Solska jako przedmiot erotyczny i podmiot erotyczny, Solska i mężczyźni, Solska jako egeria Młodej Polski, fascynująca aktorka i demoniczna bohaterka kilku skandali obyczajowych – wszystko to, co buduje dziś rozpowszechnione wyobrażenie o Irenie Solskiej, zawiera się w obrębie tematu jej kobiecości, specyficznej, przesyconej erotyzmem, skomplikowanej – zgodnie z manierą epoki, w której było o niej najgłośniej. Natalija Jakubova zaczyna więc przekornie: od przypomnienia spektaklu zrealizowanego przez Pawła Passiniego na podstawie scenariusza Patrycji Dołowy w 2014 roku, od Kryjówki: wizerunek starzejącej się, schorowanej Karoliny (takie było metrykalne imię Solskiej, o czym nie zawsze się pamięta), utrzymującej się podczas wojny z nielegalnego przędzenia wełny; kobiety, która z heroicznym samozaparciem przechowuje kilka żydowskich dziewcząt w swoim warszawskim mieszkaniu. Autorka monografii wczytuje się we wszystko – listy, recenzje, wspomnienia, dramaty, materiały ikonograficzne, powieści powstałe pod wrażeniem obcowania z Solską, naukowe opracowania – na nowo, uważnie, wprowadzając znamienne przeakcentowania i pogłębienia interpretacyjne, stawiając hipotezy, zawsze jednak przekonująco uzasadnione. Zmierza ku temu, by jak najlepiej zrozumieć tę szczególną kobietę i oddać jej sprawiedliwość, rozprawiając się z jej uschematyzowanym wizerunkiem kobiety demonicznej i aktorki, którą wiąże się niemal wyłącznie z teatrem początków XX wieku.
Ze "Wstępu" Agnieszki Marszałek
Natalija Jakubova – PhD, jest historyczką teatru i literatury. Przez wiele lat zajmowała się S.I. Witkiewiczem (w serii „Badania Polonistyczne za Granicą” Wydawnictwa IBL ukazała się jej książka O Witkacym, 2010). Od 1995 r. współpracuje z czasopismem „Didaskalia. Gazeta Teatralna”; publikowała też w czasopismach „Teatr”, „Dialog”, „Pamiętnik Literacki”. W latach 2013–2015 jako Marie Curie Fellow realizowała poświęcony Irenie Solskiej projekt badawczy w Archiwum Kobiet Instytutu Badań Literackich PAN. Od 2016 r. mieszka w Austrii, gdzie dzięki Lise Meitner Fellowship Austriackiego Funduszu Nauki przeprowadziła badanie „Female Performers of the Work of Hugo von Hofmannsthal” (2018–2020). Obecnie związana jest z Instytutem Teatru i Filmu Słowackiej Akademii Nauk, w którym prowadzi badania nad historią słowackiego teatru po 1989 roku.
W książce tej poszukujemy genealogii współczesnych laboratoriów humanistycznych. Interesuje nas zwłaszcza to, co świadczy o ich specyfice i odróżnia je od przyrodniczych krewnych. Czy o laboratoriach humanistycznych i przyrodniczych można myśleć w kategoriach pokrewieństwa? A może relacje między nimi widzieć trzeba transwersalnie – poza opozycją między humanistyką a naukami przyrodniczymi i ścisłymi? Jeśli wraz z rozwojem nowoczesnej nauki laboratorium zostało zawłaszczone przez przyrodoznawstwo, to czy da się odzyskać je dla humanistyki w sposób respektujący jej autonomię? Czy laboratorium może stanowić remedium na jej problemy w sytuacji, gdy musi ona walczyć o swoje miejsce w neoliberalnej akademii i zabiegać o społeczną atencję? Z naszego punktu widzenia laboratorium humanistyczne nie powinno naśladować przyrodniczego, lecz raczej działać na zasadzie mimikry, podważając autorytet, na którym się opiera. Tylko tak humanistyka może realizować swą (auto)krytyczną funkcję – kwestionować własne reguły, afirmować niepewność i prawo do błądzenia, zdewaluowane w kapitalistycznym, nastawionym na sukces porządku wiedzy.
Aleksandra Kil-Matlak, Jacek Małczyński, Dorota Wolska
Tom rozwija refleksję nad propozycją laboratoryzacji humanistyki, odsłaniając z niej coraz więcej, nie tylko quasi-utopijne założenia, realia „kolektywu myślowego”, ukrytą na co dzień przed nami samymi infrastrukturę „humanistyki analogowej” i „humanistyki cyfrowej”, ale także – coraz mocniej, z tekstu na tekst, archeologię i ontologię „naszego teraz” w wymiarze faktycznych ram poznawania.
Z recenzji dr hab. Tomasza Majewskiego, prof. UJ
Archiwalna wrażliwość sprawia, że wyjściowy błąd – omyłkowa atrybucja zapisów codziennych – przynosi twórcze inspiracje i otwiera spuściznę w nowym wymiarze. Marlena Wilczak dokonuje wzorcowej, wieloaspektowej analizy archiwum Boznańskiej, uruchamiając pokłady cierpliwości, afirmacji i podejrzliwości.
