Bronisław Sroka SJ (ur. 1936), aktywny opozycjonista z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, był uczniem gdańskiego liceum, gdy rozpoczął działalność w konspiracji antykomunistycznej. Został aresztowany przez UB 2 lutego 1953 r. i skazany na pięć lat więzienia.
Wspomnienia spisał po latach. Już jako jezuita powrócił do bolesnego okresu, by przekazać świadectwo o postawie młodych ludzi w mrocznych czasach stalinowskich. Areszt śledczy w Gdańsku, zakłady karne w Sztumie i Sosnowcu-Radosze, praca przymusowa w KWK „Kościuszko-Nowa” w Jaworznie – to nie są miejsca, które powinien mieć wpisane w życiorysie młody i ambitny człowiek. A jednak… Głód, chłód, ciasne cele, przesłuchania, bicie, karcer, praca w nieludzkich warunkach były jego codziennymi towarzyszami.
Ojciec Bronisław Sroka napisał o tym przejmująco, podkreślając niejednokrotnie, że siłę czerpał z modlitwy.
Pro memoria T.8: 1961, Stefan Wyszyński, red. Monika Wiśniewska,Pierwsze całościowe wydanie zapisków prymasa Stefana Wyszyńskiego z lat 19481981, unikatowe świadectwo niestrudzonej działalności prymasa oraz niekwestionowanego autorytetu społecznego i rzecznika praw narodu. W ramach zainaugurowanej serii ukaże się 27 tomów, niemal każdy z nich dotyczy kolejnego roku życia prymasa Wyszyńskiego. Edycja możliwa dzięki współdziałaniu Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Archidiecezji Warszawskiej, Instytutu Pamięci Narodowej, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Instytutu Prymasa Wyszyńskiego i Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego.Oddawany do rąk czytelnika tom ósmy Pro memoria obrazuje z perspektywy prymasa Wyszyńskiego sytuację Kościoła w PRL w okresie narastającego napięcia w obrębie stosunków wyznaniowych. Zapiski prymasa, rejestrujące prawny i faktyczny status Kościoła, uwarunkowania jego działalności, codzienność życia duchowieństwa, inteligencji polskiej i przeciętnych ludzi, stanowią cenne świadectwo epoki oraz nieobojętny dla dyskursu historiograficznego głos w sprawie okresu gomułkowskiego, który nierzadko bywa idealizowany i rozgrzeszany. Władysław Gomułka walczył z Kościołem, ponieważ postrzegał go jako wroga ideologicznego i politycznego. Stosował przede wszystkim metody administracyjne, choć nie tylko. Zmierzał do faktycznej eliminacji przejawów religijności z przestrzeni publiczno-prawnej. W realizacji tego zadania znaczącą rolę odegrała centralna i terenowa administracja wyznaniowa państwa, stanowiąca narzędzie władz partyjno-rządowych w ograniczaniu działalności Kościoła.
Publikacja omawia zagadnienie ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej w trzech ujęciach: teoretyczno-filozoficznym, opisu faktów historycznych oraz odniesienia do współczesności. Autorami poszczególnych artykułów są cenieni specjaliści badający to zagadnienie.
Książka zawiera omówienie serii i podserii albumów oraz pojedynczych fotografii wykonanych przede wszystkim przez żołnierzy Wehrmachtu i funkcjonariuszy SS, dokumentujące ogrom zbrodni popełnionych przez wojska niemieckie na terenach Polski.
Komiks poświęcony jest dowodzonej przez pułkownika Stanisława Maczka 10. Brygadzie Kawalerii, która starła się z wojskami niemieckimi już 1 września 1939 r. i prowadziła walki przez trzy tygodnie. Jedyna w polskiej Armii jednostka pancerno-motorowa stoczyła w tym czasie szereg bitew i potyczek, a ewakuowała się na Węgry jako zwarta jednostka w porządku bojowym.
