Nowa książka Marty Bucholc to socjologiczna monografia dotycząca jednego z najbardziej znanych socjologów XX wieku – Norberta Eliasa (1897–1990), twórcy socjologii procesów społecznych i socjologii figuracyjnej. Obecnie od kilku lat można zaobserwować w socjologii renesans zainteresowania twórczością Eliasa, który w przekrojowy sposób analizował przemiany obyczajów, emocji i zachowań, wysuwając tezę o przejściu od kontroli zewnętrznej do samokontroli. Pasjonujące miniaturki socjologiczne łączył on z historycznym długim trwaniem, przenikliwość badawczą z erudycją, opisy smarkania z poezją, pokazując, jak drobne detale życia codziennego mają tak naprawdę szeroki społeczny i historyczny wymiar.
„Miłośnik antyku i klasycznej niemieckiej poezji, piszący o spluwaniu, defekacji i smarkaniu przy stole. Stateczny mieszczanin ukształtowany przez kulturę międzywojennych Niemiec, który swoje miejsce na ziemi znalazł w kosmopolitycznym tyglu amsterdamskim. Emeryt, którego sława dosięgła dopiero po wielu latach, a który zdołał jednak zebrać owoce sukcesu za życia, nie zaś w formie pośmiertnych laurów. Uczony przekonany, że tylko w poezji można wypowiedzieć to, co naprawdę ważne. Żyd, który na wygnaniu z nazistowskich Niemiec pisał o głębokiej duchowości kultury niemieckiej. Autor dzieła traktującego o rozwoju cywilizacji, które wydano w roku wybuchu barbarzyńskiej wojny. Człowiek słowa, skazany na życie w obcym języku. Dziewięćdziesięciolatek niepogodzony ze śmiercią rodziców. Starzec, wzorem starożytnych mędrców dyktujący na łożu śmierci swoje myśli uczniom, których twarze przesłaniał mu mrok. Wiele ról pomieściło długie życie Norberta Eliasa, ogromny nagromadził się w nim potencjał narracyjny. Nic dziwnego, że cieszy się sławą największego skandalisty wśród dwudziestowiecznych socjologów”.
[z tekstu]
Książka poświęcona socjologii wiedzy Eliasa, której głównymi czynnikami są władza i kultura. Autorka śledzi związki między nimi, by ukazać, jak wygląda współzależność władzy i kultury, czyli jak powstaje i jest wykorzystywana władza w procesie wytwarzania i podtrzymywania normatywności.
Norbert Elias jest twór¬cą teorii procesu cywilizacji, która miała wyjaśnić przemiany europejskich instytucji władzy, obyczajów i mentalności od średniowiecza po czasy współczesne, dając zarazem klucz do analizy procesów transformacyjnych w innych społeczeństwach. Władza, cywilizacja, normatywność i kultura wiążą się ze sobą w modelu teoretycznym, który w całości mieści się w polu socjologii wiedzy. Władza jako relacja społeczna istnieje tam, gdzie istnieją reguły ograniczające stosowanie przymusu. Podstawową formą przymusu jest prze¬moc fizyczna. Cywilizacja to proces eliminowania przemocy fizycznej z życia społecznego, przekształcania jej w bardziej subtelne formy przymusu.
Rozdział pierwszy Autorka poświęca kwestii relacji między światem przyrody a światem społecznym, następnie zaś zależnościom między różnymi poziomami integracji społecznej. W rozdziale drugim opisuje powstawanie normatywnych wzorców postępowania jako kanonów. W kolejnym rozdziale przedstawia proce¬s wytwarzania normatywności, projektowania i przekazy¬wania habitusu oraz konstruowania kanonów. W rozdziale czwartym kładzie nacisk na konieczność uwzględnienia w badaniu społeczeństwa doświadczenia ludzkiego jako jego konstytutywnego składnika, dochodząc do tytułowego piątego wymiaru ludzkiej egzystencji. Rozdział piąty to próba spojrzenia z dużego dystansu na kulturę i wiedzę. Autorka zadaje sobie pytanie o relacje między zaangażowaniem i neutralnością jako cechami wiedzy i jej symbolicznych reprezentacji a zaangażowaniem jako cechą kultury. To także pytanie o możliwość zastosowania Eliasowskiej socjologii wiedzy do współczesnych społeczeństw wielokulturowych. We współczesnym świecie zagadnienie wielości kultur i metod zapewnienia ich pokojowej koegzystencji stało się kluczowe. Zdaniem Autorki socjologia Eliasa może dostarczyć odpowiedzi także na pytania, jakich jej twórca nigdy sobie nie zadawał. Jedno z nich dotyczy związków między kulturą, wiedzą i władzą w świecie, w którym zaangażowanie we własną kulturę musi z konieczności uwzględniać fakt, że bliźni żyjący tuż obok mogą być równie zaangażowani w swoją. Odmowa zdobycia się na neutralność wystarczającą do uznania cudzego zaangażowania może być pierwszym etapem cyklu przemocy: narastającego spiętrzenia wrogości, podejrzliwości i niechęci, które owocuje kumulacją energii i często, w dalszej perspektywie, jej rozładowaniem w postaci otwartego konfliktu z użyciem przemocy. Socjologia Eliasa, zdaniem Autorki, wyjaśnia zarówno pełzające wykluczenie, które zaczyna się od drobiazgów w rodzaju wyśmiewania odmiennego, regionalnego akcentu, a kończy się na segregacji, jak i wielkie, międzynarodowe konflikty kulturowe, etniczne i religijne, w cieniu których żyje dziś ludzkość.
Na tom składa się, poza nader rzeczowym redaktorskim wprowadzeniem, 30 rozpraw, stanowiących pokłosie udanej konferencji naukowej, którą Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego zorganizował w maju 2009 roku na dwudziestolecie przełomu ustrojowego w naszym kraju. W żadnym razie nie jest to jednak po prostu zbiór materiałów konferencyjnych. Widać, że redaktorom książki zależało na stworzeniu możliwie rozległej (i teoretycznie pogłębionej) panoramy społecznej Polski współczesnej.
Wśród autorów znaleźli się znakomici goście zagraniczni, m.in. Adam Przeworski, którego, umieszczona na pierwszym miejscu, obszerna rozprawa Samorządność naszych czasów stanowi niewątpliwie jedną z ozdób całości.
Wiele innych pozycji to również teksty naprawdę pierwszorzędne, wnoszące rzeczywiście coś nowego nie tylko do kanonu wiedzy o tzw. transformacji systemowej naszego kraju i jej rezultatach, ale i do refleksji o stanie polskiej socjologii czy wiedzy społecznej w ogólności. Niektóre są przy tym w stanie zainteresować szersze grono czytelników, a nie tylko socjologów i studentów socjologii. Wielką zaletą zbioru jest zresztą to, że nierzadko wprost do dyskusji zaprasza.
z recenzji Jerzego Szackiego
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
