Szósty tom zainicjowanej przez Gabrielę Świtek w 2012 roku serii Archiwum Zachęty, w której publikujemy opracowania archiwaliów poświęcone historii i działalności wystawienniczej Galerii.

Kino Polityka SuwerennośćJeśli podejrzewasz, że geopolityka to nie tylko geografia, że można podbijać narody i cywilizacje nawet z nimi nie granicząc, powinieneś przeczytać tę książkę. Sprawdź projekcję siły Hollywood aż od jej skromnych początków. Propaganda american way of life płynąca z ekranu miała przekonać rządzące elity świata o wyjątkowości USA jako wzoru kulturowego i ekonomicznego rozwoju.Do roku 1910 Francja, Włochy i Dania były wiodącymi eksporterami filmów. Gdy jednak nastała era modernizacji i uprzemysłowienia, centrum produkcji filmowej przeniosło się na Zachodnie Wybrzeże USA.Związek Sowiecki w latach 60. usiłował kontrolować kulturę poprzez instytucje - UNESCO i Ruch Krajów Niezaangażowanych, Stany Zjednoczone skupiły się zaś na ekspansji filmowej. Nowoczesność, nawyki żywieniowe i styl ubierania trafiały do zacofanych miast i wsi Panamy, Chile, Egiptu i Filipin, promując system kapitalizmu północnoamerykańskiego, wraz z jego filozofią konsumpcji masowej.Międzynarodowe zarządzanie mediami global media governance przyczyniło się w XIX w do powstania Powszechnej Unii Pocztowej i Międzynarodowej Unii Telegraficznej a w XX stuleciu do podpisania Karty Hawańskiej i układu GATT. Dziś o przepływie dóbr kultury decydują postanowienia Rady Europy i Światowej Organizacji Handlu (WTO).A Hollywood? Czy nie steruje tym procesem z tylnego fotela? Kinowego fotela?Dr Mateusz KryckiEkspert w obszarze komunikacji strategicznej, dyplomacji publicznej i bezpieczeństwa kulturowego. Konsultant w zakresie public relations i public affairs. Realizował projekty m.in. dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Instytutu Adama Mickiewicza, Komisji Europejskiej, a także międzynarodowych koncernów, polskich firm i NGO's. Współpracował z Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Akademią Sztuki Wojennej (kierując Katedrą Komunikacji Publicznej). Stypendysta European Network for Canadian Studies, członek Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej.

Rozmowa rzeka znanej i lubianej pary Jerzy Bralczyk - Michał Ogórek. Z czego śmieją się Polacy, a co było zabawne dla starożytnych Greków? Autorzy przekomarzają się i dyskutują o humorze specyficznie narodowym, regionalnym, charakterystycznym dla profesorów, aktorów, a nawet dla Pana Boga. Skaczą z epoki do epoki, od polityki do piosenki, od kabaretu do komedii - i z powrotem, cały czas w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, co nam daje humor, jakie potrzeby zaspokaja. Bralczyk i Ogórek przedzierają się przez gałęzie humoru szczególnie wybujałe w Polsce, ale też wracają do własnych młodych lat i dzieciństwa, by cytować rozmaite wierszyki, również te edukujące przez makabrę, i wspominać, co śmieszyło kiedyś, a dzisiaj już nie przejdzie. Wszystko to jest okraszone niezwykłą znajomością literatury, filmu i kabaretu, nie tylko zresztą krajowej produkcji. Wyborna lektura.

Polskie wydanie książki towarzyszącej wystawie Zimna rewolucja. Społeczeństwa Europy Środkowo-Wschodniej wobec socrealizmu, 19481959.Publikacja w fascynujący sposób opisuje związki pomiędzy kulturą wizualną lat 50. a radykalną rewolucją społeczną, jaka dokonała się w Europie Środkowo-Wschodniej w tamtych latach.W zimnym klimacie narastających napięć międzynarodowych i umacniania się dyktatur komunistycznych doszło do głębokich przeobrażeń prowadzących do ustanowienia nowych hierarchii społecznych i urzeczywistnienia się dyktatury proletariatu. Autorki i autorzy, których teksty znalazły się w książce, dogłębnie badają przemiany społeczne lat 50. Poddając analizie materiał wizualny epoki, pokazują jak w zimnie socrealistycznej sztuki zakonserwowała się część prawdy o rzeczywistości tamtego okresu. Tym samym podejmują polemikę z utrwalonym przekonaniem, że socrealizm był odciętym od rzeczywistości społecznej spektaklem, który kreował nową rzeczywistość (Evgeny Dobrenko).Na publikację składają się eseje z pogranicza historii społecznej, historii kultury i sztuki oraz analizy wybranych przykładów z dziedziny malarstwa, architektury i urbanistyki, designu, fotografii, filmu i grafiki, reprezentatywnych dla krajów byłego bloku wschodniego: Polski, NRD, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii i Węgier.Książka towarzyszy wystawie Zimna rewolucja. Społeczeństwa Europy Środkowo-Wschodniej wobec socrealizmu, 19481959, którą jeszcze do 19 września można oglądać w Zachęcie Narodowej Galerii Sztuki.Książka w wersji z dwiema okładkami.

