W piątek 24 czerwca 1960 r. doszło w Gliwicach do wystąpień wiernych w obronie usuwanego krzyża przy kościele franciszkanów. W wyniku interwencji sił milicyjnych rozproszono tłum, a 37 protestujących zatrzymano. Gliwicki protest, w którym wzięło udział ok. tysiąca osób, był najliczniejszym wystąpieniem przeciwko władzom PRL na terenie województwa katowickiego pomiędzy Październikiem 1956 r. a Marcem 1968 r.
Książka składa się zasadniczo z dwóch części o nieco odmiennym charakterze – opisowej i dokumentacyjnej. Część narracyjną otwiera rozdział zatytułowany Konteksty, w którym scharakteryzowano politykę władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w skali ogólnopolskiej oraz na poziomie województwa katowickiego na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w., a także przedstawiono kwestie społeczne, gospodarcze i wyznaniowe Gliwic, które pozwalają zrozumieć specyfikę funkcjonowania społeczności parafii franciszkańskiej w dzielnicy hutniczej. Druga część pracy ukazuje starania zakonników i parafian o nową świątynię, kontrowersje związane z postawieniem krzyża oraz przebieg zajść podczas akcji jego usuwania. W trzecim rozdziale przedstawiono represyjne działania wobec uczestników protestu, konsekwencje tych zajść oraz późniejsze zabiegi o nową świątynię. W aneksie źródłowym zaprezentowano zarówno dokumenty o zróżnicowanym charakterze (listy parafian, sentencja wyroku, homilia), jak i relacje świadków lub krewnych uczestników zajść. Materiały te uszeregowano według kolejności opisywanych w nich wydarzeń (a nie daty wytworzenia), dzięki czemu tworzą one w miarę spójną opowieść na temat gliwickiego protestu.
Autorzy mają nadzieję, że książka, opublikowana w sześćdziesiątą rocznicę wydarzeń, przywoła wspomnienia i stanie się impulsem do dalszych poszukiwań materiałów (w tym fotografii) dotyczących tzw. zajść gliwickich. Liczą również, że znajdą się kolejni świadkowie tych wydarzeń i nowe dokumenty, które pozwolą uzupełnić przedstawiony Państwu materiał.
Monografia przygotowywana w związku z beatyfikacją kardynała Stefana Wyszyńskiego, przedstawiająca jego relacje z diecezją katowicką na przestrzeni ponad trzydziestu lat.Prymas Stefan Wyszyński należy bez wątpienia do najważniejszych postaci polskiego Kościoła katolickiego nie tylko XX w. Jego życiorys, spuścizna duchowa, przesłanie społeczno-religijne czy funkcjonowanie w realiach komunistycznego państwa są wciąż przedmiotem refleksji teologów, historyków, socjologów i specjalistów z innych dyscyplin naukowych. W niniejszej publikacji autorzy skupili się na przedstawieniu relacji, jakie łączyły Górny Śląsk z abp./kard. Stefanem Wyszyńskim w okresie jego prymasostwa w latach 1949?1981. Termin Górny Śląsk występujący w tytule odnosi się jednak w tej publikacji jedynie do diecezji katowickiej (w ówczesnych granicach), bez tzw. Śląska Opolskiego, który historycznie stanowi oczywiście część Górnego Śląska. Powstała w 1925 r. diecezja katowicka miała swój specyficzny profil religijny i społeczny, który ówczesny kard. Karol Wojtyła określił jako ""zespolenie modlitwy i pracy"". Była nie tylko ważnym punktem na mapie społeczno-politycznej i gospodarczej Polski ""ludowej"", ale też prężnym ośrodkiem religijnym. Ważną rolę odgrywały w tym okresie Piekary Śląskie, jako jedno z najważniejszych miejsc pątniczych w kraju, gdzie przesłanie społeczne trafiało do pielgrzymów ""świata pracy"". Kwestia relacji Wyszyński:Górny Śląsk obejmuje szereg różnorodnych płaszczyzn, na które składają się: wizyty prymasa na terenie diecezji katowickiej (głównie w Piekarach Śląskich) oraz wygłoszone w tym czasie kazania (bądź inne formy wypowiedzi), kontakty osobiste lub listowne między prymasem a biskupami śląskimi, kapłanami diecezji i mieszkańcami Górnego Śląska, wszelkie odniesienia do kwestii górnośląskich w wypowiedziach, zapiskach czy pismach prymasa oraz zachowane relacje i komentarze na temat stosunku duchowieństwa i wiernych diecezji do jego osoby (np. po jego aresztowaniu czy po śmierci).
