Nie da się ukryć, że mieszkając w Polsce, jesteśmy dzisiaj częścią świata utożsamianego z globalną Północą, opisywanego przez Arjuna Appaduraia i Achille Mbembego, ale jednocześnie żyjemy w miejscu, gdzie trajektorie historycznych procesów i wektory energii społecznych niekoniecznie są z tym światem zbieżne. Trwa tu bowiem nieustanny proces negocjowania geopolityki naszego poznania albo aktualizowanie różnicy między Wschodem a Zachodem Europy – różnicy, którą wojna Rosji z Ukrainą odgrywa w nowej odsłonie. (…) Trzeba zatem zdać sobie sprawę z tego, że określone wyobrażenia o globalnych podziałach świata często stanowią kognitywną matrycę lokalnych stref kontaktów międzykulturowych. (…) Ale efekty spotkań w owych strefach kontaktu wydają się całkowicie emergentne i wydarzeniowe, co usprawiedliwia wybór metodologii i narzędzi ich badania. Podstawowym narzędziem diagnostycznym stref kontaktu i konfliktu są dla nas performansy naturo-kulturowe, które sytuują człowieka w przestrzeni relacji ze środowiskiem naturalnym, terytorium, społecznym otoczeniem oraz indagują wyodrębnione w ten sposób związki, nadając im nową dynamikę i wykładnię. Performans pełni tu zatem funkcję epistemiczną, na równi z innymi, uznanymi zwykle za bardziej „naukowe”, sposobami badania i konceptualizowania świata.
Ze Wstępu
W jakim stopniu pojęcie kontaktu może stanowić efektywne narzędzie rozpoznawania współczesnej rzeczywistości kulturowej? Jak powtórzenie na polu naukowym przez badacza performatywnego gestu artystów – wyodrębnienia, wskazania i zdefiniowania przestrzeni oraz dynamiki relacji między podmiotami znajdującymi się z sobą w kontakcie – może w efektywny sposób przyczynić się do poszerzenia naszej wiedzy o świecie? Autorzy tekstów zebranych w niniejszym tomie próbują odpowiedzieć na te pytania, analizując wybrane zjawiska ze współczesnej rzeczywistości kulturowej w jej lokalnym i globalnym wymiarze. Szczególną uwagę zwracają na nowe, emergentne formy komunikacji i organizacji społecznej, które stały się możliwe wraz z upowszechnieniem dostępu do internetu. Autorzy skłaniają się w swoich analizach do krytycznej rewizji pojęcia kontaktu, wskazując na kluczowe znaczenie jego technologicznych, kulturowych i politycznych ramifikacji prowadzących nie tylko do powstawania nowych cyberplemion, ale także do wytwarzania spekulatywnych czy postfaktycznych wizji rzeczywistości. Zebrane propozycje przeformułowania i zaktualizowania istniejących definicji stref kontaktu służą postawieniu diagnozy sprawczości i skuteczności współczesnych aktywizmów społecznych, polityk nacjonalistycznych, spektakli życia politycznego i działań na polu sztuki, których media elektroniczne stały się integralną infrastrukturą. Zbiór szkiców zatytułowany Bądźmy w kontakcie! Strefy kontaktu jako narzędzie rozpoznawania współczesności poszerza horyzonty myślowe odbiorcy, uczy uważnej i porównawczej lektury, umożliwia zrozumienie najnowszych procesów kulturowych i społeczno-politycznych w Europie w XXI wieku. Zebrane eseje świetnie wypełniają zadanie badawcze postawione na wstępie, czyli „zdefiniowanie sposobów rozpoznawania współczesnej rzeczywistości kulturowej poprzez przemyślenie dynamiki zmian w techno‑ludzkich strefach kontaktu w XXI wieku”. To ważna publikacja zarówno dla kulturoznawców, jak i antropologów, socjologów czy teatrologów, co jednoznacznie świadczy o jej transdyscyplinarnym charakterze; zaś przystępny język i rzetelna kontekstualizacja historyczna, społeczna i kulturowa badanych zjawisk i problemów sprawiają, że tom jest odpowiedni nie tylko dla doświadczonych badaczy, ale także dla czytelników dopiero rozpoczynających studia nad przemianami współczesnych społeczeństw i świata. Z recenzji wydawniczej dr hab. Agnieszki Adamowicz-Pośpiech, prof. UŚ Ewa Bal · profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katedrze Performatyki na Wydziale Polonistyki. W obszar jej zainteresowań naukowych wchodzą zagadnienia translacji międzykulturowej, mobilności kulturowej, nacjonalizmu, lokalności, dramaturgie mniejszości językowych, a także metodologie krytyczne z zakresu (de/post)kolonializmu, gender i queer studies oraz performatyki. Konrad Wojnowski · adiunkt w Katedrze Performatyki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się teorią performatywności, filozofią komunikacji oraz wpływem mediów i technologii na kulturę. Obecnie realizuje grant badawczy Narodowego Centrum Nauki poświęcony probabilistycznym epistemologiom w sztuce XX i XXI wieku.
