Metamorfozy społeczne tom 17 Wielka Wojna w polskiej korespondencji zatrzymanej przez cenzurę austro-węgierską Materiały polskich grup cenzury z lat 1914-1918 tom 5
Bibliografia
Wykaz dokumentów
Indeksy
Spis treści
Wstęp (Katarzyna Sierakowska) / 7
Społeczeństwo podczas wojny
Mateusz Rodak, Zjawisko bandytyzmu na ziemiach byłego Królestwa Polskiego
w latach 1914-1918 / 15
Katarzyna Sierakowska, Kobiety o wojnie i kobietach - ziemie polskie 1914-1918 / 45
Karolina Filipowska, Żydzi w Poznańskiem w latach I wojny światowej - stan
badań, źródła i postulaty badawcze / 65
Oleh Razyhrayev, Organizacje społeczne na Wołyniu w czasie I wojny światowej: struktura, zadania, formy aktywności / 85
Maksym Potapenko, Wyjazdy Polaków z Państwa Ukraińskiego do Królestwa Polskiego (kwiecień-listopad 1918 r.) / 117
Życie w miastach w warunkach wojennych
Joanna Nalewajko-Kulikov, „Obrazki z warszawskiego życia”. Codzienność Warszawy na łamach prasy jidysz w pierwszym okresie wojny (do 5 sierpnia 1915 r.) / 147
Małgorzata Przeniosło, Społeczeństwo Wilna w latach I wojny światowej / 167
Ewa Nizińska, Postawy i nastroje społeczne samborzan podczas I wojny światowej / 201
Tomasz Pudłocki, Elity Przemyśla po upadku Twierdzy (1915-1918) / 231
Alexander Watson, Kształtowanie się narodu, upadek społeczności lokalnej:
Kraków w czasie wojny, 1914-1918 / 259
Skutki i pamięć wojny
Marek Przeniosło, Straty i zniszczenia wojenne na terenach wiejskich i małomiasteczkowych Królestwa Polskiego w latach 1914-1918 / 287
Bartosz Ogórek, Terytorialne zróżnicowanie demograficznych skutków I wojny światowej w populacji II Rzeczypospolitej / 305
Łukasz Pawłowski, Obraz ziem polskich czasu Wielkiej Wojny w powieści lat 1914-1923 / 329
Anna Landau-Czajka, Kształtowanie (nie)pamięci. Wielka Wojna w podręcznikach okresu międzywojennego / 371
Informacje o autorach / 389
om, który oddajemy do rąk czytelników, jest rezultatem badań, zaplanowanych w ramach szerszego projektu - grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, realizowanego od 2014 r. w Instytucie Historii PAN pod kierownictwem prof. Włodzimierza Mędrzeckiego: Pierwsza wojna światowa na ziemiach polskich. Oczekiwania - doświadczenia - konsekwencje. Pierwszy, wstępny niejako etap tych badań relacjonował tom poświęcony analizie stanu wyobrażeń społecznych, planów politycznych, tożsamości kulturowych i ich przemian w Europie Środkowo-Wschodniej - u progu Wielkiej Wojny1.
W niniejszym tomie grupa autorów - jedenaścioro współpracowników grantu w serii mikrografii próbuje spojrzeć w nowy sposób na doświadczenia i przemiany związane z I wojną światową „na ziemiach polskich”. Nie jest to historia walki o niepodległość, dyplomacji, działań frontowych ani też tradycyjnie uprawiana historia społeczna (grup społecznych).
