Władysław Alojzy Strzembosz (1875–1917) był jedną z najwyrazistszych postaci Paryża młodopolskiego. Matematyk, działacz społeczny aktywny w niemalże wszystkich stowarzyszeniach ówczesnej kolonii polskiej, dziennikarz, tłumacz, wydawca, bibliofil i kolekcjoner, mimo wieloletnich dotkliwych problemów finansowych, ostrego konfliktu z przełożonym, Władysławem Mickiewiczem a wreszcie przedwczesnej śmierci pozostawił po sobie znaczny dorobek. Zgodnie z wolą wdowy jego kolekcja rycin wzbogaciła Muzeum Narodowe w Warszawie, obszerny księgozbiór bibliologiczny trafił do Biblioteki Narodowej w Warszawie, zaś Biblioteka Polska w Paryżu przechowuje pozostałość aktową jego działalności w dwóch zespołach archiwalnych: w nieopracowanym jeszcze archiwum własnym Biblioteki z okresu od 1893 roku, poświadczającym jego ofiarną pracę w latach 1901-1916 oraz w spuściźnie, objętej niniejszym katalogiem. Na uwagę zasługują tu szczególnie papiery żony, Stanisławy Kraszewskiej, malarki, uczennicy i przyjaciółki Olgi Boznań skiej, dokumenty z czasów studiów matematycznych Strzembosza w Moskwie, materiały działalności Koła Polskiego Artystyczno -Literackiego, Komisji Opieki nad Grobami Polskimi w Paryżu, dokumentacja współpracy z Komitetem Budowy Pomnika Fryderyka Chopina w Warszawie oraz korespondencja, obejmująca listy m. in. Szymona Askenazego, Włodzimierza Bugla, Bolesława Buyki, Samuela Dicksteina, Seweryny Duchiń skiej, Wacława Gąsiorowskiego, Józefa Kallenbacha, Marii Konopnic kiej, Bolesława Kozakiewicza, Stefanii Laudyn-Chrzanowskiej, Jana Lorentowicza, Władysława Mickiewicza, baronowej Heleny Oettingen, Kazimierza Prószyń skiego, Władysława Reymonta, Mieczysława Rulikowskiego, Adama Skałkowskiego, Wacława Sobies kiego, Kazimierza Waliszewskiego, Henryka Weyssenhoffa, Kazimierza Woźnic kiego i braci Kazimierza i Mariana Zdziechowskich czy takich francus kich przyjaciół sprawy polskiej jak Henri Grappin, Marius i Ary Lablondowie, Maurice Muret czy Victor Nicaise. Zasygnalizować należy również anteriora, takie jak zbierane na marginesie nieukończonej pracy doktorskiej wronsciana i pojedyncze inedita z czasów Wielkiej Emigracji, w tym list do Lelewela pochodzący ze zbiorów biblioteki raperswilskiej.
Katalog rękopisów Biblioteki Polskiej w Paryżu
TOM XVII
Rękopisy nr 3932–4061
Kazimierz Woźnicki (1878–1949) jest postacią niemal zapomnianą. Z rzadka przemyka przez karty naukowych rozpraw, częściej zresztą przyczynkarskich niż większych monografii. Sporadycznie wyłania się z cienia przeszłości dzięki wysiłkowi heurystycznemu takiego czy innego badacza. Woźnicki jest postacią drugiego planu, niespecjalnie rzucającą się w oczy, wykonującą jednak przez całe dziesięciolecia mozolną i żmudną pracę, dla której określenie „zbieractwo” to zbyt mało. […] Ta drugoplanowa postać uczestniczyła bowiem w wydarzeniach absolutnie pierwszoplanowych, wręcz kluczowych dla końcówki dziejów „długiego” XIX wieku i pierwszej połowy „krótkiego” XX wieku. Zaryzykowałbym twierdzenie, że archiwum Kazimierza Woźnickiego zdeponowane w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu jest współcześnie bardziej znane niż sam Kazimierz Woźnicki. Przesądza o tym owe „około dwudziestu tysięcy listów, kart pocztowych i wizytówek”, które stanowią zrąb spuścizny Woźnickiego , jaka przetrwała do naszych dni. Woźnicki był człowiekiem-instytucją. Przez niemal całe swoje życie gromadził dokumenty, wycinki prasowe, dzieła sztuki, książki, broszury itd. To właśnie ta mrówcza praca była […] istotą życia Woźnickiego. Jego postać intelektualisty, poligloty, bibliotekarza, działacza politycznego, dziennikarza, publicysty, tłumacza itd. dobrze i niemal kompletnie oddaje pióro Arkadiusza Roszkowskiego, który zna Woźnickiego najlepiej, czego świadectwem pozostanie biogram pomieszczony we Wstępie. […] Plejada nazwisk pojawiających się w katalogu/inwentarzu Archiwum Kazimierza Woźnickiego, zwłaszcza w korespondencji […] to nie tylko dowód jego szerokich kontaktów w świecie polskim i francuskim czy wśród innych nacji. To także najlepszy dowód na wielką wartość tej spuścizny dla badań nad historią Polski, Francji, stosunków polsko-francuskich i wielu, bardzo wielu zagadnień szczegółowych, mniej lub bardziej istotnych z punktu widzenia tego, co nieco szumnie nazywa się procesem dziejowym.