"Oto jednostka defensywna o szybkości straży pożarnej, tyle, by na czas zlokalizować pożar to tu, to tam. Brygada w tej koncepcji była raczej próbą defensywnej odpowiedzi na grozę jednostek szybkich – dywizji pancernych nieprzyjaciela. Próbą, gdyż stosunek góry wojskowej był wciąż jak do eksperymentu” Stanisław Maczek
Publikacja ukazuje różnorodne formy wymiany artystycznej między PRL a innymi krajami socjalistycznymi: Czechosłowacją, Węgrami oraz NRD, w zakresie sztuk wizualnych. Autor korzystał z obszernej dokumentacji zgromadzonej w instytucjach państwowych, katalogów wystaw, innych druków ulotnych oraz korespondencji prywatnej, przeprowadził także serię wywiadów z artystami i kuratorami wystaw.
Na podstawie wymienionych źródeł odtworzone zostały mechanizmy nawiązywania kontaktów międzynarodowych i organizacji wystaw zarówno w ramach systemu zorganizowanego przez instytucje państwowe, jak i obok niego. Zdaniem autora nie da się jednak wyraźnie oddzielić od siebie kontaktów utrzymywanych w ramach instytucji państwowych, których działania miały charakter propagandowy i pełniły funkcję rytuału przyjaźni, i działalności artystycznej organizowanej poza tym systemem. Jednym z celów książki jest pokazanie, w jaki sposób osoby ze świata sztuki wykorzystywały dostępne w PRL możliwości organizacyjne i zaplecze instytucjonalne do prowadzenia wymiany artystycznej z pozostałymi trzema krajami, w których funkcjonowała rygorystyczna cenzura.
Publikacja stanowi pokłosie konferencji naukowej zorganizowanej wspólnie przez Oddziałowe Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach oraz Muzeum w Gliwicach, która odbyła się w dniach 25-27 października 2017 r. w Gliwicach. Wzięli w niej udział historycy, socjologowie, politolodzy, literaturoznawcy i reprezentanci innych dziedzin humanistyki, którzy zaprezentowali fenomen szeroko rozumianej ""pamięci Kresów"" w czasach PRL, prób jej rekultywacji w pierwszych latach transformacji i obecności w różnorodnych dyskursach współczesności. Na publikację składa się 21 artykułów naukowych, poprzedzonych wstępem. Książka posiada ponadto noty o autorach, wykaz skrótów i indeks osób
Album biograficzny prezentujący drogę życiową i posługę duszpasterską ordynariusza przemyskiego Arcybiskupa Ignacego Tokarczuka, który za bezkompromisową działalność na rzecz Kościoła oraz wspieranie opozycji był inwigilowany i szykanowany przez władze PRL.Książka Arcybiskup Ignacy Tokarczuk (1918 - 2012). Metropolita przemyski obrządku łacińskiego - oprawa twarda - Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, IPN.Książka posiada 520 stron i została wydana w 2019 r.
Praca Bez złudzeń i bez maski. Publicystyka Leopolda Ungera w paryskiej „Kulturze” w latach 1970-2000 jest próbą analizy zawartości artykułów Brukselczyka w miesięczniku. Książka jest poszukiwaniem odpowiedzi na pytania o rolę i miejsce L. Ungera w „Kulturze”, a także o jego niepowtarzalny dziennikarski warsztat. Tłem jest opowieść o trudach życia dziennikarza, które jak w soczewce pokazywały skomplikowaną historię Polski.
Praca Niepodległościowa konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich w latach 1944/1945-1956 zawiera analizę zjawiska konspiracji młodzieżowej. Podziemne organizacje tworzone przez młodzież zostały omówione jako małe grupy społeczne, przejawy opozycji politycznej oraz ruchy polityczne in statu nascendi. Książka stanowi uzupełnienie wiedzy o losach i wyborach dokonywanych przez młodych ludzi, kontynuujących sięgającą XIX w. tradycję młodzieżowego oporu.
Książka ukazuje wiele aspektów codzienności: prywatność, sferę materialną, życie kulturalne, a także zagadnienia socjalne. Nie jest to monografia życia codziennego w PRL, lecz tom przybliżający nowe, często nierozpoznane dotychczas jego obszary.
Do publikacji zaproszono przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych, dzięki czemu tytułowe zagadnienie przedstawione zostało z różnych perspektyw, wykorzystano przy tym różnorodne źródła i podejścia badawcze. Mamy nadzieję, że prezentowane artykuły otworzą przestrzeń do dyskusji, zainspirują do dalszych poszukiwań
badawczych, w tym analiz porównawczych, uwzględniających także doświadczenia
społeczeństw innych państw komunistycznych oraz krajów zachodnich.