Publikacja Wiara i Niepodległość. Religijne i patriotyczne tradycje terenów diecezji sosnowieckiej (XIX-XX wiek) – efekt współpracy diecezji sosnowieckiej i katowickiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, z jednej strony wpisuje się w obchody stulecia niepodległości, a z drugiej pokazuje we właściwej perspektywie bardzo różnorodną, skomplikowaną historię różnych ziem, znajdujących się w granicach diecezji sosnowieckiej. Diecezja ta, powołana w 1992 r., obejmuje tereny z bardzo skomplikowaną i bogatą przeszłością, ale, z różnych powodów, przez wiele dekad część tej przeszłości, zwłaszcza postawy patriotyczne i religijne, była zapomniana. Dlatego myślą przewodnią prezentowanych w niniejszym tomie tekstów jest przywrócenie pamięci o ludziach, wydarzeniach i miejscach z dziejów diecezji, które w XIX i XX w. związane były z umiłowaniem Ojczyzny oraz wiarą w Boga. Na kartach publikacji czytelnik odnajdzie m.in. informacje na temat udział mieszkańców terenów diecezji sosnowieckiej – tak pojedynczych osób, jak i całych społeczności – w działalności niepodległościowej okresu zaborów, II Rzeczypospolitej, okupacji niemieckiej w okresie II wojny światowej oraz Polski Ludowej. Ważnym problemem, wokół którego koncentrują się rozważania autorów jest także wkład Kościoła katolickiego w walkę o niepodległą Polskę i kształtowanie postaw patriotycznych. Obszerna publikacja, zawierająca 21 artykułów, została podzielona na cztery zasadnicze części, wyróżnione zgodnie z okresami dziejów naszego państwa i narodu (okres zaborów, czasu II Rzeczypospolitej, okres wojny i okupacji niemieckiej, lata 1945–1989). Całość otwiera prezentacja stanu badań historycznych nad dziejami życia religijnego na obszarze diecezji sosnowieckiej. Artykuły zamieszczone w tomie dotyczą różnych obszarów diecezji - zarówno Zagłębia Dąbrowskiego, jak i Olkusza i regionu olkuskiego, a także Wolbromia, Siewierza i Jaworzna. Nowatorski charakter publikacji wynika głownie z podjęcia nieeksploatowanych dotąd problemów jak i wykorzystania nowej bazy źródłowej - autorzy często sięgali po źródła do tej pory zupełnie nieznane i niewykorzystywane w badaniach naukowych, a przechowywane tak w archiwach kościelnych (parafialnych, diecezjalnych, zakonnych), państwowych (zbiory IPN, archiwa państwowe), jak i rodzinnych (np. archiwum rodziny Khnote oraz archiwum Leona Korusiewicza).
Niniejszy tom, zawierający 13 artykułów historyków z Katowic, Opola i Warszawy, ukazuje konflikt w relacjach Kościół – państwo na kilku płaszczyznach: specyfiki lokalnej, rozmów duchowieństwa z przedstawicielami władz, prasy, zaangażowania społeczno-politycznego duchowieństwa, szkolnictwa oraz pielgrzymowania.
Na początku skupiono się na kwestii górnośląskiego oblicza konfliktu ideologicznego Kościół – państwo. Doktor Andrzej Grajewski zwrócił m.in. uwagę na potrzebę komparatystyki podczas prowadzenia badań nad historią Kościoła w poszczególnych regionach, a także zaproponował nowe ramy narracji chronologicznej w odniesieniu do dziejów Kościoła na obszarze Górnego Śląska. Redaktor tomu, dr hab. Adam Dziurok, prof. UKSW, skupił się na przedstawieniu problemów natury światopoglądowej, które pojawiały się podczas rozmów przedstawicieli władz partyjnopaństwowych z duchownymi na terenie województwa śląskiego/katowickiego w okresie stalinizmu.
W kolejnych dwóch tekstach skupiono się na perspektywie prasowej. Z jednej strony ukazano sposób relacjonowania stosunków państwowo-kościelnych w 1945 r. na łamach tygodnika „Gość Niedzielny” – wydawnictwa kurii diecezjalnej w Katowicach (tekst autorstwa ks. dr. Rafała Śpiewaka), z drugiej zaś zaprezentowano antykościelne treści publikowane przez katowicki miesięcznik ateistyczny „Myśl Wolna” (tekst dr Łucji Marek).
Trzeci blok tekstów obejmuje kwestię aktywności społeczno-politycznej grupy duchownych określanych jako „księża patrioci” oraz próby wychowania lojalnych kapłanów. Doktor Jacek Żurek poruszył sprawę regionalizmu w tym środowisku na Górnym Śląsku,
dr Adriana Dawid zaprezentowała aktywność kapłanów województwa opolskiego w Komitecie Obrońców Pokoju, zaś ks. prof. Jerzy Myszor poddał analizie próby uzyskania wpływu przez władze komunistyczne na formację do kapłaństwa, zarówno w Śląskim Seminarium Duchownym w Krakowie, jak i poprzez powoływanie alumnów do służby wojskowej. Problem oświaty i wychowania jako pola konfrontacji ideologicznej między Kościołem a państwem zaprezentowano w trzech odsłonach. Najpierw ukazano tę kwestię w szerokiej perspektywie chronologicznej (1950–1988) na przykładzie województwa opolskiego (dr Zbigniew Bereszyński). Następnie skupiono się na jednym konkretnym przypadku służebniczki, siostry Anny Dyllus, która trafiła do obozu pracy za nauczanie religii (tekst dr. hab. Andrzeja Szymańskiego). W napisanym przez dr Annę Badurę ostatnim artykule w tym bloku omówiono akcję dekrucyfikacyjną w szkołach województwa katowickiego w latach 1984–1985.
Trzy ostatnie artykuły podejmują problematykę pielgrzymowania i roli górnośląskich sanktuariów (w Piekarach Śląskich i Turzy Śląskiej) w okresie PRL. Najpierw ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer omówił relacje państwowo-kościelne na Górnym Śląsku w świetle wystąpień biskupów katowickich podczas stanowych pielgrzymek mężczyzn do Piekar Śląskich, a dr Kornelia Banaś zajęła się „kościelną propagandą wizualną” podczas tych pielgrzymek. W ostatnim tekście ks. dr hab. Henryk Olszar zaprezentował funkcjonowanie sanktuarium maryjnego w Turzy Śląskiej w realiach państwa komunistycznego.
Prezentowane teksty stanowią przyczynek do lepszego poznania problemu konfrontacji ideologicznej między Kościołem katolickim a państwem rządzonym przez komunistów w wymiarze lokalnym. Można wyrazić nadzieję, że tom będzie inspiracją do dalszych badań i refleksji nad tym fundamentalnym zagadnieniem w kontekście relacji państwowo-kościelnych w PRL.
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