fragment recenzji prof. Mariusza Wołosa
Prof. Dr hab. Joanna Tokarska-Bakir (ur. 1958), antropolożka kultury i religioznawczyni. Pracowniczka Instytutu Slawistyki PAN, członek- -korespondent PAN. Stypendystka A. W. Mellona, A. von Humboldta, Princeton University oraz Institute for Advanced Study w Princeton, Imre Kertész Kolleg Jena. Autorka m.in. Légendes du sang. Une anthropologie du préjugé antisémite en Europe (Paris 2015; wyd. pol. Legendy o krwi. Antropologia przesądu, 2008), Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946 (2012; wyd. ang. Pogrom Cries, 2017 i 2019); Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, 2 tomy (2018). Studia ze zbioru Bracia miesiące, oparte na kwerendzie w Instytucie Pamięci Narodowej i innych archiwach, ukazują sposoby, w jakie w czasie ostatniej wojny nieżydowscy Polacy włączyli się w niemiecki projekt zagłady Żydów, a po jej zakończeniu – przyczynili do wymordowania znacznej części ocalałych. W opisie kilkunastu zdarzeń powracają te same pytania: jakie są społeczne korelaty przemocy antyżydowskiej, przedsięwziętej bez niemieckiej inicjatywy i wiedzy? Które typy relacji społecznych szczególnie często prowadziły do takiej przemocy? Czy owa przemoc była, jak chcą ocalali, integralną częścią i kontynuacją Holokaustu, czy należy ją kwalifikować jako odrębną, paralelną genocidal violence?
Bardzo ciekawa i ważna książka. W kwestiach poszukiwań źródłowych autorka spełnia kryteria najbardziej wymagających historyków. Pochyla się nad kolejnymi casusami i przygląda się im z dociekliwością śledczego – tyle, że staranniej i z większą wolą dojścia do prawdy niż w badanych wypadkach postępowali zawodowi śledczy. Owo mikrograficzne podejście stanowi o wadze książki – bowiem z tych mikrografii płyną wnioski znacznie ogólniejsze. Wnioski niedobre dla dominującej bohatersko- -martyrologicznej wizji narodu polskiego.
Z recenzji prof. Marcina Kuli
Peter L. Shillingsburg wykładał na Mississippi State University (uhonorowany tytułem William L. Giles Professor), na University of North Texas, na De Montfort University (był tam dyrektorem Center for Textual Scholarship), na Defense Force Academy pod auspicjami The University of New South Wales oraz na Loyola University w Chicago, gdzie kierował katedrą badań tekstowych (Martin J. Svaglic Chair in Textual Studies). Był laureatem stypendium Guggenheima, a także edytorem naczelnym i naukowym edycji dzieł Williama M. Thackeraya, które ukazały się nakładem wydawnictw Garland i The University of Michigan Press (1989–1998). Jest także autorem dwóch książek o Thackerayu, w tym Pegasus in Harness. Victorian Publishing and W. M. Thackeray (1992), oraz trzech książek poświęconych badaniom nad tekstem, m.in. Scholarly Editing in the Computer Age (1984, II wyd. 1986, III wyd. 1996) i Textuality and Knowledge (2017). Pełnił funkcję koordynatora, członka komitetu i przewodniczącego komitetu do spraw edycji naukowych przy Modern Language Association oraz prezesa Society for Textual Scholarship.
Mikołaj Ratajczak - filozof, historyk idei i tłumacz. Adiunkt w Zespole Filozofii Kultury IFiS PAN. W swoich badaniach skupia się na historii dwudziestowiecznej filozofii europejskiej i radykalnej teorii politycznej.
Znaczenie książki Mikołaja Ratajczaka ujawnia się już w tym, że wymyka się ona wszelkim klasyfikacjom. Jest ona oczywiście, jak zaznaczono w tytule, monografią włoskiej filozofii politycznej, pokazującą meandry jej powstania, jak też najważniejsze idee w niej zawarte. Praca ta nie ma jednak podręcznikowego charakteru i nie pretenduje do bezstronnego opisu tendencji politycznej filozofii włoskiej. Jej rekonstrukcji dokonuje Ratajczak z wyraźnie określonych pozycji zarówno teoretycznych, jak i społecznych. Uważam, że jest to duża zaleta monografii, która dzięki temu zabiegowi jest wielogłosowa, przy czym poszczególne głosy nakładają się na siebie lub wchodzą w dialog. Praca ta jest przedsięwzięciem wybitnym, tym bardziej, że może być odbierana na kilku poziomach: od po prostu niezwykle informacyjnego przeglądu aktualnej tematyki filozofii politycznej, nie tylko zresztą włoskiej; do pewnej propozycji uprawiania filozofii politycznej o zacięciu emancypacyjnym. Książka ta jest także wyzwaniem intelektualnym choćby z tego względu, że tak, nie zawaham się użyć tego słowa, monumentalne przedsięwzięcie, musi prowokować do dyskusji.
prof. dr hab. Leszek Koczanowicz, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny
Jarosław Abramow-Newerly (ur. 1933) – pisarz, dramatopisarz, redaktor, satyryk i kompozytor. Współtwórca Studenckiego Teatru Satyryków i jeden z czołowych twórców „polskiej szkoły słuchowisk”. Napisał kilkadziesiąt sztuk teatralnych, z czego większość doczekała się realizacji w Teatrze Polskiego Radia, wiele opublikowanych zostało w „Dialogu”, a spora część była inscenizowana w polskich teatrach oraz w Teatrze Telewizji.