W książce Art in a Disrupted World historyczka sztuki Agata Pietrasik przedstawia studium praktyk artystycznych z czasu drugiej wojny światowej. Omawia dzieła urodzonych w Polsce artystów, które powstały w obozach koncentracyjnych, gettach, na uchodźstwie oraz w latach tużpowojennych. Zwraca uwagę na etyczną stronę praktyki artystycznej jako metody walki o zachowanie człowieczeństwa w najbardziej nieludzkich warunkach. Autorka przekracza utrwalone ramy historyczne oraz tradycyjne formy narracji. W trzech przystępnych esejach zestawia rysunki, obrazy, projekty architektoniczne i wystawiennicze, a także prace literackie i teatralne, by nanowo opowiedzieć o życiu w Polsce w czasie okupacji. Pietrasik proponuje nowe spojrzenie na sztukę w dekadzie następującej po wybuchu drugiej wojny światowej. Omawia mniej znane projekty uznanych twórców, takich jak Marian Bogusz czy Józef Szajna, i przybliża działalność tych, którzy jak Jadwiga Simon-Pietkiewicz nie zyskali jeszcze należnego im miejsca w historii sztuki. Przyglądając się sztuce i artystom tego okresu dąży do uchwycenia ich autonomicznych języków artystycznych. Pyta o zdolność historii sztuki do pomieszczenia w jej dyskursie dzieł powstałych w odpowiedzi na traumatyczne doświadczenia. Agata Pietrasik (1985) – historyczka sztuki, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego i Freie Universität w Berlinie. Stypendystka Deutsches Forum für Kunstgeschichte i Institut national d'histoire de l’art w Paryżu. W 2020 roku odbyła staż podoktorski w ramach programu Getty/ACLS Postdoctoral Fellowships in the History of Art. Redaktorka książki Rethinking Postwar Europe: Artistic Production and Discourses on Art in the Late 1940s and 1950s (z Barbarą Lange i Dirkiem Hildebrandtem, 2019).

Omawiana w książce tematyka ma charakter uniwersalny i jest fundamentalna dla życia społecznego, kulturowego, politycznego, ekonomicznego, gospodarczego, religijnego każdych czasów. Jest ona poświęcona analizie odpowiedzialności w różnych kontekstach i z bardzo zróżnicowanych perspektyw. Jest to także książka o nieodpowiedzialności. Kultura odpowiedzialności to kultura dostrzegania problemów i kwestii, które wymagają reakcji i działania. Odpowiedzialność to zdolność odpowiadania. Umiejętność reagowania. Przeciwieństwem kultury odpowiedzialności jest obojętność unikanie, brak reakcji. Nieodpowiedzialność to wygoda, święty spokój, przymykanie oczu. W jakiej zatem kulturze dzisiaj żyjemy? I jak determinuje ona ludzkie działania? Stawiając sobie bowiem pytania dotyczące współczesnego stanu chaosu, rozchwiania, moralnej niepewności, nieprzewidywalności podejmowanych działań jednostkowych i zbiorowych nie da się nie zauważyć, że w dużym stopniu jest on wynikiem hegemonii nieodpowiedzialności. Świat z deficytami odpowiedzialności budzi uzasadniony niepokój. Przedstawiony zbiór jest przykładem włączenia się polskich naukowców w badanie i opisywanie „moralnej historii teraźniejszości”. Tradycyjny rejestr koncepcji i pytań teoretycznych został odniesiony do bieżących zjawisk i niepokojów (globalizacja, kryzys klimatyczny czy „nowe technologie”) w taki sposób, że można mówić o ważnym przedsięwzięciu skoncentrowanym na moralnych treściach procesów i zjawisk. Niniejsza praca pokazuje, jaką socjogenezę mają powstające obecnie nieustabilizowane, niepewne i otwarte na dalsze przekształcenia konfiguracje znaczeń i wartości (wspólnota, solidarność, więź, empatia, tradycja, prawo do transgresji, prawo). Dr hab. Małgorzata Jacyno, prof. UW (z recenzji) Książka Kultura (nie)odpowiedzialności to podręcznik do moralności na co dzień, rodzaj elementarza, w którym odnajdziemy mnóstwo przykładów, czego z racji spójności i przewidywalności życia społecznego czynić nie należy, a co stało się dzisiaj, w dobie wszechwładzy zysku – niestety – normalne, zwyczajne i „przezroczyste”. Jest to książka poświęcona nie tyle odpowiedzialności, ile konsekwencjom upowszechnionej nieodpowiedzialności w coraz bardziej złożonym świecie. Prof. dr hab. Tomasz Szlendak (z recenzji)