Z laudacji dr hab. Lucyny Marzec
Moją historię zaczynam w miejscu, gdzie inni biografowie zwykli kończyć swoją opowieść. Książka dotyczy fragmentu spuścizny pozostawionej przez Olgę Boznańską, który po jej śmierci trafił do Biblioteki Polskiej w Paryżu. Nie piszę jednak kolejnej biografii, lecz raczej szkic losów i statusu wybranych przedmiotów z przestrzeni tworzenia malarki.
Dzieje archiwum Boznańskiej warto opracować z trzech powodów. Po pierwsze, dzięki nim możemy zobaczyć, jak rzeczy codziennego użytku wpłynęły na powstanie legendy biograficznej. Po drugie, dzieje te dają wgląd w metody nadawania znaczenia przedmiotom materialnym oraz tekstom we współczesnych instytucjach pamięci (praktyki segregowania, katalogowania i inwentaryzowania, a także wyboru przedmiotów na ekspozycje). Po trzecie wreszcie, pokazują, jak kształtuje się pamięć kulturowa.
Na archiwum malarki chciałabym spojrzeć pod kątem materialności pamięci i historii przedmiotów znajdujących się w przestrzeni tworzenia oraz – w przypadku zapisów codziennych – zwrócić uwagę na ich warstwę nie tylko tekstową, lecz także materialną. Historię kulturową archiwum Boznańskiej zaczynam od próby nakreślenia, czym była pracownia malarki, gdy istniała jako przestrzeń tworzenia i pierwotny kontekst funkcjonowania rzeczy znajdujących się w niej. Następnie opisuję historię pracowni po śmierci Boznańskiej w 1940 roku. Ostatni etap to analiza rekonstrukcji pracowni zrealizowanej z okazji ekspozycji dzieł Boznańskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie w 2015 roku. Nawiązuję do pojęcia społecznej biografii rzeczy, opisuję strategie wykorzystania spuścizny Boznańskiej w muzeum. Konstruuję biografię jej spuścizny, analizując przeplatanie się trzech aspektów kulturowego funkcjonowania rzeczy: ich formy, funkcji i znaczenia. Proponuję przyjrzeć się praktykom pisma Boznańskiej, dla której tworzywem wyrazu artystycznego nie było słowo, ale której archiwum zawiera wiele piśmiennych nośników znaczenia. Chodzi tu o pracę z materiałem historycznym, wybrakowanym, nieożywionym przez codzienne użycie pisma w działaniu. Korzystam ze sposobów badania twórczości artystycznej wypracowanych w obrębie dwóch dyscyplin: genetyki sztuki, która w prostej linii wywodzi się z krytyki genetycznej tekstów, oraz z antropologii, zwłaszcza w tym jej dziale, który bada użycia pisma, jego sprawczość i praktyki językowe.
Ze Wstępu
Książka "Piosenki i rytmy' czasu została skomponowana tak, by – mimo oczywistych ograniczeń – dać poczucie możliwie pełnego oglądu prezentowanego zjawiska, stąd dwie wyraźnie wyznaczone części. Pierwsza ukazuje narodziny i rozwój piosenki jako nowoczesnego zjawiska w obrębie rodzącej się kultury popularnej w Europie i w Polsce. Druga koncentruje się natomiast na poszczególnych przypadkach i składa się ze studiów na temat najbardziej wyrazistych i znaczących postaci polskiej piosenki autorskiej. Podział ten uwzględnia także historyczność zjawisk – pierwsza część koncentruje się na wydarzeniach z wieku XIX i prowadzi nas ku XX stuleciu, druga analizuje przypadki z drugiej połowy ubiegłego wieku i dociera niemalże do współczesności. W ten sposób, poznając piosenki, pieśni, autorów i ich postawy na tle społecznych problemów i historycznych wydarzeń, uświadamiamy sobie znaczenie twórczości, która jakże często jest lekceważona i pomijana w humanistycznym dyskursie. (…) Książka ta łączy naukowy i eseistyczny temperament Autorki, co czyni lekturę bardziej atrakcyjną. Ewa Paczoska z godną podkreślenia pasją badawczą oprowadza nas po meandrach piosenek i twórczości artystów, którzy nieczęsto czytani są z taką żarliwością i pieczołowitością w polskim środowisku badawczym. To przyjemność podążać w lekturze odnalezionymi przez Autorkę tropami, które odkrywa, tłumacząc poszczególne poziomy intertekstualnych zależności.