W PRL jako satyryk krytykował społeczeństwo „z awansu” i obnażał prawdziwe oblicze „Polski welwetowej”, natomiast jako dramatopisarz tworzył oryginalne dramaty audialne demaskujące konsumpcjonistyczny charakter małej stabilizacji. W III RP stał się przede wszystkim autorem wielotomowej – lirycznej i zarazem silnie udramatyzowanej – gawędy autobiograficznej.
Wraz z Andrzejem Jareckim „odkrył” dla młodzieży inteligenckiej Mazury, a wraz z Agnieszką Osiecką napisał jej hymn, Piosenkę o okularnikach. Słynie z poczucia humoru.
Karolina Felberg
Karolina Felberg – doktor nauk humanistycznych, historyczka literatury i znawczyni poezji współczesnej, badaczka afektów w kulturze późnej nowoczesności oraz teoretyczka literatury, krytyczka literacka i publicystka kulturalna, redaktorka projektów teatralno-telewizyjnych, ekspertka i realizatorka projektów w instytucjach kulturalnych. Współautorka podkastu. Autorka monografii „Melancholia i ekstaza”. Projekt totalny w twórczości Andrzeja Sosnowskiego (2009) i książki Koleżanka. Wspomnienia o Agnieszce Osieckiej (2015), współautorka książki badawczej Ciała zdruzgotane, ciała oporne. Afektywne lektury XX wieku (2015). Edytorka wielotomowego Dziennika Agnieszki Osieckiej. Koordynatorka działań teatralnych w Instytucie Adama Mickiewicza w Warszawie.
Zachowana dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności rękopiśmienna księga wpływów i wydatków warszawskiej Drukarni Księży Misjonarzy to dla dziejów stołecznej produkcji wydawniczej czasów przedrozbiorowych dokument wyjątkowy. Pozwoliła ona zestawić pełną lub niemal pełną bibliografię dokonań tej oficyny, co wobec dużej liczby druków ukazujących się pod względem typograficznym anonimowo i szczupłości ocalałych archiwaliów jest niemożliwe w przypadku innych warsztatów drukarskich działających wówczas w Warszawie. Dzieje misjonarskiej oficyny i charakterystyka jej produkcji przedstawione zostały na historycznym tle epoki, poszerzając obraz wpływu tendencji oświeceniowych na wiele nieoczywistych z pozoru obszarów życia społecznego, w tym na rolę i znaczenie druku i produkcji wydawniczej jako narzędzia w procesie kształtowania się nowoczesnego społeczeństwa.
Lidia Amejko nie rozstaje się z metafizycznymi i etycznymi dążeniami modernizmu, choć w literackim poprawianiu świata towarzyszy jej późnonowoczesna melancholia niespełnienia.
W swoich dramatach podąża śladem Jacques’a Derridy, by tak jak on „utekstowioną” i „zmediatyzowaną” rzeczywistość naszych czasów uczynić sensowniejszą – poprzez językową dekonstrukcję utrwalonych przeświadczeń, głębszą – poprzez oryginalną interpretację kanonicznych tekstów, lepszą – poprzez otwarcie na innych ludzi, i pełniejszą – bo wzbogaconą o żywą obecność duchów przeszłości.
Wielką problematykę filozoficzną podejmuje lekko, z humorem, bez oglądania się na bieżące mody artystyczne i na przekór dominującym tendencjom.
Jacek Kopciński, ze wstępu
Jacek Kopciński – historyk literatury i krytyk teatralny, profesor w Instytucie Badań Literackich PAN, gdzie kieruje Ośrodkiem Badań nad Polskim Dramatem Współczesnym, wykładowca UKSW, redaktor naczelny miesięcznika „Teatr”. Jest autorem monografii Gramatyka i mistyka. Wprowadzenie w teatralną osobność Mirona Białoszewskiego (Warszawa 1997) oraz Nasłuchiwanie. Sztuki na głosy Zbigniewa Herberta (Warszawa 2008), dwóch tomów szkiców teatralnych (Którędy do wyjścia?, Warszawa 2002; Powrót „Dziadów”, Warszawa 2016). W latach 2012–2013 opracował i wydał dwutomową antologię Trans/formacja. Dramat polski po 1989 roku. Jest także pomysłodawcą i redaktorem naukowym serii „Dramat Polski. Reaktywacja”. Ostatnio opublikował tom interpretacji polskich dramatów współczesnych Wybudzanie (Warszawa 2018).