(Ze wstępu)
Spis treści
Wstęp (Włodzimierz Mędrzecki) /7
Janusz Żarnowski, Zarys dziejów społecznych ziem polskich 1914-1918 - Królestwo Polskie /15
Jerzy Z. Pająk, Zarys dziejów społecznych ziem polskich 1914-1918 - Galicja /65
Oleh Pawłyszyn, Wieś ukraińska Galicji Wschodniej w latach I wojny światowej: strategie przetrwania, modernizacja społeczna i tożsamość narodowa /117
Tadeusz Epsztein, Wielka własność ziemska na ziemiach polskich podczas I wojny światowej (1914-1918) /161
Mariusz Korzeniowski, Uchodźcy z Królestwa Polskiego i Galicji w latach Wielkiej Wojny /203
Włodzimierz Mędrzecki, Polskie doświadczenie rewolucji 1917-1920 na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej /241
Informacje o autorach /261
W 2015 r. od śmierci Jana Husa w Konstancji upłynęło 600 lat. Nasza wiedza na temat tego dramatycznego wydarzenia jest stosunkowo bogata, choć wydaje się, że wciąż niepełna. Życie i działalność mistrza Jana wpisały się w dzieje historycznego fenomenu, jakim była rewolucja husycka. Hus był postacią kluczową w dziejach czeskiego ruchu reformatorskiego, który rozwinął się w drugiej połowie XIV w., a którego kulminacja przypadła na pierwsze dekady następnego stulecia. Jego charyzmatyczna posługa kaznodziejska i liczne wystąpienia publiczne nadały temu ruchowi specyficzny kształt i dynamikę, choć wciąż dyskutuje się na temat bezpośredniego wpływu Husa na bieg zdarzeń, które doprowadziły do trwającego dwie dekady ostrego konfliktu między husyckimi Czechami a łacińskim chrześcijaństwem [...].
Prezentowany tom zawiera dziesięć artykułów stanowiących pokłosie konferencji pt. „Mistrz Jan Hus: życie, myśl, dziedzictwo”, zorganizowanej 6-7 listopada 2015 r. w Warszawie przez Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk we współpracy z Centrum Studiów Średniowiecznych Czeskiej Akademii Nauk, a także przekład artykułu Františka Šmahela. Dołączono do tego fragmenty wywiadu ze zmarłym niedawno Profesorem Stanisławem Byliną, który był jednym z inicjatorów i organizatorów wspomnianej konferencji.
„Geopolityka i przestrzeń to zagadnienia, które w ostatnim czasie powróciły na polityczne salony i do dyskursu naukowego w Europie i nie tylko. Szczyt popularności przeżywały na początku XX wieku, kiedy geografowie nadali swojej dyscyplinie nieoczekiwanie mocną pozycję nie tylko w świecie akademickim, ale i w polityce międzynarodowej. Maciej Górny wykazuje godną podziwu znajomość dorobku nauk geograficznych tego okresu, jak i nowszych opracowań (w wielu językach), jasno i zrozumiale prezentując najważniejsze spory naukowe i tematy drażliwe (jak na przykład koncepcja Mitteleuropy). Najważniejszą i najwartościowszą część książki stanowią rozdziały omawiające rolę geografów w negocjacjach traktatów kończących I wojnę światową. Nie tylko dowodzą one głębokiej wiedzy autora, ale także włączają narodowe tradycje geografii w transnarodowy kontekst polityczny tych czasów".
Prof. Guido Hausmann (Uniwersytet w Ratyzbonie)
„Książka Macieja Górnego, opisująca polityczną i intelektualną historię owych geografów w zmiennych kontekstach narodowych i międzynarodowych pierwszej połowy XX wieku, jest całkowicie nowatorska. [...] Użyte w niej źródła wymagały wiedzy naukowej i dobrej orientacji w warsztacie geografa, a jednocześnie geografia ta musiała zostać osadzona w historycznym kontekście. Warunkiem sukcesu takich badań jest zrozumienie teoretycznych i metodologicznych narzędzi stosowanych przez geografów zajmujących się hipso-metrią, tektoniką, geomorfologią, systemami rzecznymi, formacjami geologicznymi i tak dalej. Trzeba na serio zrozumieć wiele pojęć, a także paradygmaty, w których znalazły zastosowanie, jak na przykład antropogeografia. Upolitycznienie geografii było nierozerwalnie związane z argumentami naukowymi. Autorowi udało się połączyć obie te perspektywy, unikając tonów pochwalnych i potępiających. Połączenie historii politycznej i geografii czyni tę książkę fascynującą lekturą".
Prof. Morgane Labbé (École des hautes études en sciences sociales, Paryż)
Osią narracji jest ewolucja polityki motoryzacyjnej państwa. Autor pokazuje jej ideologiczne, ale też praktyczne uwarunkowania. Pisze o roli, jaką planiści przewidywali dla motoryzacji indywidualnej w planie trzyletnim i sześcioletnim. Następnie śledzi zmiany myślenia o niej w okresie prokonsumpcyjnego zwrotu w polityce gospodarczej w pierwszych latach rządów Gomułki i w okresie, gdy w drugiej połowie lat sześćdziesiątych Gomułka próbował nastawić gospodarkę bardziej proeksportowo. Drugim istotnym wątkiem przewijającym się przez całą książkę jest ten związany z poziomem życia. Autor odnosi ceny pojazdów i koszty ich użytkowania do poziomu dochodów. Pokazuje, z jakich kręgów społecznych rekrutowali się właściciele samochodów, kto mógł sobie pozwolić na własne auto i jakie strategie jego zdobycia obierali obywatele, którzy pomimo skromnych dochodów chcieli zrealizować marzenie o własnym samochodzie. Pisząc o tych sprawach, znacząco poszerza naszą wiedzę o codzienności PRL.