Z recenzji wydawniczej prof. Krzysztofa Gajdy
Kiedy kończyłam pisać i składać tę książkę, wydawało mi się, że większość jej rozdziałów traktuje o zjawiskach już niewystępujących albo słabo obecnych w dzisiejszej kulturze. Tymczasem w marcu 2025 roku przeczytałam następującą wiadomość: jeden z warszawskich teatrów, Pijana Sypialnia, wystawia spektakl "Wodewil warszawski" oparty na "Podróży po Warszawie" Feliksa Szobera. Kolejni młodzi wykonawcy występują z piosenkami Kaczmarskiego (m.in. zespół Habakuk, Mateusz Nagórski), Cohena (Kuba Blokesz), a nawet, co trudne ze względu na obecną sytuację polityczną, bardów rosyjskich (zespól Piramidy). Filip Łobodziński z kolei odbywa trasę koncertową z utworami Boba Dylana we własnych interesujących tłumaczeniach. Opisywane przeze mnie historie piosenek toczą się dalej…
Ewa Paczoska
Ewa Paczoska – profesor Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, historyczka literatury polskiej drugiej połowy XIX w., badaczka kultury modernizmu. Opublikowała 5 książek autorskich (m.in. "Lalka, czyli rozpad świata", 1996, II wyd. 2008; "Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności", 2010;" Lekcje uważności. Moderniści i realizm", 2018) i wiele studiów szczegółowych. Redagowała i współredagowała kilkanaście tomów prac zbiorowych, m.in. "Przerabianie XIX wieku" (2011), "Wiktorianie nad Tamizą i nad Wisłą" (2016), "Problemy literatury i kultury modernizmu w Europie Środkowo-Wschodniej" (1867–1918) (2017). Jest też autorką podręczników licealnych (literatura pozytywizmu i Młodej Polski). Świadectwem jej badawczych zainteresowań piosenką są m.in. współredagowane przez nią tomy studiów: "Bardowie" (2001) oraz "Piosenki prawdziwe w kulturze PRL-u" (2013). Pod nazwiskiem Ewa Gaworska publikuje wiersze i śpiewa.
Jerzy Zawieyski – prozaik i dramaturg, kojarzony z powojennym nurtem literatury katolickiej, w latach 1957–1968 członek Rady Państwa PRL, kolegialnego odpowiednika prezydentury. Literacki outsider w okresie ofensywy socrealizmu, zapisał się w zbiorowej pamięci także jako poseł Koła Znak i prezes warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej. Cieszył się zaufaniem prymasa Stefana Wyszyńskiego i jednocześnie – możliwością prowadzenia rozmów z I Sekretarzem KC PZPR Władysławem Gomułką. Zaakceptowany w roli mediatora między hierarchicznym Kościołem a przedstawicielami najwyższych władz partyjno‑państwowych poddany był permanentnej inwigilacji prowadzonej przez organa bezpieczeństwa komunistycznego państwa. Milczał o swej nienormatywnej seksualności, by realizować cele, które stawiał sobie w przestrzeni publicznej. Aktor z wykształcenia, pisarz z wyboru, po październiku 1956 roku pojawił się i pozostawał na politycznej scenie z nadzieją, że uda mu się pogodzić racje Wyszyńskiego i Gomułki. Ta idée fixe ważyła także na jego twórczości. Aż do lat 60. XX wieku krytycy dostrzegali w jego utworach głównie ekspresję katolicyzmu. Przełamywał to stereotypowe myślenie zarówno w prowadzonym od 1955 roku dzienniku, jak i poprzez literacką praktykę. Pisał o wrażliwości jednostki na sprawy zbiorowości, o ludziach, którzy uwikłali się w „romans z ojczyzną”. Szukał w przeszłości tego, co łączy najbardziej podzielone społeczeństwa – tożsamości, opartej na wspólnych, historycznych i kulturowych korzeniach.
Girolamo Fracastoro (ok. 1476–1533), renesansowy poeta i lekarz, autor teorii o rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych przez zarazki, oficjalny medyk Soboru Trydenckiego. Jego dydaktyczny poemat "Syphilis sive morbus Gallicus" (1530), uznany przez współczesnych za arcydzieło, był wielokrotnie drukowany i tłumaczony na włoski i inne języki. Tekst ten stanowił nie tylko hołd dla rzymskich poetów (m.in. Lukrecjusza, a szczególnie Wergiliusza), których dzieł był twórczym naśladownictwem, ale w powszechnej opinii oferował skuteczne środki zwalczające tytułową weneryczną przypadłość. Przekonanie to dzielił adresat utworu, Pietro Bembo, jeden z luminarzy włoskiej kultury XV i XVI wieku – jego traktat "Prose della volgar lingua" (1525) upowszechnił mowę Petrarki i Boccaccia jako literacki włoski. Dziś "Syfilis albo choroba galijska" budzi zainteresowanie nie tylko historyków medycyny i badaczy recepcji antyku, ale również miłośników klasycznej poezji.
Noctes Medicae to seria naukowo opracowanych przekładów tekstów poświęconych szeroko pojmowanej sztuce leczenia, tworzących zbiór zapisanych wyobrażeń o medycynie. Intencją serii jest zbudowanie polskiej biblioteki dzieł medycznych, paramedycznych, filozoficznych i eseistycznych, które w trakcie wieków zyskały sławę i znaczenie jako podręczniki rzemiosła, zbiory wskazówek etycznych, źródła refleksji nad zdrowiem i chorobą, miejscem cierpienia w porządku ludzkiego życia i nad rolą lekarza jako uczestnika doświadczenia choroby. Tytuł serii nawiązuje do encyklopedii Aulusa Gelliusza "Noctes Atticae" ("Noce attyckie"), bo podobnie jak ten rzymski badacz, kompilator i eseista, seria szuka głosów ciekawych i różnorodnych, które mieszczą się między dwoma biegunami: rozważaniami technicznymi z jednej strony a uczonym dyletantyzmem z drugiej, co zostawia miejsce w środku na rozważania filozofów.