Rok 1960 w życiu Kościoła katolickiego w Polsce stał przede wszystkim pod znakiem dalszego realizowania programu Wielkiej Nowenny, ułożonego przez prymasa Stefana Wyszyńskiego, oraz wzrastającej antykościelnej ofensywy władz Polski „ludowej”. Właśnie w czasie tych dwunastu miesięcy doszło do brzemiennych w skutki wydarzeń w Nowej Hucie, związanych z obroną krzyża przez wiernych (27 kwietnia), tzw. wydarzeń zielonogórskich, czyli obrony domu katolickiego w Zielonej Górze przed likwidacją (30 maja), oraz rozwinięcia przez władze komunistyczne akcji zmierzającej do skompromitowania (i odwołania ze stanowiska) ordynariusza kieleckiego bp. Czesława Kaczmarka. W dalszym ciągu trwały represje wymierzone w Instytut Prymasowski na Jasnej Górze. Atmosfera wzajemnych relacji coraz bardziej się pogarszała. Świadczy o tym choćby spotkanie kard. Wyszyńskiego z Władysławem Gomułką ze stycznia 1960 r., szczegółowo zrelacjonowane przez prymasa na kartach pro memoria z 1960 r. Mimo iż w jego trakcie prymas podkreślał: „Mieliśmy wiele odwagi, aby pierwsi szukać wyjścia z nowej sytuacji: katolicyzm i komunizm. Był to dowód wielkiej odwagi Episkopatu, a ściślej rzecz biorąc – mojej, gdyż od strony Kościoła w Polsce ja wziąłem odpowiedzialność za «porozumienie»”, to po spotkaniu doszedł do wniosku, że o porozumienie z władzami w kwestii praw i wolności Kościoła będzie niezwykle trudno.
Album prezentuje w sposób możliwie pełny życie i działalność prymasa Stefana Wyszyńskiego. Z tego względu w pierwszej części książki przyjęto układ chronologiczny, w drugiej zaś postanowiono przedstawić materiał fotograficzny w ujęciu problemowym. Wynika to z wieloaspektowej działalności kard. Wyszyńskiego. Zawiera unikalne, nigdy wcześniej niepublikowane fotografie z okresu służby kard. Wyszyńskiego dla Kościoła w Polsce, pochodzące z Archiwum Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego.
Prezentowana praca stanowi próbę przedstawienia najważniejszych problemów dotyczących polityki komunistów polskich wobec Stolicy Apostolskiej między 1945 a 1974 r. Cezura początkowa wskazuje na datę ogłoszenia przez władze komunistyczne uchwały, że konkordat zawarty między Polską a Stolicą Apostolską przestał obowiązywać. W konsekwencji obie strony nie utrzymywały stosunków dyplomatycznych. Natomiast w 1974 r. nawiązano niepełne stosunki dyplomatyczne, gdyż powołano zespoły ds. stałych kontaktów roboczych. W badanym okresie można zaobserwować proces nawiązywania relacji dyplomatycznych: od zerwania stosunków, przez sondaże, nieoficjalne i półoficjalne rozmowy, do wreszcie oficjalnych negocjacji, mających na celu unormowanie relacji polsko-watykańskich.
Zasadniczym celem niniejszego opracowania jest przedstawienie miejsca Episkopatu w stosunkach państwa i Kościoła w latach 1970–1989 i jego spojrzenia na rzeczywistość polityczną w okresie schyłku ideologii komunistycznej, który rozpoczął się wraz z objęciem władzy przez Edwarda Gierka4. Cezurą początkową jest 1970 r. – z dwóch bardzo istotnych powodów. W grudniu tego roku ster rządów w PRL przejęła nowa ekipa, z I sekretarzem KC PZPR na czele, bardziej pragmatycznym, skłonnym do rezygnacji z części dotychczasowych kanonów, co było nie do pomyślenia w czasach jego poprzednika. Ponadto w styczniu 1970 r. Episkopat zaczął funkcjonować na podstawie nowego statutu, przyjętego rok wcześniej (odnowiono wtedy wszystkie wewnętrzne struktury). Datą końcową analizy są częściowo wolne wybory do parlamentu z czerwca 1989 r., które były niewątpliwie punktem zwrotnym dla polskiej transformacji ustrojowej i oznaczały początek końca systemu komunistycznego w Polsce.