Monika Stobiecka - historyczka sztuki i archeolożka, adiunktka na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Absolwentka programu doktorskiego „Na styku kultury i natury” Wydziału „Artes Liberales”. Laureatka m.in. Stypendium START Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2019) i Nagrody Stowarzyszenia Historyków Sztuki im. Szczęsnego Dettloffa (2019). Interesuje się studiami muzealnymi, krytycznymi studiami nad dziedzictwem, teorią i metodologią archeologii w perspektywie myśli nowohumanistycznych.
Autorka przedstawia archeologię jako niezwykle innowacyjną dyscyplinę humanistyki, z dążeniami do interdyscyplinarności, wykraczającą poza ramy chronologiczne i tradycyjną problematykę badawczą, bogatą w zwroty (m.in. cyfrowy, przestrzenny, forensyczny, zmysłowy czy afektywny) oraz postuluje powstanie archeologii symetrycznej (Olsen, Domańska) i relacyjnej, przełamującej utrwalone w nauce binaryzmy, scalającej podejścia humanistyczne i archeometryczne. Autorka sugeruje konieczność wykreowania nowego typu muzeum archeologicznego – muzeum krytycznego i „muzeum życia”, poruszającego się w horyzoncie ludzi, zwierząt i ekosystemów.
Z recenzji Anny Ziębińskiej-Witek
Celem książki jest ukazanie, że wątki i tematy środowiskowe, skupione wokół pojęć i formuł „zagłady gatunków”, ekocydu, szowinizmu gatunkowego, antropocenu, ustanowiły nić przenikającą różnorodne obszary i korpusy tekstów literackich/dzieł sztuki, przede wszystkim polskich, choć ukazywanych często w perspektywie porównawczej. Przedmiotem zainteresowania są tu zwłaszcza relacje i napięcia pomiędzy historycznością ludzką a geostorią– historią w poszerzonym rozumieniu, definiowaną jako historia środowiskowa, uwzględniająca sprawczość innych gatunków, roślin, czynników klimatycznych, wreszcie historię ziemi jako planety. Drugą przesłanką, która przyświecała autorce książki, było szczególne zaakcentowanie ram lokalnych, badanie problematyki doświadczeń historycznych, znaczących dla krajów Europy Wschodniej, których dramaturgię trafnie oddaje formuła bloodlands (skrwawione ziemie) Timothy Snydera. Kraje pomiędzy Uralem a Łabą stały się areną krwawych konfliktów etnicznych, okupacji, ludobójstw, panowania totalitaryzmów, wraz z emblematycznymi dla nich instytucjami obozu zagłady i łagru, wreszcie dramatycznych transformacji ustrojowych. Autorkę interesuje relacja pomiędzy antropocentryczną historią „skrwawionych ziem” a poetykami biomorficznymi, a także planetarną perspektywą geostoryczną. Różnorodne i wielokierunkowe przepływy i napięcia między nimi, a także formy reprezentacji owych przepływów są usytuowane w centrum zaproponowanych w książce analiz dzieł Piotra Rawicza, Jonasza Sterna, Wiktora Woroszylskiego, Witolda Gombrowicza, Brunona Schulza, Stanisława Vincenza, Anzelma Kiefera i innych.
Ryszard Nycz − prof. dr hab., teoretyk i historyk literatury i kultury, kierownik Katedry Antropologii Literatury i Badań Kulturowych WP UJ, redaktor naczelny „Tekstów Drugich” IBL PAN. Wcześniej opublikował: Sylwy współczesne (1984, 1996), Tekstowy świat (1993, 2000, tłum. bułg. 2005, tłum. ukr. 2007), Język modernizmu (1997, 2002, 2013, tłum. ang. 2017), Literaturę jako trop rzeczywistości (2001,2012), Poetykę doświadczenia (2012).
Kultura jako czasownik to książka o tym, co nazywam nową humanistyką o szerokim i bardzo zróżnicowanym froncie orientacji, kierunków, zwrotów oraz po prostu zaciekawień, łączących się w sprzeciwie wobec pryncypiów nowoczesnej teorii humanistycznego poznania.
Jeśli bowiem nowoczesne poznanie przedstawia się jako bezcielesne, bezosobowe, statyczne, zewnętrzne i neutralne (niezaangażowane), to nowohumanistyczne poszukiwania prowadzone są w oparciu o zgoła odmienne założenia: poznania ucieleśnionego, spersonalizowanego (uczestniczącego), aktywnie działającego (poznawczo interweniującego), wnikającego do wnętrza badanego środowiska problemowego oraz usytuowanego (zaangażowanego). To bardzo istotna zmiana (...). Wraz z nią przechodzimy od kultury bezinteresownej obserwacji, ufundowanej na micie kontemplatywnego oglądu całego zewnętrznego świata, do realnej kultury partycypacyjnego działania, pogodzonej z perspektywicznością i cząstkowością poznawczych działań podmiotu, od wewnątrz i własnym udziałem torującego sobie dostęp do rzeczywistości.