Pierwsze tygodnie i miesiące żałoby opisane przez Hannę Nałkowską są świadectwem rozpaczliwych prób odnalezienia się w bezgranicznej pustce pozostawionej przez matkę, odsłaniające fizyczny, cielesny wymiar doświadczonej utraty. (…) W narracji o tej symbiotycznej, „zrośniętej” relacji całkowicie zacierają się jednostkowe granice pomiędzy „ja” i „ona”, a role – matki i córki – płynnie zamieniają się miejscami. Śmierć Anny Nałkowskiej i w konsekwencji gwałtowne wyrwanie z tej relacji wyzwala w piszącej niemal fizjologiczne poczucie straty. Straty, uniemożliwiającej dalszą egzystencję (…). Dysonans wywołany przez pozostawanie przy życiu pomimo tej amputacji staje się centralnym wątkiem pierwszych zapisanych kajetów.
Ze wstępu
Podstawą edycji jest dziennik Hanny Nałkowskiej (1988-1970, primo voto Bick, secundo voto Stefanowicz), rzeźbiarki, siostry Zofii Nałkowskiej, przechowywany w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie jako "Dziennik żałoby po śmierci matki z lat 1942–1945". Dokument składa się z siedemnastu zeszytów zapisanych ołówkiem. Zgodnie z założeniami edycji dokumentacyjnych przyjętych przez serię Archiwum Kobiet, tekst źródłowy dziennika Nałkowskiej podano w oryginalnym brzmieniu, bez żadnych ingerencji redaktorskich czy korektorskich, pisowni nie poddano także modernizacji. Możliwie najwierniej starano się oddać również formę graficzną dokumentu – w tym autorskie skreślenia, zamazania, wtrącenia dodane na końcach akapitów czy marginesach, liczne dopiski nad zdaniami, opuszczenia etc. Edycja podana w ten sposób pozwala zbliżyć doświadczenie lekturowe czytelnika niniejszej książki do doświadczenia zetknięcia się z materialnym zapisem w archiwum, wraz ze wszystkimi niuansami odsyłającymi do rzeczywistości pozatekstowej, które zostałyby wymazane przez tradycyjną korektę językową.
Ks. dr Sebastian Jerzy Musiał – ur. 23 kwietnia 1983 r. w Dębicy. Kapłan diecezji tarnowskiej. Szkołę podstawową ukończył w Straszęcinie, a szkołę średnią w Dębicy. Święcenia kapłańskie w 2010 r. poprzedził obroną pracy magisterskiej pt. Biskup Jan Paweł Woronicz kaznodzieja narodu polskiego. W roku 2014 na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Tarnowie uzyskał licencjat nauk teologicznych. Tytuł doktora nauk humanistycznych otrzymał na Uniwersytecie Warszawskim w 2022 r. Obecnie pracuje w parafii katedralnej w Tarnowie i pełni obowiązki zastępcy dyrektora Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół życia i działalności biskupa Jana Pawła Woronicza, historii ziemiaństwa, historii diecezji tarnowskiej i ochrony zabytków, czego efektem są prace badawcze oraz publikacje książek i artykułów.
Nie spotkałem się do tej pory w ocenianych publikacjach z takim wkładem pracy włożonej w osiągnięcie należytej kompetencji do realizacji określonych zadań. […] Książka ks. Sebastiana Musiała zasługuje na miano monografii. Wolno przypuszczać, że badacz nakreślił obraz dokonań Woronicza „w obszarze kultury umysłowej i materialnej” na skalę wykluczającą możliwość wprowadzania liczących się uzupełnień. W zdumienie i podziw wprawia mozolna skrupulatność wyłuskiwania z przepastnych zasobów bibliotecznych i archiwalnych setek szczegółowych informacji o najrozmaitszym charakterze. Z satysfakcją śledziłem w trakcie lektury, jak umiejętnie ten spiętrzony i różnoraki materiał autor scala i wprowadza w odpowiednie segmenty budowanego wywodu.
prof. dr hab. Wiesław Pusz
Profesor zwyczajny Uniwersytetu Łódzkiego
Do rąk czytelników, doceniających walory korespondencji jako ważnego źródła i świadectwa minionego czasu oraz po prostu jako ciekawej lektury, trafiają zachowane listy Urszuli Julii Ledóchowskiej do Marii Leokadii Sternickiej-Deymer z lat 1921–1937. Dlaczego zasługują na wydobycie ich z archiwum i publikację?