Niniejsza książka – zgodnie z zamierzeniem – nie stanowi mapy wydzielonego i zamkniętego obszaru wiedzy, lecz zbiór opowieści o trasach, relacji z podjętych i przeprowadzonych wypraw. Wyłaniająca się z nich performatyka to nie dyscyplina – określony, zamknięty i poddany rygorom zestaw pojęć, procedur, definicji i reguł – lecz otwarta i dynamicznie zmienna sieć praktyk badawczych oraz kierujących nimi i przez nie wytwarzanych postaw. Zawiera relacje z wypraw w te obszary, które w minionych pięciu latach przyciągnęły uwagę lub które wręcz zostały odkryte i po raz pierwszy opisane jako terytoria performatyki przez osoby identyfikujące się z krakowską Katedrą Performatyki, a przede wszystkim – z właściwymi jej sposobami rozumienia i uprawiania umieszczonej w jej nazwie perspektywy. To więc swoisty „dziennik pokładowy”, powstały w określonym czasie i miejscu, stworzony przez określony zespół ludzi. Uznaliśmy, że czas najwyższy wyłożyć całą tę „narzędziownię” i „pojęciownię” na stół. Powiedzieć samym sobie: sprawdzamy, gdzie jesteśmy, a jednocześnie udostępnić to wszystko innym, by ułatwić poznanie podstaw tego, co robimy, i pokazać, o co w tej całej performatyce w naszym pojęciu chodzi.
Wykorzystując jako ramę metodologiczną teorię Judith „Jacka” Halberstam o queerowym czasie, autor prezentuje analizę różnych okresów ludzkiego życia, poszukując alternatywnych modeli dzieciństwa, dorosłości i starości. Używając rozmaitych teorii z zakresu queer studies oraz krytycznych studiów nad rasą, obnaża każdy etap życia jako ideologiczny konstrukt, określany w dodatku przez sztywne normy kulturowe i polityczne. Krytyczne odczytania starannie wybranych kulturowych reprezentacji wspomnianych okresów życia, wziętych z najnowszego amerykańskiego performansu i filmu niezależnego, prowadzą do stworzenia unikatowego „queerowego archiwum”. Są także próbą zastanowienia się nad możliwościami ucieczki od normatywnej i opresyjnej trajektorii ludzkiej egzystencji. Wykraczając daleko poza modele (homo)seksualności, książka proponuje dziwaczne, nieprzewidywalne i subwersywne sposoby istnienia w świecie jako rodzaj antidotum na nudę, przewidywalność i bolesną stagnację hetero- i homonormatywnego krajobrazu kulturowo-społecznego. Podczas gdy pierwsze trzy rozdziały stanowią refleksję nad queerowymi implikacjami dzieciństwa, dorosłości i starości, czwarty jest rodzajem kody – krytyczną próbą odczytania queerowej utopii i możliwości, jakie rysują się na horyzoncie przyszłości.
„Książka Grzegorza Stępniaka to interesująca propozycja interpretacji amerykańskich filmów oraz performansów będących przykładem nienormatywnych, dziwnych lub wywrotowych podejść ludzi do życia, traktowanego w sposób odbiegający od przyjętych wzorców i narracji. Stąd jej ciekawa kompozycja, podporządkowana podziałowi na rozdziały odpowiadające cyklowi biologicznemu i poświęcone reprezentacjom kolejnych okresów życia: dzieciństwa, dorosłości i starości. Klamrą spinającą części analityczne są rozważania teoretyczne, będące we wstępie prezentacją problematyki queer w różnych kontekstach – historycznym, kulturowym, artystycznym i akademickim, a w zakończeniu stanowiące podsumowanie queerowych utopii. Różnorodność omawianych filmów, spektakli i innych prac artystycznych, jak również rozbudowana bibliografia, zawierająca najnowsze anglojęzyczne opracowania, sprawiają, że jest to ciekawa publikacja dla wszystkich zainteresowanych zagadnieniami reprezentacji i jej (nie)normatywności. Dostarcza bowiem narzędzi teoretycznych, kategorii i pojęć, jakie można wykorzystać w analizie twórczości artystycznej, ale też w działaniach o charakterze performatywnym, związanym z tożsamością kulturową, rasą, wiekiem i płcią”.