Książka popularnonaukowa o losach Polaków w Związku Sowieckim w okresie od rewolucji październikowej 1917 roku do tzw. operacji polskiej NKWD przeprowadzonej w latach 1937-1938 przez państwo Stalina w ramach Wielkiego Terroru. Autorka przedstawia kolejne etapy szykanowania i eksterminacji rzeczywistych i domniemanych wrogów nowego ustroju, dzieje różnych środowisk społecznych i zawodowych, m.in. ziemian, chłopów i duchowieństwa, obficie cytując świadectwa uczestników wydarzeń, a także dokumenty archiwalne (publikowane w Rosji, a ostatnio przez IPN) oraz materiały z ówczesnej prasy. Poszczególne partie tekstu ilustrowane są zdjęciami katów i ofiar, miejsc pamięci o popełnionych masowych zbrodniach, reprodukcjami plakatów propagandowych, rozkazów i artykułów. Książka zawiera indeks osób i indeks miejscowości.
Niniejszy tom, zawierający 13 artykułów historyków z Katowic, Opola i Warszawy, ukazuje konflikt w relacjach Kościół – państwo na kilku płaszczyznach: specyfiki lokalnej, rozmów duchowieństwa z przedstawicielami władz, prasy, zaangażowania społeczno-politycznego duchowieństwa, szkolnictwa oraz pielgrzymowania.
Na początku skupiono się na kwestii górnośląskiego oblicza konfliktu ideologicznego Kościół – państwo. Doktor Andrzej Grajewski zwrócił m.in. uwagę na potrzebę komparatystyki podczas prowadzenia badań nad historią Kościoła w poszczególnych regionach, a także zaproponował nowe ramy narracji chronologicznej w odniesieniu do dziejów Kościoła na obszarze Górnego Śląska. Redaktor tomu, dr hab. Adam Dziurok, prof. UKSW, skupił się na przedstawieniu problemów natury światopoglądowej, które pojawiały się podczas rozmów przedstawicieli władz partyjnopaństwowych z duchownymi na terenie województwa śląskiego/katowickiego w okresie stalinizmu.
W kolejnych dwóch tekstach skupiono się na perspektywie prasowej. Z jednej strony ukazano sposób relacjonowania stosunków państwowo-kościelnych w 1945 r. na łamach tygodnika „Gość Niedzielny” – wydawnictwa kurii diecezjalnej w Katowicach (tekst autorstwa ks. dr. Rafała Śpiewaka), z drugiej zaś zaprezentowano antykościelne treści publikowane przez katowicki miesięcznik ateistyczny „Myśl Wolna” (tekst dr Łucji Marek).
Trzeci blok tekstów obejmuje kwestię aktywności społeczno-politycznej grupy duchownych określanych jako „księża patrioci” oraz próby wychowania lojalnych kapłanów. Doktor Jacek Żurek poruszył sprawę regionalizmu w tym środowisku na Górnym Śląsku,
dr Adriana Dawid zaprezentowała aktywność kapłanów województwa opolskiego w Komitecie Obrońców Pokoju, zaś ks. prof. Jerzy Myszor poddał analizie próby uzyskania wpływu przez władze komunistyczne na formację do kapłaństwa, zarówno w Śląskim Seminarium Duchownym w Krakowie, jak i poprzez powoływanie alumnów do służby wojskowej. Problem oświaty i wychowania jako pola konfrontacji ideologicznej między Kościołem a państwem zaprezentowano w trzech odsłonach. Najpierw ukazano tę kwestię w szerokiej perspektywie chronologicznej (1950–1988) na przykładzie województwa opolskiego (dr Zbigniew Bereszyński). Następnie skupiono się na jednym konkretnym przypadku służebniczki, siostry Anny Dyllus, która trafiła do obozu pracy za nauczanie religii (tekst dr. hab. Andrzeja Szymańskiego). W napisanym przez dr Annę Badurę ostatnim artykule w tym bloku omówiono akcję dekrucyfikacyjną w szkołach województwa katowickiego w latach 1984–1985.