Kolekcja tych tekstów jest interesującą egzemplifikacją pedagogii opartej na wartościach chrześcijańskich, a przy tym wpisuje się w mało dotąd zbadany nurt aktywności epistolograficznej polskich zakonnic. Równocześnie odsłania nieco świat duchowy autorki, która umiała łączyć głębokie życie religijne z działalnością pedagogiczną i ewangelizacyjną. Okazuje się też – to już dalszy chronologicznie plan – oknem do zajmującej, wielowątkowej historii jeszcze dwóch kobiet: adresatki i jej córki, Marii. Perypetie życiowe odbiorczyni – zaledwie aluzjami sygnalizowane przez piszącą listy, najwyraźniej wyczuwającą problemy, lecz prawdopodobnie nieświadomą wszystkich okoliczności – miały bowiem niespodziewaną kontynuację już po śmierci Urszuli Ledóchowskiej.
fragment Wstępu
Lektura książki Mikołaja Sokołowskiego poświęconej postaci Władysława Mickiewicza, pierworodnego syna Wieszcza, jest doświadczeniem niezwykłym. Przede wszystkim dlatego, że realizuje nowy typ humanistycznej refleksji obejmującej życie literackie sensu largo: więc dzieł literackich, korespondencji, kontaktów i interakcji międzyludzkich, idei i obsesji, jakie podzielali, wartości i tęsknot. Paris, Ladis, Paradis jest więc – zgodnie z drugą częścią tytułu – biografią polityczną Władysława Mickiewicza, ale jest też, nawet dopowiedziałbym, że bardziej, fascynującą narracją poświęconą życiu intelektualnemu, religijnemu, społecznemu drugiej połowy XIX wieku i pierwszej ćwierci wieku XX. Trudno w jednym akapicie ująć, w jakich kierunkach, perspektywach metodologicznych i na jakich obszarach książka o „Jego synu” jest wybitnym osiągnięciem naukowym, dziełem nowatorskim i odkrywczym. Wymienić by trzeba poza warstwą historycznoliteracką takie obszary jak hermeneutyka egzystencjalna, poetyka kompleksu, „lęk przed wpływem”, wreszcie socjologia literatury, historia idei, ukazanie przypadku szczególnego close reading. A i takie wyliczenie nie obejmuje wszystkich obecnych tu zagadnień.
z recenzji prof. Andrzeja Fabianowskiego
Piotr Słodkowski - historyk sztuki, adiunkt w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Absolwent programu doktorskiego Akademii Artes Liberales. Redaktor książek Przestrzeń społeczna. Historie mówione Złotego Grona i Biennale Sztuki Nowej (2014) oraz (z Agatą Pietrasik) Czas debat. Antologia krytyki artystycznej z lat 1945—1954 (2016). Dwukrotny laureat Nagrody Stowarzyszenia Historyków Sztuki im. Szczęsnego Dettloffa (2017, 2018). Interesuje się polską i środkowoeuropejską sztuką XX wieku w perspektywie współczesnej myśli humanistycznej.
Odważna i wyrafinowana książka Piotra Słodkowskiego otwiera perspektywy na zjawiska oświetlające polską kulturę XX wieku i polską nowoczesność. Pozwala uchwycić mechanizmy przemian kulturowych, uwikłanie stylów, doktryn i praktyk artystycznych w materię rzeczywistości historycznej politycznej. Ukazuje dzieło Strenga/Włodarskiego i jego osobowość twórczą w perspektywie holistycznej, w wielowymiarowej całości jego wyborów artystycznych, afiliacji ideowych, biografii i dramatu tożsamości, który stał się udziałem artysty. Słodkowski oferuje nowe klucze interpretacyjne, rewiduje dotychczasowe ustalenia, znosi zastane podziały i kategorie (centra - peryferie); dekonstruuje hierarchiczny układ wertykalny na rzecz rozproszenia i relacji o charakterze sieciowym, otwartym na różne lokalności; zwraca uwagę na dynamiczną relację miedzy tożsamością i lokalnością. Piotr Słodkowski ma ponadto odwagę budować nowe pojęcia i kategorie, wypracowuje własną metodologię badawczą, inspirując się impulsami płynącymi z nowej humanistyki.
prof. dr hab. Jacek Leociak
Trzy tematyczne człony ambitnej książki Piotra Słodkowskiego: modernizm, zaangażowanie, tożsamość, należą do najpoważniejszych problemów sztuki XX wieku. W oparciu o międzynarodową dyskusję nad pojęciem modernizmu, autor krytycznie odnosi się do „zachodniocentrycznego” paradygmatu historii sztuki XX wieku i analizując obrazy Strenga/Włodarskiego wprowadza pojęcie „modernizmu indygenizującego” i „socrealizmu utopijnego”. Lejtmotywem ważnej i poruszającej książki Słodkowskiego jest krytyczna obserwacja dyscypliny, a najpoważniejszym osiągnięciem są zarysowane przez autora alternatywy, jakie dla historii sztuki wyłaniają się z analiz cuyre artysty. Słodkowski łączy wybitne kompetencje teoretyczno-metodologiczne ze skrupulatną analizą (w tym technologiczną konserwatorską) dzieł Strenga. Promowana przez autora historia sztuki ugruntowana jest na artyście i jego dziele, a praktyka badawcza zasadza się na ruchu od materiału do teorii, nie zaś odwrotnie.