W książce Asamblaże Autor ukazuje działanie środków artystycznego wyrazu w odniesieniu do różnych form sztuki. Sztuka konceptualna, asamblaże, kubizm, dadaizm, awangarda, happening, arte povera, teatr absurdu, instalacje to tylko nazwy. Na przykładzie swoich zdjęć Daniel Piotr Ciesielski pokazuje mechanizm działania środków artystycznego wyrazu (metafory, frazeologizmu, symbolu, porównania, synonimu, eufemizmu, epitetu i innych) w odniesieniu do przedmiotów codziennego użytku. Asamblaż to forma kolażu. Ułożenie przedmiotów, które poprzez obraz konkretnego ustawienia uzyskują nowe znaczenie. Jest to działanie, które za pośrednictwem wyobraźni i skojarzeń uruchamia myślenie abstrakcyjne, pozwalające zrozumieć i przeżyć zagadnienia związane z lekturami, a także analizę zagadnień literackich i kulturowych, często zawiłych w przekładzie jedynie werbalnym.

Seppuku (harakiri) to rodzaj samobójstwa, jakie popełniają samuraje, kiedy stoją w obliczu sytuacji, z której jedyne wyjście prowadzi przez śmierć.

Szeroki wybór literatury fantastycznej, jaki oferują dzisiaj wydawcy, jest czymś tak powszechnym, że nie przychodzi nam nawet do głowy myśl, iż kiedyś mogło być inaczej. Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte XX stulecia nie obfitowały w tak bogaty zestaw tytułów, zwłaszcza zachodnich twórców. Ustalona polityka poszczególnych oficyn, reglamentowany papier, kłopoty z cenzurą zawężały dobór treści, rzadko zaspokajając apetyty czytelnicze tych, którzy spragnieni byli amerykańskiej bądź brytyjskiej fantastyki. Nie znaczy to jednak, że miłośnicy tego typu lektur sobie nie radzili, bo to właśnie wtedy pojawiły się prywatne inicjatywy klubów i osób z nimi związanych, pozwalające powoli wypełniać tę lukę na rynku wydawniczym. Dzięki klubowym edycjom fani fantastyki mieli okazję poznać Simaka, Heinleina, Stableforda, Blisha, Koontza, ale też przeczytać kolejne ważne teksty autorów znanych już z oficjalnych wydań: Asimova, Silverberga, Le Guin, Bradbury'ego. Klubówki stały się poza tym trampoliną dla przyszłych oficjalnych tłumaczy, redaktorów i wydawców. Rola trzecioobiegowych publikacji wydaje się dziś nie do przecenienia, dlatego powstała ta książka: o ich rozwoju, ich twórcach i trudnościach, na jakie napotykali, technikach ich przygotowywania, nakładach i cenach, a także o reakcjach na nie przedstawicieli oficjalnego obszaru wydawniczo-pisarskiego.Artur Nowakowski (ur. 1972), z wykształcenia historyk książki. Interesuje się szeroko pojętą sztuką książki, zwłaszcza ilustratorstwem. Jest autorem tekstów o tematyce bibliologicznej, publikowanych w Wiadomościach Księgarskich, Bibliotekarzu i Toruńskich Studiach Bibliologicznych, oraz artykułów poświęconych historii kultury i sztuce, ogłaszanych w tomach zbiorowych oraz czasopismach (między innymi w Fantastyce i SFinksie). Opracowywał poradniki bibliograficzne, między innymi Fantastyka Polska 1945-2001. Autor książek: Fantastyczne światy na okładkach i w ilustracjach książek oraz czasopism od wieku XIX do lat 80. XX wieku (Kraków 2014) oraz Fanzin SF. Artyści, wydawcy, fandom (Poznań 2017).