Fragment recenzji dr. Mariusza Jastrzębia
Przeprowadzona przez dr. Wilka szeroka analiza rozwoju motoryzacji w Polsce w latach 1945-1970 dostarcza nam kilka istotnych wniosków. Z lektury recenzowanej książki wyłania się obraz władzy państwowej nader ostrożnej jeśli chodzi o motoryzację i niedostrzegającej korzyści płynących z rozwoju przemysłu samochodowego w Polsce. Postawa ta miała pewne konsekwencje. Przez cały omawiany okres mieliśmy do czynienia z przewagą popytu nad podażą w sektorze motoryzacyjnym w kraju. Deficyty te prowadziły do sytuacji, w której polskie społeczeństwo starało się zdobyć wymarzony samochód, wykorzystując każdy możliwy sposób, co w książce dr. Wilka zostało bardzo dobrze ukazane. Lektura recenzowanej pracy skłania do refleksji, że rozwój przemysłu motoryzacyjnego w okresie powojennym był dla Polski szansą wejścia na drogę modernizacji (jak się wydaje, w nowocześniejszym wydaniu, bliższym Zachodowi). Niestety, szansa ta została w dużej mierze zmarnowana, a polskie społeczeństwo na swój „samochód dla ludu" musiało czekać do lat siedemdziesiątych XX wieku.
Fragment recenzji dr. Jarosława Dulewicza
SPIS TREŚCI
Wstęp. . .. 7
I. DEBATY WOKÓŁ MIASTA, URBANISTYKA, BIOPOLITYKA
Kamil Śmiechowski, Kwestia mieszkaniowa w dużych miastach Królestwa Polskiego na początku XX wieku jako zagadnienie polityczne. . .. 13
Emilia Kiecko, O kilku problemach u początków nowoczesnej „budowy miast” na ziemiach polskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Aleksander Łupienko, Wkład ruchu higienicznego w polską myśl urbanistyczną (1850?1914). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
II. PRZESTRZEŃ PUBLICZNA W MIEŚCIE A TOŻSAMOŚĆ
Daria Bręczewska-Kulesza, Wykorzystanie architektury jako narzędzia germanizacji i tworzenia nowej tożsamości miasta na przykładzie Bydgoszczy w XIX i na początku XX stulecia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Krzysztof Stefański, Casus Łodzi – architektura jako wyraz tożsamości narodowej
i religijnej. . .. 89
Mikołaj Getka-Kenig, Forma architektoniczna i przeciwdziałanie symbolicznemu wykluczeniu w miejskiej przestrzeni publicznej – przypadek kopca Kościuszki. . . 111
Mariusz Kulik, Rosyjskie koszary wojskowe a rozwój miast Królestwa Polskiego w XIX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Małgorzata Hanzl, Aspekty znaczeniowe struktur miejskich. Studium przypadku dzielnic zamieszkałych przez ludność żydowską w Polsce centralnej XIX w. . . . . 147
III. PRZESTRZEŃ PRYWATNA W MIEŚCIE: WNĘTRZA A UŻYTKOWNICY
Kamila Twardowska, Modernizacja i tożsamość miasta. Architektura krakowskich miejskich szkół powszechnych z przełomu XIX i XX wieku. . . . . . . . . . . . . . 165
Emilia Ziółkowska, Program funkcjonalny wnętrz rezydencji a model rodziny burżuazji warszawskiej w okresie międzypowstaniowym . . . . . . . . . . . . . . . 191
Piotr Kilanowski, Rozplanowanie kondygnacji mieszkalnych w śródmiejskich kamienicach warszawskich na przełomie XIX i XX wieku. . .. . 219
Książka stanowi próbę przedstawienia sposobu funkcjonowania zarządu wielką własnością ziemską w późnym średniowieczu i na początku nowożytności na przykładzie dóbr łowickich arcybiskupów gnieźnieńskich. W ich centrum znajdował się zamek. Stanowił on miejsce pracy urzędników zarządzających majątkiem oraz licznego grona osób odpowiedzialnych za codzienne obowiązki wykonywane na terenie zamku. Analiza zadań tych ludzi pozwoliła na uchwycenie metod zarządu wielkiej własności bezpośrednio w terenie oraz ukazanie codziennego funkcjonowania zamku.