prof. dr hab. Maria Poprzęcka
„Przykładne z wiernej i statecznej miłości małżeństwo” Elżbiety Drużbackiej – ostatni dotychczas niewydany romans pierwszej polskiej poetki, której dzieła ukazały się drukiem. W utopijnej Arkadii (skonstruowanej po części z wyobrażeń o złotym wieku ludzkości, po części o ziemskim raju, a po części o ziemiańskiej Arkadii) dwoje cnotliwych mieszkańców pragnie zostać małżeństwem. Jednak wbrew prawom tej krainy ich rodziny sprzeciwiają się, bo ani Sylwana, ani Astyjon nie są wystarczająco majętni. Kiedy wyczerpano wszelkie sposoby na przekonanie rodziców, Sylwana postanawia uciec z Arkadii, dzięki czemu wstępuje na drogę przygód, które poprowadzą ją z niewoli przez chatę prostego chłopa i zakon oddający cześć bogini czystości do dalekiej krainy, gdzie na dziewczynę czeka nagroda za wszystkie wysiłki: doskonałość osiągnięta przez ciągłą pracę nad sobą i zawierzenie woli Opatrzności. Niniejsza edycja krytyczna uzupełnia panoramę poezji Elżbiety Drużbackiej, której epika porusza ważkie tematy wolności osobistej w rodzinie, prawa do zawierania małżeństw z rozsądnej miłości, równości małżeńskiej i szczęścia rodzinnego. Drużbacka przekonuje, że dla pomyślności narodu potrzebna jest pomyślność każdego obywatela i obywatelki fundowana na wolności, także w kręgu rodzinnym. W swoim utworze ukazuje wzór postępowania dla panien chcących spełniać się w roli doskonałej żony i matki, niekoniecznie służącej mężowi, ale świadomej własnej wartości i wnoszącej do małżeństwa tyle samo, co on. Pod tym względem jest to głos zupełnie wyjątkowy nie tylko na tle swoich czasów, ale i w całej historii polskiej literatury. Biblioteka Pisarzy Polskiego Oświecenia prezentuje nowocześnie opracowane edycje krytyczne ważnych dzieł literatury drugiej połowy XVIII i początku XIX w. Tomy z tej serii przeznaczone są zarówno dla historyków literatury, jak i studentów, uczniów oraz wszystkich, których interesuje przeszłość naszej kultury.
Pamiętnik Strumff jest nie tylko historią masażystki i zasymilowanej Żydówki, ale „pisaniem o samej sobie”. Głównym tematem jest jej nieudane, okupione cierpieniem i poczuciem wstydu życie. Porzucona z czwórką dzieci przez męża, mimo podjętej pracy zawodowej borykająca się z ciągłymi kłopotami materialnymi, nie odnalazła się w świecie, do którego nie udało jej się dopasować, czego dowodem były jej liczne kryzysy i próby samobójcze. Strumff retroaktywnie wypowiedziała swoje życie, przyglądając się swoim maskom, jakie nakładała w licznych rolach. Badała więc nie tylko innych, ale przede wszystkim siebie. Dotykanie bolesnych miejsc, które nie chciały się zabliźnić, miało dla niej charakter gojący, ale jednocześnie służyło ich ciągłemu rozpamiętywaniu; wyciszanie i rozdrapywanie ran budowały jej narracyjną podmiotowość – stawały się narzędziami do wymyślania siebie. Konfrontacja autorki z przeszłością i odwaga do głębokiej introspekcji świadczyły o próbie przepracowania najbardziej traumatycznych doświadczeń, które co prawda wracały, ale skutecznie stawiały opór przed pełną ich racjonalizacją. Prof. Monika Rudaś-Grodzka, "Za wcześnie urodzona. Maria Jadwiga Strumff", fragment
Podstawą edycji jest pamiętnik Marii Jadwigi Strumff, który został przekazany do zbiorów Muzeum Woli w Warszawie. Z naszych badań wynika, że manuskrypt jest kompilacją przynajmniej trzech zeszytów. Na rękopis składają się dwa bruliony wspomnień – każdy z nich ma tytuł nadany przez autorkę: pierwszy – "Spostrzeżenia nad ludźmi w końcu czwartego roku mej praktyki, czyli poznania ludzi", drugi – "Badanie życia i ludzi". Do niniejszej edycji dodano tekst trzeciego zeszytu Marii Jadwigi Srumff zawierający wypisy z różnych utworów poetyckich. Z "Noty edytorskiej"
Monografia dokumentacyjno-interpretacyjna dr Grażyny Pawlak "Jan Parandowski. Życie i dzieło" należy do kategorii prac, o których z uznaniem i dumą powiada się, iż stały się „dziełem życia” badacza. Tysiącstronicowa książka to opracowanie fundamentalne, efekt kilkunastu lat pracy nad ustaleniem szczegółów biografii i meandrów twórczości Jana Parandowskiego, klasyka literatury polskiej. Jest to dzieło, rzec można, o oddechu epickim i zarazem skromnie anonsowane przez samą Autorkę jako li tylko „monografia dokumentacyjna”.