Wydanie na podstawie oryginału z 1883 roku. Od autora: ""W niniejszej naszej rozprawce nie zamierzamy ani pisać historii spraw przeciw czarownicom w Polsce, do jakiej nie ma jeszcze dostatecznych materiałów, aczkolwiek byłaby zarówno zajmującą jak ważną dla historii oświaty kraju naszego, ani też nie myślimy badać przyczyn powstania i szerzenia się przesądów o czarach i czarownicach w kraju naszym, lecz chcemy jedynie przedstawić i rozebrać pisemko o czarownicach ""Czarownica Powołana abo krótka nauka i przestroga ze strony Czarownic"", niepoślednie przecież zajmuje stanowisko tak w historii spraw przeciw czarom w Polsce, jak i w ubogiej naszej literaturze kryminalnej wieku 17-go; zasługuje przeto na bliższe z nim zapoznanie się. Ażeby jednak ułatwić zrozumienie rzeczonego dziełka i należyte onegoż ocenienie, podajemy zarazem krótki pogląd historyczny na stan spraw o czary w Europie w czasie wydania tegoż dziełka, tudzież na literaturę polską tegoż przedmiotu, o ile to do zrozumienia rzeczonego pisemka jest potrzebnym. Jeżeli się nam uda wzbudzić większe zajęcie się historią spraw przeciw czarownicom w kraju naszym, cel rozprawki obecnej będzie osiągnięty.""

Fenomenem krakowskiej sceny neoawangardy wydaje się horyzontalne unieważnienie sprzeczności między lokalnością a poszerzonym polem uczestnictwa w światowym życiu artystycznym i debacie intelektualnej. Endemiczne dla Krakowa postawy i zjawiska w sztuce wydają się tym lepiej wpisywać w ponadlokalny dyskurs sztuki, im bardziej ujawniają charakter Kraków-specific. Jest tak być może dlatego, że splot między awangardą a tradycjonalizmem czy między konserwatyzmem a niezależnością myślenia ma w Krakowie paradoksalnie tradycje sięgające jeszcze bohemy czasów galicyjskich. To przypomina o brzemieniu tradycji, ale także obciążeniu stereotypami wynikającymi z postrzegania artystów na tle społeczeństwa miasta oraz przypisywanych im ról. Środowisko artystyczne (czy może bardziej artystowskie) Krakowa ubarwiali przecież także genialni dyletanci, którzy przyczynili się do podtrzymywania żywotności wielu legend i anegdot. Widać zatem wyraźnie, na co można znaleźć w lekturze książki liczne dowody, że Kraków to idealne miejsce do rozwoju wyjątków przeczących regułom i nie tylko dlatego, że podział na awangardę i tradycję jest [tam] może bardziej skomplikowany niż gdzie indziej.dr hab. Ewa Wójtowicz, prof. UAPKrzysztof Siatka (ur. 1981), historyk sztuki i kurator, adiunkt w Katedrze Nauk o Sztuce na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Dawniej kurator w Galerii Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki (20112019) oraz dyrektor Galerii Foto-Medium-Art (20072011). Badacz neoawangardy i sztuki współczesnej, zainteresowany konceptualizmem i jego następstwami oraz historią wystawiennictwa. Autor monograficznej książki W kierunku sztuki ukrytej. Historia Janusza Kaczorowskiego (2019), artykułów naukowych oraz tekstów w katalogach. Kurator kilkudziesięciu wystaw, z których szczególnie dumny jest z W nocy twarzą ku niebu (2019), The Trouble with Value (2017), Maciej Jerzmanowski, Janusz Kaczorowski, Ukryte (2017), Justyna Mędrala. Maszyna była pod takim wrażeniem, że sama na siebie spadła (2017), Roland Wirtz, immediatus (2015), AWACS 19811983 (2014), Tomasz Dobiszewski, Drobne nieobecności (2014).

Teatr w Polsce to rocznik poświęcony polskiemu życiu teatralnemu, gromadzący kompletne informacje dotyczące wszystkich działających w Polsce teatrów zarówno instytucjonalnych wszystkich szczebli, jak i działających jako stowarzyszenia, fundacje, jednostki prywatne czy inicjatywy społeczne a także szkół artystycznych, festiwali, instytucji, agencji itd.Wiedza o zdarzeniach ułożona jest w alfabetycznym układzie miast od Andrychowa do Żywca, w obrębie których powtarzany jest układ zapisu informacji w kolejności: teatry dramatyczne, teatry muzyczne, teatry lalkowe, teatry tańca i ruchu, teatry inne, przedstawienia impresaryjne, kabarety, instytucje, agencje, sale teatralne, szkolnictwo, festiwale, konferencje, wystawy i czasopisma. Tom zawiera też informacje o indywidualnych nagrodach i odznaczeniach oraz teatralnych portalach internetowych, wykaz osób zmarłych, opisy cyklicznie organizowanych konkursów dramaturgicznych i projektów organizowanych pod patronatem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Publikacja zawiera kilkanaście rozmaitych indeksów oraz analizy statystyczne sezonu.