Monografia traktuje o rozpracowaniu przez Służbę Bezpieczeństwa tzw. emisariuszy „Kultury” – grupy młodych ludzi, częściowo studentów, współpracujących z Jerzym Giedroyciem w akcji zdobywania tekstów publicystycznych i dokumentów celem przemycenia ich przez Tatry i Czechosłowację do Francji. „Sprawa taterników” była ostatnim przed Grudniem 1970 r. akordem represyjnej polityki władz wobec środowisk przeciwników reżimu. Monografia przedstawia okoliczności i motywacje podjęcia przez młodych ludzi współpracy z Giedroyciem, opisuje wymierzone przeciwko nim śledztwo i ich proces sądowy. Autor rozpatruje „sprawę taterników” na tle działalności Instytutu Literackiego w latach 1969–1970 i polityki PZPR lat 60. XX w.
Autorka analizuje funkcjonowanie elit prowincjonalnych na przykładzie wybijającej się do poziomu półmagnaterii rodziny Zabiełłów. Jest to pretekstem do przedstawienia fenomenu „niezrywalnego” sejmiku
kowieńskiego w czasach saskich. Nie mniej interesujące jest kształtowanie się w czasach stanisławowskich fakcji zabiełłowskiej, która była w stanie rywalizować w skali prowincjonalnej z dominującą w Wielkim Księstwie Litewskim partią dworską.
Lustro jest zbiorem artykułów o kulturze średniowiecza. Ułożone wedle chronologii opisanych zjawisk i procesów, dotyczą one: misji chrystianizacyjnych Karolingów i Ottonów, rytuału przekazywania darów w XI i XII wieku, kancelarii książęcej Janusza I mazowieckiego, wybitnego kaznodziei i przywódcy husyckiego, niepokornego rabina z Ratyzbony, niezwykłego projektu kongresu uczonych w 1486 roku, wreszcie, tragicznego losu rajców głogowskich w końcu XV wieku. Różnorodność tematyczna jest znakomitą ilustracją rozległości zainteresowań i kompetencji Haliny Manikowskiej, która pracom tak różnych autorów przewodzi i je koordynuje. Każdy badacz przeszłości jest swego rodzaju lustrem dla dokumentu, któremu się przygląda. Skoro jednak w "świętym" języku mediewistów lustro znaczy dosłownie "rozjaśniam", "oświecam", "badam", "oczyszczam", tytuł ten w sposób szczególny należy się Adresatce, która w swej pracy dydaktycznej, badawczej i recenzyjnej odważnie i niestrudzenie czyni bardzo wiele, by polska mediewistyka utrzymywała wysoki poziom merytoryczny.
Książka "Cywilizacja europejska. Eseje i szkice z dziejów cywilizacji i dyplomacji" jest kontynuacją, rozwinięciem i wzbogaceniem o nowe wątki projektu z 2004 r. Dwa wydania polskie i dwa przekłady (na język serbsi i słowacki) publikacji, będącej efektem tegoż projektu, miejsce wśród lektur obowiązkowych i zalecanych na kilkunastu uczelniach akademickich, na wielu kierunkach studiów są zarazem rekomendacją i zwiastunem powodzenia obecnego tomu "Cywilizacji Europejskiej"
Bohdan Cywiński, pierwszy recenzent publikacji z 2004 r., stwierdził, że zbiór stanowi "dobrze przemyślaną i harmonijnie skonstruowaną całość" jest efektem "wieloletnich analiz poszczególnych fragmentów i aspektów europejskich dziejów", a "tak prezentowana przeszłość [...] ma zostać zrozumiana, jak przeżyte przez kogoś przed nami, ale mogące i nam jutro się przytrafić doświadczenie". Z przekonaniem, że obecny zbiór dorównuje poprzedniemu, oddajemy niniejszy tom w ręce Czytelników.
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