Jest to monografia fundamentalna, stanowiąca epokę w badaniach nad dorobkiem Parandowskiego. Powtórzę: to dzieło fundamentalne nie tylko do badań nad Parandowskim, lecz również nad całą formacją XX-wiecznej inteligencji polskiej, ukształtowanej w duchu polskiej i europejskiej dziewiętnastowieczności, kształconej w porządnym, wymagającym, uczącym łaciny i greki gimnazjum klasycznym, a sprawdzonej przez historię – jako formacja – w tragicznych wydarzeniach XX stulecia: I wojnie światowej, rewolucji bolszewickiej, II wojnie światowej, czasach nacjonalizmów i stalinizmu, „realnego” komunizmu i zimnej wojny. Tak oglądany przypadek Parandowskiego – stereotypowo postrzeganego jako autor prac o mitologii antycznej – nie jest wcale prosty, oczywisty, jednowymiarowy.
Fragment recenzji
prof. Jarosława Ławskiego
Katedra Badań Filologicznych „Wschód – Zachód”
Uniwersytet w Białymstoku
W błyskotliwej analizie Ostlinga polska czarownica stoi na skrzyżowaniu światów europejskiego i słowiańskiego, kultury wysokiej i niskiej, Kościoła i państwa, formalnej procedury sądowej i nieformalnych obrzędów pojednania oraz kontrmagii, religii i „zabobonu”, rzeczywistości i fantazji oraz kultury i jednostki.
– Valerie Kivelson, „Slavic Review” 2013
Michael Ostling jest doktorem religioznawstwa i wykładowcą na Arizona State University. Współredaguje czasopismo „Magic, Ritual, and Witchcraft” (University of Pennsylvania Press). Opublikował wiele artykułów na tematy związane z magią i czarownicami, teorią religii i religią w kulturze popularnej, historią płci i historią emocji, etnobotaniką czarownictwa, demonizacją czarownic i Żydów.
T. I
Éminent, bénéficiant d’une grande estime en son temps, aujourd’hui quelque peu oublié, voire méconnu, Władysław Mickiewicz (Paris 1838 –1926) fut un intellectuel français d’origine polonaise. Ses parents furent Adam Mickiewicz, le plus illustre des poetes romantiques polonais, et Celina Mickiewiczowa, née Szymanowska. Au bapteme, il avait reçu un deuxieme prénom – Józef. Sa grand-mere maternelle Maria Szymanowska fut une pianiste et une compositrice polonaise de talent qui partagea sa vie privée et professionnelle entre Paris, Varsovie et Saint-Pétersbourg. La longue vie de Władysław Mickiewicz porte le reflet de toutes les grandes cultures ayant façonné le patrimoine civilisationnel de l’Europe : cultures française, polonaise et juive, mais aussi celles de l’Est européen : cultures biélorusse, ukrainienne et russe.
T. II
Qu’il est doux, en égrenant ce chapelet de lamentations, de se dire qu’elles sont toutes désormais sans objet ! que les stations de ce long et douloureux calvaire ont abouti a une résurrection miraculeuse ; que non seulement la pierre du sépulcre s’est soulevée, mais qu’il en est sorti une Pologne transfigurée. S’il est douloureux dans les jours d’infortune de se remémorer les jours de félicité, il est réconfortant, en plein triomphe, de se reporter aux époques de calamité. Tous les sacrifices subis apparaissent comme autant d’acomptes sur la rançon fixée par un arret d’en haut pour notre libération de l’esclavage. Plus grandes ont été les contributions volontaires a l’oeuvre de notre salut et plus vive est notre gratitude pour les donateurs. Nous recueillons ce qu’ils ont semé. Que leurs actions servent d’exemple aux générations futures et que leurs noms soient bénis!
Władysław Mickiewicz
W książce, której tytuł w zewnętrznej warstwie ironicznie nawiązuje do obiegowej frazy o ‘słabej płci’, a w sposób dyskretniejszy czyni aluzję do u-„lotnych ciał” (E. Grosz) chcę zwrócić uwagę na splot tych dyspozycji i aktywności kobiecej somy, które w obozach koncentracyjnych prowadziły do utrzymania biografii, czyli „całości” człowieka niezredukowanego do wegetacji, składały się na aktywności samostanowienia wykraczającego poza samą biologię.
fragment Wprowadzenia
Piotr Artomius, „Tanatomachija, to jest Bój z śmiercią” – protestancki poradnik z 1600 r., pomagający czytelnikowi dobrze przygotować się do nieuchronnej śmierci. Toruński kaznodzieja przypomina, że nawrócenia nie należy odkładać „na ostatnią godzinkę”, z polemiczną werwą demaskuje nieskuteczność praktyk zalecanych przez autorytety katolickie, obrazowo przestrzega przed podstępnością szatana, wytrwale zachęca do wiary w bezgraniczne miłosierdzie Boże.
Dziełko cechuje żywy, miejscami dosadny język, bogactwo cytatów, przykładów, aluzji literackich i biblijnych. Piotr Artomius udowadnia, że „sztuka dobrego umierania” nie musi być lekturą nużącą ani – chciałoby się rzec – śmiertelnie poważną.