fragment Wstępu Autora
Pogłębiona refleksja nad różnymi przejawami (odmianami) męskości w kulturze polskiej to zadanie do wykonania, a podejmujący je badacze wciąż znajdują się u początku drogi. Co roku wszakże pojawiają się znaczące publikacje, których autorzy zakreślają nie tylko krąg problemów i tematów wymagających rozważenia na gruncie literaturoznawstwa, socjologii, filozofii, teologii, historii sztuki, kulturoznawstwa, ale też proponują ciekawe ścieżki interpretacyjne. Monografia Biopolityka męskości z pewnością należy do tej grupy dzieł.
z recenzji prof. dr hab. Sławomira Buryły
Narodziny biopolityki, które zdaniem Michela Foucaulta należy datować na przełom XVIII i XIX wieku, stawiają kwestię męskości, jeśli nie w centrum zainteresowania myśli filozoficznej XX i XXI wieku, to na jego produktywnych obrzeżach. Interwencje biopolityczne roztoczyły wokół życia człowieka troskę, skupiającą się głównie na zadaniach, które narzucały mężczyznom konieczność kształtowania i obrony męskiej tożsamości, zdolnej przeciwstawić się rozmaitym zagrożeniom (wewnętrznym i zewnętrznym). Obowiązek dbania o zdrowie, konieczność doskonalenia ciała oraz dbanie o rozwój umysłowy i osobisty poprzez cały system urządzeń biopolitycznych, takich jak: higienizacja, aktywność fizyczna (gimnastyka, sport, przygotowanie wojskowe), edukacja, zachęta do działalności społecznej i politycznej, zaangażowanie w szeroko pojmowaną obronność (immunizację), miały przyczynić się do udoskonalenia ducha męskości, przy jednoczesnym zaangażowaniu go w interesy polityki państwowej, ekonomii kapitalistycznej oraz ideologii narodowej, rasowej czy klasowej.
fragment Wstępu
Lęk wydaje się stałym czynnikiem kondycji ludzkiej, ale są pewne okresy w dziejach, które mogą być słusznie nazywane, żeby przywołać określenie W. H.Audena, spotęgowanym „wiekiem lęku” W tej znaczącej książce wybitny polski teoretyk kultury i społeczeństwa Leszek Koczanowicz odwołuje się zarówno do swojego osobistego doświadczenia, jak i rozbudowanej erudycji po to, by analizować nasze niespokojne czasy z jasnością, która, miejmy nadzieję, nie okaże się ostateczna.
Martin Jay, University of California, Berkeley
Niezwykle inspirujące, głęboko zakorzenione w kulturze eseje, które oprócz przyjemności czytania dają poczucie cierpliwego przesuwania dalej granic mroku i odważnego mierzenia się z tym, co nieoczywiste.
Olga Tokarczuk
W ostatnich latach endemiczność ryzyka i lęku w naszym nowoczesnym społeczeństwie stała się oczywista, my sami zaś z rosnącym trudem staramy się zrozumieć porządek społeczny, który wydaje się jednocześnie trwały i kruchy - zarządzany i kontrolowany przez niezmienne struktury władzy, a jednak narażony na błyskawiczne unicestwienie czy to przez chorobę wirusową, migracje, zmianę klimatyczną lub terroryzm, czy to przez nieznane nam jeszcze wrogie siły. Wraz z błyskotliwą książką Leszka Koczanowicza otrzymujemy wyczekiwaną diagnozę, która uwzględnia te właśnie konstytutywne przeciwieństwa kulturowe, a także pomaga je zrozumieć. W wachlarzu sugestywnych rozdziałów z rozmachem prowadzących czytelnika przez historię, psychologię, socjologię i filozofię Koczanowicz kreśli mapę labiryntu nowoczesności, który idealistyczny zachodni podmiot od dawna usiłuje ostatecznie przeniknąć, zarazem desperacko próbując się zeń wyrwać.
Stefan Jonsson,
autor A Brief History of the Masses, Crowds and Democracy
oraz Eurafrica: The Untold History of European Integration and Colonialism
Jan Wilkowski (1921-1997) – aktor, reżyser, dramatopisarz, scenarzysta teatralny i telewizyjny, dyrektor teatru, plastyk (grafik), pedagog akademicki, współtwórca lalkarskiego szkolnictwa wyższego, legenda polskiego teatru lalek. Artysta wszechstronnie utalentowany, którego osobowość odcisnęła głębokie piętno na polskim teatrze animacji. Dramaturgia Wilkowskiego, adresowana zarówna do widzów dziecięcych, jak i dorosłych, nadal inspiruje ludzi teatru, nie tylko lalkarzy.
Dramaty Jana Wilkowskiego powstawały na pograniczu literatury i sztuki scenicznej, zwłaszcza lalkarskiej. Artysta traktował słowo jako część składową wielotworzywowego dzieła teatralnego. Kształt plastyczny animatorów, scenografia, światło i muzyka, ruch sceniczny, współobecność lalki i żywego aktora stanowią jedność, wyobrażoną już na etapie tworzenia scenariusza. Świadczą o tym obszerne didaskalia, ułatwiające czytelnikowi orientację w autorskim zamyśle inscenizacyjnym. Zapisując słowa dramatu, Wilkowski „pisze tatr”.