Tomasz Adam Pruszak zaprasza czytelników do barwnego świata polskiego ziemiaństwa. Autor opisuje kodeks postępowania, etykietę i styl życia charakterystyczne dla polskich szeroko pojętych sfer ziemiańsko-arystokratycznych w okresie przedwojennym, ale także stara się odnieść do współczesności. Pokazuje, czym w istocie był zbiór dobrych manier, wpajanych od dziecka kolejnym pokoleniom. Objaśnia między innymi, jak się do siebie zwracano i na czym polegała sztuka uprzejmej konwersacji czy korespondencji. Odsłania zapomniane dziś tajniki wyglądu i garderoby, omawia zasady zachowania przy stole, jego nakrycia oraz przebiegu posiłków. Opis tradycyjnie urządzonych wnętrz czy używanych pojazdów wprowadza czytelnika w towarzyszący ziemianom entourage. Książka Ziemiański savoir-vivre to kolejna publikacja autora poświęcona obyczajowości polskiego ziemiaństwa. Niewątpliwą zaletą opracowania jest materiał ilustracyjny – bogaty wybór archiwalnych zdjęć, malarstwa, a także zbiór XIX-wiecznych rycin.

"Komiks i mit" traktuje właściwie o tym samym, co pierwsza książka autora "Wprowadzenie do kognitywnej poetyki komiksu" – to próba analizy komiksu przez pryzmat sposobu, w jaki patrzymy na świat, rozdzielenia w nim tego, co kulturowe i wrodzone (czy też może: wpisane w sam fakt istnienia w świecie). Tym razem jednak fizjologia i konwencje plastyczne zastąpione zostały przez metafizykę, psychologię i trudne do jednoznacznego określenia ludzkie potrzeby. Gąsowski rozmyśla zatem o bogach (choć raczej nie tych przez wielkie "B") i herosach, o transcendencji i jej poszukiwaniu, o symbolach, kulturze, rytuałach, życiu, śmierci i historii, którą niekiedy od mitu dzieli bardzo niewiele. Wszystko to przy akompaniamencie łopoczących peleryn, wybuchów i szczęku ścierających się w boju ostrzy. Być może pod przygodowym i awanturniczym kostiumem uda się dostrzec znacznie więcej. Paweł Gąsowski (ur. 23 listopada 1987 roku w Stargardzie, lipiańczyk i szczecinianin) – literaturoznawca, kulturoznawca, doktor nauk humanistycznych, badacz, kolekcjoner, a przede wszystkim pasjonat komiksów, którym poświęcił swoją pracę magisterską ("Komiks jako narzędzie budowania mitu postmodernistycznego", obronioną pod kierunkiem profesora Roberta Cieślaka), rozprawę doktorską ("Semiotyczna poetyka komiksu", obronioną pod kierunkiem profesor Danuty Dąbrowskiej) oraz kilkadziesiąt publikacji naukowych (w tym książki "Komiks i mit" i "Wprowadzenie do kognitywnej poetyki komiksu", Wydawnictwo Instytut Kultury Popularnej, Poznań 2016) i popularnonaukowych. Inspiruje go popkultura, świat filmu i seriali, książki, sztuki plastyczne, gry komputerowe, muzyka, reklama i szeroko pojęte dyskursy współczesności. Komiksami jego życia niezmiennie pozostają: "Arkham Asylum", "Scott Pilgrim" i "Amazing Spider-Man" vol. 1 #338.

