto zatem przede wszystkim zagadnienie wyjaśnienia rozumienia wychowania przez M. Montessori przy uwypukleniu koncepcji rozwoju dziecka i środowiska edukacyjnego( przygotowanego otoczenia). W rozdziale pierwszym, po krótkim nakreśleniu postaci M. Montessori w świetle jej biografii , ukazano jej drogę rozwoju jako pedagoga( od medycyny, poprzez psychiatrię, pedagogikę specjalną do pedagogiki ogólnej). W kolejnym rozdziale scharakteryzowano koncepcję rozwoju dziecka. Podkreślono te składniki poglądów M. Montessori, które stanowią o ich oryginalności w ujmowaniu aspektów rozwoju człowieka(„wrażliwe fazy”, „absorbująca psychika’, „polaryzacja uwagi’, „normalizacja’, „horme’, ‘mneme”). Uwypuklono cechy charakterystyczne w rozwoju dziecka w okresie niemowlęctwa, dzieciństwa i okresu szkolnego. Za punkt centralny w opisie rozwoju dziecka przyjęto jego dążenie do samodzielności i niezależności ( zagadnienie podmiotowości). Charakterystyka rozwoju dziecka stała się podstawą do opisu w rozdziale trzecim przygotowanego otoczenia, w którym dziecko odnajduje potrzebne impulsy do indywidualnego i społecznego rozwoju. W opisie uwzględniono aspekt materialny środowiska edukacyjnego( budynek, wyposażenie, pomoce rozwojowe Montessori), aspekt strukturalno – dynamiczny, tj. zasady konstrukcji otoczenia z naciskiem na zasadę porządku i wolności oraz aspekt osobowy, na który składa się grupa dzieci wymieszana wiekowo, nauczyciel, rodzice. W tym fragmencie książki skoncentrowano się na opisie przygotowanego otoczenia w przedszkolu. Scharakteryzowano grupy pomocy rozwojowych Montessori wraz z przykładami ich zastosowania w konkretnej pracy. Zamiarem było tu także ukazanie korelacji pomiędzy specyfiką rozwoju dziecka w ujęciu M. Montessori a aranżacją przygotowanego otoczenia w pomoce montessoriańskie zgodnie z wrażliwymi fazami.
W zakończeniu , analiza metateoretyczna doprowadziła do próby zdefiniowania wychowania w ujęciu M. Montessori i wyjaśnienia jej przesłania pedagogicznego . Uwypuklono także wartości pedagogiki M. Montessori, by wykazać aktualność tej koncepcji we współczesnych naukach o wychowaniu. Książkę zamyka biogram M. Montessori, wybór literatury przedmiotu w języku polskim oraz aneksy.
Współczesne nauki pedagogiczne, szczególnie pedagogika specjalna, w tym również pedagogika resocjalizacyjna, stanowiąca na razie subdyscyplinę pedagogiki specjalnej, nie tylko ukierunkowują się na działania mające na celu wpisanie dotychczasowych rozwiązań teoretycznych i praktycznych w wymogi aktualnego poziomu rozwoju cywilizacji ludzkiej, ale przede wszystkim dokonują nowej interpretacji oraz reinterpretacji zagadnień znanych i obecnych w przebiegu doświadczeń historycznych. Monografię przygotowaną przez dr Karinę Szafrańską postrzegam we wskazanych kontekstach, relacjach, wymiarach oraz założeniach. Opierając się na humanistyczno-emancypacyjnej wizji współczesnej pedagogiki resocjalizacyjnej, autorka podjęła badania naukowe, których założeniem było nie tylko poznanie celów życiowych wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych, determinant indywidualnych, społecznych i kulturowych, przyczyniających się do kształtowania przywołanych celów danej grupy adolescentów, ale także opracowanie modelu resocjalizacji, który uwzględnia zakres formowania, modyfikacji oraz rekonstrukcji celów życiowych młodzieży wykazującej zachowania zdefiniowane jako niedostosowane społecznie. Modelu o charakterze utylitarnym, postulującego zasadę otwartości na osobę, jej indywidualne potrzeby i środowisko. Modelu resocjalizacji we współpracy i współdziałaniu różnych ludzi i modalności socjalizacji: rodzinnej, instytucjonalnej, profesjonalnej, lokalnej. […] książka jest bardzo potrzebna, gdyż przedstawia zagadnienia resocjalizacji wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych w kontekście współczesności, humanizacji, inkluzji, czynienia działalności resocjalizacyjnej sublimowaną z potrzebami jednostkowymi, oczekiwaniami społecznymi oraz maksymalnie możliwą efektywnością.