Halina Waszkiel
Skoro pisarza w tradycyjnych, ale nadal głęboko zakorzenionych wizjach spowijać ma nimb wielkości, to aktualnie literat będzie programowo poprzestawał na minimalizmie i preferował niewyszukane środki wyrazu. Skoro grafomanowi zwyczajowo odmawia się wstępu w szeregi pisarskie, to współczesny przedstawiciel sztuki słowa będzie konsekwentnie nobilitował tę kategorię i z grafomanii uczyni swoją podstawową wizytówkę. Skoro twórca literatury posługuje się materią językową i pielęgnuje jej swoistość, to aktualnie „działacz” na niwie pisarskiej będzie się chętnie wychylał ku innym formom ekspresji i zawierał sojusze z artystami reprezentującymi pozaliterackie dziedziny twórczości. Skoro podstawową funkcją pisarza jest pisanie, to współczesny twórca postanowi, że będzie raczej grał na instrumentach, nagrywał płyty, występował na scenie, organizował multimedialne widowiska, robił kolaże, rysował, malował i fotografował. Skoro pisarzowi nie wypada „się sprzedawać” i pozostawać w szponach kultury komercyjnej, to zdecyduje się on obecnie reklamować mercedesa. Współczesny literat pójdzie też pod prąd przekonaniu, że „okładka nie czyni dzieła”, i będzie do okładek (także w sensie uogólnionym i metaforycznym - do „opakowania” i oprawy własnej twórczości) przywiązywał wielką wagę, dobrze się czując w błyskach fleszy i medialnych reflektorów oraz dbając o „fotogeniczność”.
Magdalena Lachman
Miejsca trudne – transdyscyplinarny model badań. O przestrzeni placu Piłsudskiego i placu Defilad
Wieloautorska publikacja przygotowana pod kierunkiem naukowym Aleksandry Wójtowicz, będąca efektem prac międzydziedzinowej grupy badawczej, działającej w IBL PAN w ramach grantu „Literaturoznawstwo architektoniczne”.
Autorami rozdziałów są literaturoznawcy: Dawid Maria Osiński, Wojciech Tomasik, Aleksandra Wójtowicz, kulturoznawcy: Anna Kronenberg (specjalizująca się w ekokrytyce), Igor Piotrowski, architekci i urbaniści: Marek Budzyński, Krystyna Ilmurzyńska, Bolesław Stelmach, socjolog przestrzeni: Bohdan Jałowiecki, historycy różnych specjalizacji: Krzysztof Mordyński, Andrzej Skalimowski, Zbigniew Tucholski (historyk techniki), księgoznawca: Jacek Paulinek oraz varsavianista: Ryszard Mączewski. Oładkę i układ typograficzny zaprojektował Jacek Wardęcki.
Zespół badawczy poddał analizie dwa warszawskie place, określane najważniejszymi, największymi placami w Warszawie w przypadku których od dziesięcioleci nie przyjęto ostatecznych rozwiązań, dotyczących ich zagospodarowania. Efektem tych działań jest wieloautorska książka pokazująca, jak badać miejsca tego typu. Schemat tomu (treściowy i graficzny) opiera się na próbie przeniesienia założeń gatunkowych fugi na schemat pracy naukowej, by poprzez wielogłosowość, zestrojenia i kontrapunkty pokazać wyłanianie się modelu transdyscyplinarnego na drodze prac interdyscyplinarnych.
Ważne było uchwycenie cech badanych obszarów – wyróżników, które decydują o zaistnieniu problemu z ich zagospodarowaniem. Miejsca tego typu zostały określone terminem „miejsca trudne”. Trudność ta obejmuje wiele zakresów, wchodzących w obręb zarówno przestrzeni fizycznej, jak i wyobrażonej, a co istotne wiele zjawisk plasuje na się na ich styku.
Komentarz teoretyczny do przeprowadzonych prac stanowi tom autorstwa Aleksandry Wójtowicz Literaturoznawstwo architektoniczne. Wstępne rozpoznania, zaś trzeci tytuł przygotowany w ramach trylogii to praca zbiorowa Refleksja humanistyczna w planowaniu przestrzennym.
Z recenzji dr hab. Andrzeja Leśniaka, prof. IBL PAN
Książka odpowiada w przekonujący sposób na potrzebę stworzenia wizji transdyscyplinarnej humanistyki zaangażowanej. Ogólne założenia projektu są dobrze wyeksplikowane; dodatkowo wpisują się w kluczowe tendencje rozwojowe humanistyki i nauk społecznych, w potrzebę ugruntowania na nowo praktyk badawczych i ich uzasadniania poprzez wskazanie niediagnozowanych wcześniej potrzeb. W istocie tom przekonująco pokazuje, że humanistyka – jeśli tylko jest odpowiednio skonfigurowana – może działać z nastawieniem na konkretne cele społeczne.