Fakty z tużpowojennej biografii Zbigniewa Herberta, najpierw studia w krakowskiej Wyższej Szkole Handlowej, a potem kilkumiesięczna praca w gdyńskim oddziale Narodowego Banku Polskiego, zainspirowały Józefa Marię Ruszara do postawienia zasadnego, a przy okazji oryginalnego pytania o znaczenie ekonomii w twórczości i życiu autora Pana Cogito. Niniejsza publikacja podejmuje szereg zagadnień związanych z ekonomicznym i praktycznym aspektem biografii Herberta. Źródłem informacji stały się przede wszystkim korespondencja, wypowiedzi wyjęte z wywiadów oraz wiedza na temat realiów życia w PRL. Ruszar zarówno omawia postawę poety wobec dwóch systemów gospodarczych – socjalizmu i kapitalizmu – w obrębie których i pomiędzy którymi dokonywały się jego życiowe wybory, „zapasy ze światem”, jak i przedstawia finansowe konsekwencje jego działalności literackiej. Książka ma jeden podstawowy walor – urealnia i zarazem rewiduje legendę o Herbercie jako „chudym literacie”. Obraz młodego, niedożywionego pisarza, „cierpiącego nędzę” i zmuszonego do pracy poniżej swoich kwalifikacji, utrwalił w świadomości czytelników Leopold Tyrmand w Dzienniku 1954. Ruszar dowodzi, że sytuacji finansowa poety, w latach 40. i 50. nieustabilizowana, zmieniła się wyraźnie na korzyść, gdy po wyjeździe na zachód Europy został odkryty przez tłumaczy, wydawców i czytelników – przede wszystkim niemieckich, w dalszej kolejności angielskich, holenderskich i francuskich, a potem amerykańskich. Wzrost popularności pomnażał zasób zagranicznych walut. Nigdy co prawda nie stał się literackim krezusem, ale dochody z tłumaczeń, kolejnych emisji słuchowisk, publicznych wystąpień w ramach promocyjnych tournées, licznych stypendiów i nagród pozwalały mu żyć tak, jak chciał – nomadycznie, w ciągłych podróżach, bez ograniczeń narzucanych przez stałą pracę zarobkową, jako freelancer (określenie badacza). (z recenzji wydawniczej dr. hab. Tomasza Tomasika)

Nowe, zaktualizowane i uzupełnione wydanie uhonorowanej prestiżową Nagrodą Klio Mitologii greckiej i rzymskiej prof. Katarzyny Marciniak. Autorka przybliża postaci i wydarzenia z mitologii, bez których nie sposób zrozumieć współczesnej kultury. Poznamy różne oblicza Meduzy, dowiemy się, czy bóg wina Bachus chorował na żółtaczkę, dotrzymamy towarzystwa Arnoldowi Schwarzeneggerowi, gdy jako Herkules będzie przemierzał ulice Nowego Jorku. Książka prezentuje treści na zasadzie leksykonu, co ułatwia poruszanie się w gąszczu mitologicznych postaci i wydarzeń. Zawiera liczne ilustracje i ciekawostki, a także informacje o funkcjonowaniu motywów związanych z daną postacią w literaturze, filmie, sztukach plastycznych czy muzycznych, co uatrakcyjnia lekturę oraz poszerza wiedzę. Autorka zagłębia się w niuanse, których nie sposób znaleźć w klasycznych opracowaniach mitologii. Zabiera czytelnika w fascynującą podróż po kulturowych nawiązaniach do mitologii.Katarzyna Marciniak przedstawia recepcję kultury - zarówno elitarnej, jak i popularnej - pamiętając o tym, że mitologia jest obecna niemal w każdej dziedzinie życia. Autorka rozumie, że odniesienia do mitologii odgrywają istotną rolę społeczną. Traktuje antyk nie jako zamierzchłą przeszłość, ale jako element naszej współczesności, który podlega ciągłym przemianom, odzwierciedlającym transformacje obyczajowe, polityczne i kulturowe. Bada między innymi recepcję bajek Ezopa w różnych regionach świata, odniesienia mitologiczne w serii przygód Harry'ego Pottera i nawiązania do historii starożytnej w grach komputerowych w kontekście kształtowania tożsamości młodych ludzi.Kolejne rozdziały książki dotyczą poszczególnych bogów i bohaterów, poczynając od Achillesa i Afrodyty, a na Prometeuszu, Tezeuszu i Zeusie kończąc. Autorka prezentuje plejadę mitologicznych sław, ale nie zapomina także o innych bohaterach antycznych wierzeń. Na przykład w rozdziale poświęconym Erosowi przeczytamy o jego mniej znanym bracie, Anterosie - bogu ze skrzydłami motyla, symbolizującym miłość odwzajemnioną. Przeczytamy nie tylko o dwunastu pracach Heraklesa, ale też o popularnym kiedyś serialu z Kevinem Sorbo w roli głównej. O Medei dowiemy się, że była barbarzyńską czarodziejką, ale też inspiracją dla XIX-wiecznej sztuki Catulle'a Mendsa (1898) z najsłynniejszą aktorką tamtych czasów, Sarą Bernhardt, w roli głównej. Narcyza poznamy zarówno w wersji "oryginalnej", jak i w licznych wizualizacjach tej postaci powstających w ciągu stuleci, aż po obraz Salvadora Dalego i przedstawienia teatralne z końca XX wieku. Odyseusz pojawia się w roli zagubionego podróżnika, ale także samuraja, gdy autorka pisze o projekcie artystycznym Andrzeja Pellera z 2004 roku. Liczba tych kulturowych, a często także popkulturowych nawiązań imponuje.