Książka poświęcona jest polskim lewicowym intelektualistkom, polityczkom i działaczkom, które po drugiej wojnie światowej współtworzyły projekt socjalistycznej modernizacji kraju i emancypacji kobiet. Jednocześnie dotyczy ona nieobecności komunistek – lub ich specyficznej obecności – w historii kobiet i ruchu kobiecego w Polsce. „Architektki PRL-u” to książka zarazem historyczna – wzbogacająca wiedzę o rzeczywistości PRL i jej współtwórczyniach, jak i teoretyczna – badająca dyskursy historyczne – i w pewnym sensie interwencyjna, proponująca ich zmianę.
„Jedną z najmocniejszych stron książki jest jej świeże spojrzenie na historię feminizmu w Polsce. Autorka komplikuje dominującą definicję feminizmu jakoby wywodzącego się przede wszystkim z zachodniego liberalizmu. Skupiając się na lewicowej tradycji feministycznej, pokazuje, że ruch kobiecy nigdy nie był jednorodny ani w Polsce, ani na świecie”. — prof. Małgorzata Fidelis, University of Illinois at Chicago
„Książka Agnieszki Mrozik wpisuje się w szerszy nurt badań nad komunizmem, który można określić mianem rewizjonistycznego, lecz wbrew krytykom bynajmniej nie apologetycznego”. — dr hab. Michał Kozłowski, Uniwersytet Warszawski
„Agnieszka Mrozik w śmiały i przekonujący sposób rewiduje dotychczasową wiedzę o komunistycznej polityce płciowej i klasowej, a także wielostronnie ukazuje rozproszone i bardzo zróżnicowane pola działalności politycznej, społecznej, kulturalnej »architektek PRL-u«, które nie ograniczały się do bycia widocznymi w strukturach partyjnych”. — dr hab. Monika Świerkosz, Uniwersytet Jagielloński
Agnieszka Mrozik – adiunktka w Instytucie Badań Literackich PAN, gdzie jest związana z Ośrodkiem Studiów Kulturowych i Literackich nad Komunizmem oraz Zespołem „Archiwum Kobiet”. Autorka książki Akuszerki transformacji. Kobiety, literatura i władza w Polsce po 1989 roku (2012). Współredagowała m.in. Reassessing Communism: Concepts, Culture, and Society in Poland, 1944–1989 (2021); Gender, Generations, and Communism in Central and Eastern Europe and Beyond (2020); …czterdzieści i cztery. Figury literackie. Nowy kanon (2016); Encyklopedia gender (2014). Publikowała m.in. w „Tekstach Drugich”, „Praktyce Teoretycznej”, „Aspasii”, „European Journal of Life Writing”. Stypendystka Imre Kertész Kolleg w Jenie (2017), IAS CEU w Budapeszcie (2018/19) oraz Programu DAAD na Uniwersytecie w Hamburgu (2019). Badaczka dyskursów emancypacyjnych, pamięci transformacji, auto/biografii i literatury kobiet w Polsce oraz w Europie Środkowo-Wschodniej.
Publikacje Kamili Budrowskiej cechuje to, co winno wyróżniać wszelkie studia sięgające po zagadnienie cenzury ? rzetelna archiwalna kwerenda poparta równie rzetelną analizą materiału źródłowego. Książka „Cenzura i okolice” ujawnia wieloletnie doświadczenie Autorki w badaniach nad aktami Głównego Urzędu Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk. Zarówno na tę, jak i poprzednie jej prace (myślę przede wszystkim o „Literaturze i pisarzach wobec cenzury PRL. 1948–1958”) możemy spojrzeć jak na przewodniki po tematach i archiwach cenzury. Pod tym względem stanowią one pouczającą lekturę nie tylko dla osób inicjujących swoją drogę naukową, stojących dopiero u jej początku, ale nawet dla tych, którzy są już na niej obecni od dłuższego czasu. Jedni i drudzy zaciągają u Kamili Budrowskiej dług wdzięczności.
z recenzji wydawniczej prof. Sławomira Buryły
Kogo może i powinna zainteresować ta książka? Niewątpliwie literaturoznawców i historyków oraz wszystkich zainteresowanych dziejami PRL. I choć nie jest to monografia, a jedynie zbiór artykułów, zawiera szereg nowo odkrytych materiałów, stawia ciekawe pytania i inspiruje do dalszych badań, dzięki czemu prezentuje wysokie walory naukowe. W tym miejscu warto dodać, że ma ona także wymiar aktualny. Współczesna kultura i szeroko rozumiany świat mediów boryka się z problemami manipulacji słowem mówionym i pisanym. Wprawdzie nie ma już cenzury takiej, jaka panowała w PRL i w państwach obozu socjalistycznego, mamy jednak odczucie, że problem naginania informacji do aktualnych tendencji politycznych czy ideologii nie minął. Instytucje kontrolowania myśli zniknęły, ale mechanizmy manipulacji trwają nadal. Lektura książki Kamili Budrowskiej dostarcza wiedzy o metodach stosowanych przez cenzorów, a ich znajomość może przyczynić się do lepszego rozeznania dzisiejszych, często skrywanych, intencji rozmaitych kampanii medialnych.
z recenzji wydawniczej prof. Zbigniewa Romka
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
