Książka "Piosenki i rytmy' czasu została skomponowana tak, by – mimo oczywistych ograniczeń – dać poczucie możliwie pełnego oglądu prezentowanego zjawiska, stąd dwie wyraźnie wyznaczone części. Pierwsza ukazuje narodziny i rozwój piosenki jako nowoczesnego zjawiska w obrębie rodzącej się kultury popularnej w Europie i w Polsce. Druga koncentruje się natomiast na poszczególnych przypadkach i składa się ze studiów na temat najbardziej wyrazistych i znaczących postaci polskiej piosenki autorskiej. Podział ten uwzględnia także historyczność zjawisk – pierwsza część koncentruje się na wydarzeniach z wieku XIX i prowadzi nas ku XX stuleciu, druga analizuje przypadki z drugiej połowy ubiegłego wieku i dociera niemalże do współczesności. W ten sposób, poznając piosenki, pieśni, autorów i ich postawy na tle społecznych problemów i historycznych wydarzeń, uświadamiamy sobie znaczenie twórczości, która jakże często jest lekceważona i pomijana w humanistycznym dyskursie. (…) Książka ta łączy naukowy i eseistyczny temperament Autorki, co czyni lekturę bardziej atrakcyjną. Ewa Paczoska z godną podkreślenia pasją badawczą oprowadza nas po meandrach piosenek i twórczości artystów, którzy nieczęsto czytani są z taką żarliwością i pieczołowitością w polskim środowisku badawczym. To przyjemność podążać w lekturze odnalezionymi przez Autorkę tropami, które odkrywa, tłumacząc poszczególne poziomy intertekstualnych zależności.
Z recenzji wydawniczej prof. Krzysztofa Gajdy
Kiedy kończyłam pisać i składać tę książkę, wydawało mi się, że większość jej rozdziałów traktuje o zjawiskach już niewystępujących albo słabo obecnych w dzisiejszej kulturze. Tymczasem w marcu 2025 roku przeczytałam następującą wiadomość: jeden z warszawskich teatrów, Pijana Sypialnia, wystawia spektakl "Wodewil warszawski" oparty na "Podróży po Warszawie" Feliksa Szobera. Kolejni młodzi wykonawcy występują z piosenkami Kaczmarskiego (m.in. zespół Habakuk, Mateusz Nagórski), Cohena (Kuba Blokesz), a nawet, co trudne ze względu na obecną sytuację polityczną, bardów rosyjskich (zespól Piramidy). Filip Łobodziński z kolei odbywa trasę koncertową z utworami Boba Dylana we własnych interesujących tłumaczeniach. Opisywane przeze mnie historie piosenek toczą się dalej…
Ewa Paczoska
Ewa Paczoska – profesor Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, historyczka literatury polskiej drugiej połowy XIX w., badaczka kultury modernizmu. Opublikowała 5 książek autorskich (m.in. "Lalka, czyli rozpad świata", 1996, II wyd. 2008; "Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności", 2010;" Lekcje uważności. Moderniści i realizm", 2018) i wiele studiów szczegółowych. Redagowała i współredagowała kilkanaście tomów prac zbiorowych, m.in. "Przerabianie XIX wieku" (2011), "Wiktorianie nad Tamizą i nad Wisłą" (2016), "Problemy literatury i kultury modernizmu w Europie Środkowo-Wschodniej" (1867–1918) (2017). Jest też autorką podręczników licealnych (literatura pozytywizmu i Młodej Polski). Świadectwem jej badawczych zainteresowań piosenką są m.in. współredagowane przez nią tomy studiów: "Bardowie" (2001) oraz "Piosenki prawdziwe w kulturze PRL-u" (2013). Pod nazwiskiem Ewa Gaworska publikuje wiersze i śpiewa.
Książka jest poświęcona przygodom realizmu – jednej z najważniejszych, a zarazem najbardziej skomplikowanych i kontrowersyjnych kategorii w historii literatury. Ewa Paczoska przypomina formuły realizmu, które proponowali pisarze pod koniec XIX wieku, wskazując drogi przemian realizmu w kolejnym stuleciu. Autorka zanurza się w czas powstania powieści, przywołuje doświadczenia jej ówczesnych czytelników, sięga do literatury i prasy tamtej epoki. Proponuje też wycieczkę w przyszłość i nowe spojrzenie na realizm z punktu widzenia estetyki współczesnego performance’u.