Według nazistów, „kultura” była pierwotnie prostym odwzorowaniem natury: ludzie oddawali cześć drzewom i rzekom, spółkowali, żywili się i walczyli tak jak inne zwierzęta, bronili tylko i wyłącznie własnego stada. Wynaturzenie nastąpiło wraz z przybyciem Semitów do Grecji, z ewangelizacją i narzuconym przez nią judeochrześcijaństwem, w końcu z Wielką Rewolucją Francuską, która nadała ostateczny kształt ich absurdalnym konstruktom ideologicznym (równość, współczucie, abstrakcyjne prawo…). Aby ocalić rasę nordycko-germańską, należało przeprowadzić „rewolucję kulturalną”, odnaleźć sposób życia dawnych przodków i na powrót spoić kulturę z naturą. Człowiek germański sądził, że zmieniając zgodnie z tymi nakazami prawo i moralność, zapewnia sobie przetrwanie. Dzięki na nowo spisanemu prawu i nowej moralności, bicie i zabijanie stawało się legalne i moralne. Niniejszym zbiorem studiów Johann Chapoutot podsumowuje i łączy swoje dwie poprzednie książki, Le national-socialisme et l’Antiquité (2008) i La Loi du sang: penser et agir en nazi (2014). Pogłębiając pewne zagadnienia, takie jak odczytanie stoicyzmu i Platona w Trzeciej Rzeszy, posługiwanie się Kantem i jego imperatywem kategorycznym czy recepcja prawa rzymskiego w Niemczech, pokazuje, w jaki sposób przebiegało przepisanie historii Zachodu i jakimi drogami te idee docierały do wykonawców nazistowskich zbrodni. Johann Chapoutot jest profesorem historii najnowszej na Uniwersytecie Paris-Sorbonne. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych” oraz logotypu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Szymon Skalski prawnik i orientalista, zainteresowany przede wszystkim Afganistanem i sufizmem. Naukowe poszukiwania autora skupiają się na muzułmańskim mistycyzmie, ze szczególnym uwzględnieniem jego perskojęzycznej części. W swojej pracy Szymon Skalski łączy badania literaturoznawcze z elementami badań etnograficznych. Prowadził badania terenowe w Tadżykistanie i Afganistanie. Pracował w organizacjach pozarządowych (Szef Misji Polskiej Akcji Humanitarnej w Afganistanie) i w MSZ (Wysoki Przedstawiciel Cywilny przy PSZ w Ghazni). Od 2018 r. doktor nauk humanistycznych; obronił doktorat na Wydziale Orientalistycznym Uniwersytetu Warszawskiego.Książka przybliża formę i znaczenie zikru, jednego z ważniejszych rytuałów we współczesnym mistycyzmie muzułmańskim. Całość oparta jest na badaniach, które autor przeprowadził w Afganistanie w środowisku sufich, członków kilku bractw popularnych w tym kraju. Zbierane na przestrzeni kilku lat materiały (nagrania, wywiady, pieśni) posłużyły do przedstawienia rytuału zikru praktykowanego w jednym z odwiedzanych przez autora konwentów Chejrchana, należącym do bractwa Qadirija. Badania, poparte analizą dostępnej literatury perskojęzycznej, pozwoliły na próbę odczytania samego terminu zikr rozumianego jako pamięć, a w rytualnym kontekście jako wspominanie.Zagadnienia, które wybrano jako przedmiot dysertacji, należy niewątpliwie uznać za istotne dla zrozumienia nie tylko Afganistanu i regionu we współczesnej, ciągle niezrozumianej i niedookreślonej Azji, lecz i dla świata islamu w ogóle. Problemy te nabierają bowiem coraz większego znaczenia i już dawno przestały być dla całego globu zjawiskami marginalnymi.