Z recenzji dr hab. Małgorzaty Radkiewicz, prof. UJ
Dariusz Kosiński „wprowadza”, „wyprowadza” i „nie wprowadza” w kolejne korytarze labiryntu o nazwie „performatyka”. Ta gra słów dobrze oddaje intencje Autora, który wydaje się bardziej zafascynowany samym procesem szukania, myślenia i poznawania niż objawianiem gotowych odpowiedzi i formułowaniem definicji. Termin „performatyka” jest objaśniany w książce parokrotnie, ponieważ jej rozumienie i społeczne (nie tylko ściśle naukowe) stosowanie zmieniają się w czasie. Autor podąża za życiem słów, pojęć i zjawisk, bardziej bada rzeczywistość niż wypreparowany abstrakcyjnie termin.
Nie tracąc nic z walorów naukowych, książka nade wszystko zachęca do namysłu nad rzeczywistością i współczesnością. Zaprasza czytelnika w fascynującą podróż w głąb zjawisk, czasem z pozoru tak prostych, jak serial telewizyjny czy mecz piłki nożnej. Performatyka jako perspektywa badawcza uczy widzieć więcej, patrzeć inaczej i dostrzegać nowe pokłady znaczeń nawet tam, gdzie z pozoru przebadano już wszystko (dzieła romantyków). Autor daje sobie i czytelnikom wolność w wędrowaniu po tematach, co staje się wciągającą i owocną przygodą intelektualną, przeżywaną jednakże nie tylko dla samej przyjemności myślenia, ale także po to, by – rozumiejąc złożone procesy i ich historyczne zaplecze – móc lepiej kształtować własne życie indywidualne oraz zbiorowe życie społeczeństwa i narodu. Performatyka zwraca uwagę na współuczestnictwo odbiorców w każdym komunikacie, dlatego dopełnieniem tej książki powinna być aktywna, zaangażowana postawa czytelników, dających własne odpowiedzi dotyczące rozpatrywanych tu kwestii.
Z recenzji dr hab. Haliny Waszkiel
Choć każda część tej książki wymaga odmiennego zaplecza materiałowego i intelektualnego, w każdej z nich Autor dowodzi swojej świetnej orientacji zarówno w dziejach i współczesności kolarstwa oraz Touru, jak i w propozycjach performatyki, a także szeroko rozumianej humanistyki, które z całą swobodą wykorzystuje jako narzędzia do doprecyzowania swoich analiz i pogłębienia interpretacji. W rezultacie praca, która na pozór dotyczy bardzo specjalistycznego zjawiska i dość wąskiej » niszy «, otwiera się na niezwykle rozległe perspektywy i może być z pożytkiem czytana również przez tych, którzy w ogóle nie wiedzą, kim jest Alberto Contador.
Z recenzji prof. dr. hab. Dariusza Kosińskiego
Performatywne badanie wyścigów Tour de France to przedsięwzięcie oryginalne i pionierskie w skali światowej. Jak dotąd w żadnym języku nie ukazała się rozprawa na temat sportu równie ambitna i stosująca tak konsekwentnie metodologie performatyki. Autor z pełną świadomością odrzuca aparat badawczy innych nauk – jak historia czy socjologia – skupiając uwagę wyłącznie na performatywności legendarnego wyścigu. Taki odważny i radykalny zabieg prowadzi do rewelacyjnych rezultatów: koncentracja na jednym zjawisku owocuje pogłębieniem interpretacji, a performatywne narzędzia umożliwiają odkrycie źródeł i dynamiki przemian wyścigu, odsłaniając zarazem zadziwiającą złożoność i wielowymiarowość tego zdarzenia.
Książka Jakuba Papuczysa to bezprecedensowe osiągnięcie naukowe, dowód użyteczności performatyki w badaniu współczesnych przemian społecznych i transformacji kulturowych.
Z recenzji prof. dr. hab. Mirosława Kocura
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