W pierwszej części książki autorka pokazuje, jak pisarze przełomu XIX i XX wieku borykają się z nowymi pytaniami o status realności, wynikającymi z doświadczeń nowoczesnego podmiotu, a także z faktu, że przedstawienia realistyczne wykorzystuje w coraz większym stopniu literatura popularna. Głównymi bohaterami są tu Bolesław Prus i Henry James (jako pisarze i autorzy refleksji z kręgu teorii powieści), którzy przeprowadzają w swojej twórczości charakterystyczne „lekcje uważności” – jako przeciwwagę dla uwagi rozpraszanej przez nowoczesną kulturę miejską (charakteryzującej się nadmiarem znaków), a jednocześnie ściśle kontrolowanej przez systemy władzy politycznej oraz ekonomicznej. Celem artystów było poszukiwanie tego, co przeoczane przez widowiska „uwagi” organizowane przez społeczeństwo spektaklu i dyktowane przez dysponentów kultury, także poszukiwanie tego, co ukrywa się poza obrębem oficjalnych dyskursów. Analizując „lekcje uważności”, autorka przywołuje zarówno pisarzy kojarzonych raczej z „tradycyjnym” realizmem, jak i tych, którzy zaistnieli w historii literatury jako radykalni eksperymentatorzy i burzyciele powieściowej formy. Dla nich wszystkich, zdaniem autorki, ważny pozostaje imperatyw prawdy. Nie opuszczają oni obszaru realizmu, tylko wciąż, w różnych kierunkach, rozszerzają jego pole i testują jego granice. Program nowego realizmu, który proponują Prus i James, zmierza od formuły „reprezentacji” do formuły „obecności”. Ta propozycja wskazuje już drogi przemian realizmu w XX wieku.
Część II książki, Poszerzanie obszaru, rozpoczyna się od szkiców ilustrujących borykanie się z problematyką realności na początku XX wieku na przykładzie fenomenu panoramy i prób jej literackiego dopełnienia. U schyłku wieku XIX powieść traktuje się często, także w polskiej krytyce literackiej, jako wzór przebrzmiały, bo związany z kanonem realizmu. Odchodzi się od modeli klasycznej powieściowej fabuły, zmienia status „zdarzenia”, porzuca reguły gry z czytelnikiem. Jednocześnie powieść wciąż pozostaje podstawowym (mimo młodopolskiej kariery dramatu, poezji i powszechnej praktyki międzyrodzajowych mieszanek) gatunkiem umożliwiającym realizację fundamentalnych zadań poznawczych literatury: tych związanych z odkrywaniem tajemnic psychiki i tych skierowanych w stronę demistyfikacji społecznych stereotypów. Najradykalniejsi z destruktorów wzorców prozy realistycznej (Tadeusz Miciński, Karol Irzykowski) powieściowość negują i kompromitują, aby do niej powracać. Powieściowość łączy się bowiem z poszukiwaniem tak ważnej dla modernistów „całości” – w sensie kompozycyjnym i filozoficznym. Następnie przedmiotem refleksji są: międzywojenne rozpoznawanie realizmu jako metody twórczej, eksperymenty realistów tego czasu (na przykładzie Karola Irzykowskiego i Virginii Woolf), zmaganie się z kategorią przedstawialności świata (które autorka analizuje, przywołując utwory zapisujące doświadczenia I wojny światowej i powojennej „normalności”).
Aneks zawiera dwa szkice o epopei. W rozdziale zatytułowanym Zamiast zakończenia autorka pokazuje przygody realistów z grupy „Przedmieście” w rzeczywistości PRL-u. Uwagi końcowe kierują ku współczesnej poetyce performance’u – ta forma sztuki organizuje dziś „lekcje uważności” podobne do tych, które proponowali czytelnikowi modernistyczni powieściopisarze.
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?