Z recenzji prof. zw. dr hab. Marzenny Zaorskiej
Oddajemy w Państwa ręce drugą część cyklu poradników dla nauczycieli nauczania wczesnoszkolnego, stanowiących obudowę metodyczną programu wychowania fizycznego dla szkoły podstawowej „Rusz się człowieku”. Tym razem jest to materiał przeznaczony dla klasy II.
Prezentowane scenariusze zajęć stanowią zwartą całość, mogą być jednak realizowane jako pojedyncze lekcje lub stanowić inspirację do budowy własnych pomysłów. Nauczyciel może w dowolny sposób zmieniać kolejność zajęć lub ich układ, dostosowując treści do tematów z innych edukacji.
Zajęcia wychowania fizycznego prowadzone w ramach edukacji wczesnoszkolnej powinny być dla uczniów przyjemnością i zabawą, a przede wszystkim wyzwalać radość z ruchu. Specyfika wychowania fizycznego umożliwia poznanie wartości oraz norm społecznych, zapewnia właściwy rozwój emocjonalny, wspiera kreatywność, wdraża do zachowań zapewniających bezpieczeństwo własne i innych. Zajęcia ruchowe sprzyjają kształtowaniu sprawności fizycznej, samodzielności oraz poczucia odpowiedzialności i obowiązku. Każde zajęcia powinny służyć rozwojowi fizycznemu, psychicznemu oraz społecznemu. Ponadto powinny wywoływać zaciekawienie, zdumienie, zadowolenie, a także kształtować umiejętność rozumienia uczuć i emocji swoich oraz innych osób. Organizacja lekcji wychowania fizycznego powinna być dostosowana do indywidualnych możliwości oraz potrzeb rozwojowych każdego dziecka.
W realizacji celów określonych w podstawie programowej najważniejsze jest właściwe zaplanowanie pracy przez nauczyciela. Materiał podzielono na cykle tematyczne, a każdy z nich omówiono w postaci szczegółowych scenariuszy kolejnych zajęć.
W niniejszym poradniku zamieszczono 120 scenariuszy zajęć. W każdym konspekcie podano: temat zajęć, zakres umiejętności ruchowych, przekazywanych wiadomości i kształtowanych postaw, miejsce zajęć, przybory do wykorzystania oraz dokładną charakterystykę czynności uczniów.
Proponowane gry i zabawy zaczerpnięto z książki Romana Trześniowskiego Zabawy i gry ruchowe (w konspektach podano jedynie ich nazwy). Pozostałe – oparte na pomysłach własnych lub innych autorów – opisano szczegółowo.
Mam nadzieję, że poradnik umożliwi realizację zadań określonych w podstawie programowej oraz ułatwi sprostanie wymogom postawionym nauczycielom edukacji wczesnoszkolnej w dziedzinie wychowania fizycznego. Podane przykłady metod i form pracy, ćwiczeń, zabaw, gier i całych scenariuszy powinny nie tylko pomóc w prowadzeniu zajęć wychowania fizycznego, ale także zachęcić do tworzenia własnych ciekawych rozwiązań metodycznych.
Wyeksponowany w tytule publikacji zrównoważony rozwój (ang. sustainable development, fr. le développement durable, niem. nachhaltige Entwicklung, wł. sviluppo sostenibile) to kategoria wieloznaczna. Nie chodzi tu jedynie o pojawiające się różne tłumaczenia tego terminu (jak choćby „trwały rozwój”), ale raczej o treść, która mieści w sobie próbę uchwycenia dynamiki procesów dokonujących się w trzech różnych dziedzinach ludzkiej aktywności: gospodarczej, środowiskowej i społecznej. Koncepcja zrównoważonego rozwoju zawiera skierowane do współczesnych pokoleń wezwanie, by dążyły do odnalezienia zrównoważonego balansu i poszukiwały rozwiązań w każdym z trzech obszarów, w trwałej równowadze między nimi.
Wypracowany model zrównoważonego rozwoju jest uznawany przez badaczy za alternatywę dla dotychczasowego – szkodliwego i niemożliwego już do utrzymania – rozwoju świata. To wyraz troski o godne (a przynajmniej nie gorsze) warunki życia przyszłych pokoleń. W krajach wysoko rozwiniętych koncepcja zrównoważonego rozwoju stanowi fundament edukacji i jest od lat intensywnie opracowywana oraz wdrażana do szkolnej praktyki (codzienności). Inaczej w polskiej pedagogicznej refleksji naukowej i praktyce edukacyjnej. Tu wspomniana koncepcja pozostaje jeszcze słabo zaznaczona i rozwijana lub jest traktowana wąsko – jako model ochrony środowiska. Książka stanowi próbę wypełniania tej luki i zwrócenia uwagi na potrzebę realizacji założeń koncepcji zrównoważonego rozwoju w praktyce edukacyjnej oraz w kształceniu, dokształcaniu i doskonaleniu nauczycieli.
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