Z recenzji dr hab. Mikołaja Madurowicza (Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW)
Przedłożona do recenzji książka – nie chcąc być dziełem zbiorowym, ale wspólnym – może działać niczym intelektualne krzesiwo dla tych, którzy nie obawiają się ani długotrwałego i żmudnego wzniecania ognia refleksji, ani natychmiastowego pożaru myśli. Kategoria „miejsc trudnych”, już to poznawczo, już substancjalnie, znalazła w narracji autorów rozmaitej proweniencji naukowej konkret przestrzenny, miejski i warszawski. Badawcza pasja połączona z pomysłowością sportretowania dynamiki dziejów Placu Marszałka Józefa Piłsudskiego i Placu Defilad […] doczekała się w tym przypadku decorum znakomitego, a mianowicie ambitnej próby (a jeśli nie tylko próby?) tyleż nadania spójnej formy przedsięwzięciu transdyscyplinarnemu, co ustalenia algorytmu działania w ramach takiego przedsięwzięcia.
Badania i wydanie publikacji finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnic¬twa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju i Humanistyki” w latach 2016 – 2019, grant Literaturoznawstwo architektoniczne (The Architectural Literary Studies), IBL PAN, kierownik dr Aleksandra Wójtowicz, nr 0176/NPRH4/H2a/83/2016.
Anna Zeidler-Janiszewska (1951-2017), ukształtowana w tzw. poznańskiej szkole metodologicznej, analizowała nie tylko zmieniające się koncepcje badań humanistycznych, lecz szukała drogi do wykorzystania filozofii kultury w badaniach nad zjawiskami artystycznymi. Napisane przez nią teksty pokazują propozycje i dylematy badań nad kulturą sięgające przede wszystkim do szkoły frankfurckiej i koncepcji europejskich współtworzących perspektywę postmodernistyczną w humanistyce, ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych zjawisk kulturowych. Poruszała się na pograniczu dyscyplin, tworząc własną koncepcję transdyscyplinarności oraz na pograniczu nauki i sztuki, proponując inspirujące interpretacje najnowszych zjawisk zarówno w sztuce polskiej, jak europejskiej. Zajmowały ją przede wszystkim sztuki plastyczne i literatura, jednak jej dorobek naukowy jest bardzo zróżnicowany. Była mistrzynią krótkich form wypowiedzi naukowych.
Opublikowała trzy autorskie książki: Antynaturalistyczny program badań nad sztuką i jego współczesne kontynuacje, Poznań 1983; Sztuka, mit, hermeneutyka, Warszawa 1988; Między melancholią a żałobą, Warszawa 1996; oraz czwartą (z Zygmuntem Baumanem i Romanem Kubickim) Życie w kontekstach: rozmowy o tym, co za nami i o tym, co przed nami , Warszawa wyd I: 2007, wyd II: 2009, które nie dają pełnego wyobrażenia o zasięgu i efektach jej licznych zainteresowań badawczych udokumentowanych w rozproszonych artykułach i rozdziałach w pracach zbiorowych. Dotyczy to przede wszystkim ostatnich dekad, które przyniosły wiele zmian w sposobie uprawiania badań nad kulturą. Anna Zeidler- Janiszewska była jedną z najciekawszych ich komentatorek wykorzystującą perspektywę filozoficzną jako punkt wyjścia erudycyjnych analiz kulturoznawczych. Dostrzegła i opisywała kolejne zwroty w badaniach kulturowych.. Dla znających jej aktywność i dorobek naukowy nie ulega jednak wątpliwości, że to ona sama zapoczątkowała zwrot w uprawianiu filozofii kultury zaangażowanej w towarzyszenie, wspieranie i interpretację praktyk kulturowych, których nieodmiennie była ciekawa jako uczestniczka i komentatorka.
Ewa Rewers
Uniwersytet Kalifornijski stał się pod koniec XX wieku znaczącym punktem na mapie rozwoju amerykańskiej i światowej teorii krytycznej, filozofii nieanalitycznej i dekonstrukcji; w szczególności oddział UC Irvine odegrał bardzo istotną rolę w formowaniu się fenomenu amery-kańskiej teorii krytycznej. Na konstatację tę należy spojrzeć z punktu widzenia znaczącej roli, jaką formująca się wtedy teoria krytyczna odgrywa dziś w badaniach z zakresu humanistyki, pro-wadzonych obecnie na amerykańskich uczelniach. Od początku łączyła ona zarówno elementy społecznej analizy, anglo-amerykańskiej literaturoznawczej metodologii interpretacji, jak i ujęć charakterystycznych dla filozofii czy estetyki. Istotnym jej rysem była nowa wizja eksperymen-talnej, wyjątkowej w perspektywie światowej, interdyscyplinarnej współpracy pomiędzy różnymi dziedzinami nauk humanistycznych, podejmowanej ze znacznie większą intensywnością niż przedtem.