Trzy ostatnie artykuły podejmują problematykę pielgrzymowania i roli górnośląskich sanktuariów (w Piekarach Śląskich i Turzy Śląskiej) w okresie PRL. Najpierw ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer omówił relacje państwowo-kościelne na Górnym Śląsku w świetle wystąpień biskupów katowickich podczas stanowych pielgrzymek mężczyzn do Piekar Śląskich, a dr Kornelia Banaś zajęła się „kościelną propagandą wizualną” podczas tych pielgrzymek. W ostatnim tekście ks. dr hab. Henryk Olszar zaprezentował funkcjonowanie sanktuarium maryjnego w Turzy Śląskiej w realiach państwa komunistycznego.
Prezentowane teksty stanowią przyczynek do lepszego poznania problemu konfrontacji ideologicznej między Kościołem katolickim a państwem rządzonym przez komunistów w wymiarze lokalnym. Można wyrazić nadzieję, że tom będzie inspiracją do dalszych badań i refleksji nad tym fundamentalnym zagadnieniem w kontekście relacji państwowo-kościelnych w PRL.
Wraz z powstaniem Centralnego Projektu Badawczego IPN „Polska emigracja polityczna 1939–1990” skupieni wokół niego historycy stanęli przed problemem badawczym, gdzie znaleźć kompletną informację o zbiorach przechowywanych zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. Dlatego w porozumieniu z archiwistami m.in. z Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, Archiwum Akt Nowych oraz Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN postanowili zrobić przegląd istniejących zasobów. Miała temu służyć konferencja zorganizowana w Warszawie w grudniu 2014 r., której rezultatem jest niniejsza książka. Choć charakter i forma zebranych w niej artykułów są różne – od ważnych komunikatów sporządzonych przez pasjonatów po obszerne wykazy zasobów archiwalnych – wszystko w istotny sposób oddaje nasze wyobrażenie o geografii polskiej spuścizny na świecie
Pierwsza jak dotąd próba opisania życia Ludwika Muzalewskiego ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Szeroka kwerenda przeprowadzona przez autora pozwoliła poznać jego losy, działalność i posługę od jego narodzin w 1883 r. aż po tragiczną śmierć w obozowym rewirze w Reichenau w 1944 r. Książka wpisuje w zainteresowania badawcze gdańskiego oddziału IPN osobami losami duchowieństwa związanego z Pomorzem w okresie II wojny światowej.
Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa Burego, dzięki szerokiej kwerendzie źródeł i rzetelnej analizie archiwaliów przeprowadzonej przez autora, prezentuje nowe fakty, które są niezwykle istotne m.in. dla odtworzenia przebiegu pacyfikacji pięciu wsi białoruskich, przeprowadzonej przez plutony 3. Wileńskiej Brygady NZW. Autor rekonstruuje rozkazodawstwo Burego dotyczące tych działań, analizuje zakres jego odpowiedzialności za ich przebieg. Wiele miejsca poświęca powodom pozbawienia życia 30 białoruskich furmanów pod Puchałami Starymi 31 stycznia 1946 r. Michał Ostapiuk odtwarza mechanizm, który doprowadził do aresztowania Burego. Ponadto analizuje zachowanie kpt. Rajsa w czasie śledztwa i procesu. Stawia nowe pytania oraz hipotezy badawcze dotyczące okoliczności przebiegu akcji pacyfikacyjnej, podjętej przez pododdziały 3. Wileńskiej Brygady NZW w Zaleszanach, Wólce Wygonowskiej, Szpakach, Zaniach i Końcowiźnie. W książce zaprezentowano kulisy aresztowania przez UB ukrywającego się Burego. Autor przeprowadził wnikliwą analizę przebiegu śledztwa dotyczycącego sprawy Burego. Warto podkreślić, że autor w bezwzględny sposób rozprawia się ze stereotypem: Białorusin komunista. Wykazuje, że linia konfliktu między podziemiem niepodległościowym a częścią ludności białoruskiej nie przebiegała na gruncie wyznania czy też narodowości. Osią konfliktu był stosunek do idei niepodległego bytu państwa polskiego. Michał Ostapiuk nie ograniczył się do drobiazgowej analizy najbardziej kontrowersyjnych wątków biografii kpt. Rajsa. Szczegółowo odtworzył całość życia Burego, poczynając od młodzieńczych czasów, aż do chwili, w której jego życie przerwała kula wystrzelona w tył głowy przez komunistycznego oprawcę w białostockim więzieniu.
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