UCI przyciągnęło pod koniec XX wieku znaczące światowe autorytety. Prezentowana anto-logia gromadzi wybrane teksty wybitnych badaczy związanych z tą uczelnią. W tomie znalazły się między innymi prace: J. Derridy, J.-F. Lyotarda, J. Hillisa Millera, R. Krauss, J.-L. Nancy’ego, E. Saida, M. Postera, M. Kriegera i A. Warminskiego oraz eseje J. Bruce’a-Novoa’y o kulturze Chicano w Kalifornii. Niezwykle interesujący aneks stanowią dwa wywiady przeprowadzone na użytek tej antologii: z G. Abbeeleem – dziekanem Wydziału Humanistycznego UCI (przeprowa-dzony przez E. Bobrowską) oraz profesorem Université X Nanterre J.-M. Salanskisem (przepro-wadzony przez M. Murawską). Zwieńczenie tomu stanowi krótki szkic F. J. Ayali, genetyka i filo-zofa światowej sławy wieloletnio związanego z UCI.
Antologia jest kontynuacją pionierskich inicjatyw badawczych mających na celu wprowa-dzenie na grunt polskiej humanistyki tej właśnie konstelacji myślowej i krytycznej, zmierzającą w kierunku wyznaczonym przez studia m. in. A. Burzyńskiej – Teoria (prawdziwie) krytyczna (Szkoła z Irvine: efekty postrukturalistycznej krytyki teorii (1996), Dekonstrukcja i interpretacja (2001), Anty-teoria literatury (2006), czy Ewy Bobrowskiej – Parateoria. Kalifornijska szkoła z Irvine (2013).
Filip Mazurkiewicz napisał intrygującą i zgrabną opowieść o tym, jak polska kultura dziewiętnastowieczna (a częściowo również dwudziestowieczna) wadzi się z ubytkiem siły, której wykładnikiem jest to, co Raewyn Connell nazwała męskością hegemoniczną.
Dlaczego wiek XIX był momentem prawdy? Idąc za Foucaultem, Autor uznaje przełom XVIII i XIX stulecia za kres przedklasycznej i klasycznej episteme, które w warunkach polskich rezonowały obrazem dzielnego Sarmaty, męża, obrońcy wiary. Męskość - definiowana nie tylko w stosunku do kobiecości (w kulturze polskiej i w języku upodrzędnionej, co dobrze pokazuje rozdział wstępny), ale też do historii jako do obszaru publicznego działania - wchodziła w tym czasie w smugę cienia związanego z perturbacjami politycznymi. Mazurkiewicz pisze nawet mocniej - o utracie Historii w końcu epoki stanisławowskiej i o próbach zbudowania w wieku XIX literackiego imaginarium historycznego, w którym zdegradowana męskość, pozbawiona mocy i suwerennej płaszczyzny działania, będzie szukała nowych środków wyrazu, potwierdzenia, protezy, ratunku.
Z recenzji wydawniczej prof. dr hab. Grażyny Borkowskiej
Filip Mazurkiewicz - doktor habilitowany nauk humanistycznych, literaturoznawca, pracownik Uniwersytetu Śląskiego. Autor książek PrzeczyTacie „Ferdydurke” (1998) - o pierwszej powieści Witolda Gombrowicza, Podróż na Atlantydę (2012) - o Nowej baśni Teodora Parnickiego, Opowieści nowoczesne (2015) - o problemach polskiej nowoczesności, W stronę nieoczywistości. Teksty różne (2016) - zbierającej teksty na rozmaite tematy z zakresu historii literatury i kultury polskiej XIX i XX wieku. Publikował m.in. w „Pamiętniku Literackim” i w „Tekstach Drugich”. Niniejsza książka poświęcona jest zagadnieniu polskiej męskości i jej odmianom ukazanym w ujęciu historycznym. Prezentuje nowe teksty o tej tematyce, a także zmienione i znacznie rozszerzone wersje rozpraw opublikowanych w książce Formy męskości 2.
Książka […] jest cenną pozycją wśród tych opracowań, które związki literatury z cenzurą w latach powojennych badają w kluczowych okresach i obszarach, zapisując tym samym niemałe „rozdziały” w historii tychże związków. […] Cenzura wobec literatury polskiej w latach osiemdziesiątych XX wieku […] zbiera w jednym miejscu syntetyczne opisy urzędowych ingerencji w wybrane obszary produkcji literackiej – i konfrontuje je z opisem ich prawnych i politycznych uwarunkowań; proponuje, w ramach szczegółowych egzemplifikacji, ciekawe studia przypadków; a do tego załącza niezwykle pożyteczne aneksy i drobne archiwalia. Słowem: analizy, dokumentacje i „wypisy” w jednym.
dr hab. Mariusz Zawodniak (fragment recenzji wydawniczej)
Tom dokumentuje ważne aspekty życia literackiego w okresie tzw. schyłkowego PRL-u. Epoka ta, nadal często nazywana „czarną dziurą lat osiemdziesiątych”, zasługuje na szczegółowe rozpoznania – nierzadko współczesnym odbiorcom trudno pojąć jej specyfikę. Autor w przekonujący sposób pokazuje odmienność funkcjonowania kultury poddawanej ścisłej kontroli przez instytucje powołane do tego celu przez władzę polityczną.
dr hab. Agnieszka Czyżak (fragment recenzji wydawniczej)
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