Jacek Wachowski – teoretyk performansu i widowisk; profesor zwyczajny w Katedrze Teatru i Sztuki Mediów na Wydziale Antropologii i Kulturoznawstwa UAM. Zajmuje się badaniem performansów posttechnologicznych, a także nowych strategii komunikacyjnych w środowiskach transhumanistycznych i posthumanistycznych. W kręgu jego zainteresowań pozostaje również filozofia nauki i metodologia badań transdyscyplinarnych. Transakty – ekscentryczne prace artystów, tworzone wspólnie z inżynierami i naukowcami – prowokują do pytań podstawowych: Jak są skontruowane? Jakie pełnią funkcje? W jakich relacjach pozostają do sztuki, nauki i technologii? Jak zmieniają nasze przyzwyczajenia poznawcze? Odpowiedzi na te pytania prowadzą do wniosku, że w transaktach nie chodzi wyłącznie o prowokacje. Tworzą one nowy paradygmat, który umożliwia powstawanie praktyk społecznych opierających się na modelu partycypacyjnym, i podważają instytucjonalno-hierarchiczny sposób wytwarzania wiedzy, podtrzymywany przez uniwersytety i korporacyjne laboratoria. [Z recenzji prof. SWPS dr hab. Mirosława Filiciaka] Transakty można czytać na wiele sposobów. To błyskotliwy i zwięzły – choć równocześnie gęsty i nasycony – przewodnik teoretyczny, zachęcający do dyskusji i podsuwający nowe koncepcje pozwalające okiełznać zjawiska współczesnej kultury nadmiaru oraz sproblematyzować ograniczoną społeczną refleksyjność związaną z wieloma obszarami uprawiania nauki (…) Równocześnie można tę książkę traktować jako katalog przykładów działań z ostatniego półwiecza, które problematyzowały przemiany kultury i – zgodnie z przekonaniem o performatywnym charakterze nowej wiedzy – wskazywały rozwiązania, czerpiąc z rozwoju paradygmatu art and science. (…) Nawet jeśli tytułowe transakty z perspektywy kulturowego mainstreamu są zjawiskiem marginalnym, a powstające za ich sprawą depozyty są – jak ujmuje to Autor – „bazami wiedzy niepraktycznej, ekscentrycznej, osobliwej”, to jednak kumulują w sobie zmiany i otwarcie na przyszłość. Są laboratoriami, w których wydarza się to, co dla przyszłości kultury być może najważniejsze. Za sprawą Transaktów zyskujemy okazję, by do nich zajrzeć w towarzystwie kompetentnego przewodnika. Nie mam wątpliwości, że ta książka w obecnych i przyszłych dyskusjach o relacjach nauki, kultury i technologii stanowić będzie istotny punkt odniesienia.

Monograficzny tom Od Kaukazu po Sudety. Studia i szkice o poznawaniu i zamieszkiwaniu gór dalekich i bliskich pod redakcją Ewy Grzędy jest owocem wieloletniej współpracy badaczy z różnych akademickich ośrodków polskich i zagranicznych, zintegrowanych wokół Pracowni Badań Humanistycznych nad Problematyką Górską. Książka ukazuje się jako drugi tom Serii Górskiej wydawanej przez Universitas. Tytuł Od Kaukazu po Sudety… sugeruje szeroki, wykraczający daleko poza granice Europy, zasięg geograficzny problematyki omawianej w zbiorze. Tematyka studiów prezentowanych w niniejszym tomie oscyluje wokół zagadnień związanych z różnymi aspektami życia codziennego i duchowego społeczności zamieszkujących obszary górskie o zróżnicowanym klimacie oraz różnych aspektów poznawania – a w ślad za tym opisywania – wybranych pasm i łańcuchów górskich (między innymi egzotycznych gór Kaukazu i Ałtaju oraz Alp, Karpat i Sudetów), z uwzględnieniem ich specyfiki zarówno geograficzno-przyrodniczej, jak i kulturowej, w różnych okresach historycznych. Temat zamieszkiwania, podobnie jak poznawania gór, został tu potraktowany szeroko i wieloaspektowo. Rozważania autorów odnoszą się i do mieszkańców rdzennych (autochtonicznych), i do tych, którzy z rozmaitych powodów – niekiedy nawet politycznych – na krótszy lub dłuższy czas osiedlali się na obszarach górskich i w jakimś stopniu przyczynili się do ich zagospodarowywania, albo dokonywali tam różnego typu eksploracji. Autorzy ujętych w tomie szkiców reprezentują kilka pokoleń badaczy uprawiających różne dyscypliny nauk humanistycznych, co sprawia, że publikacja ma charakter interdyscyplinarny. Seria Górska jest odpowiedzią na rosnące zainteresowanie górami, jak również wieloaspektowa?, szeroka? recepcje? przestrzeni i kultury górskiej w literaturze, sztuce i życiu społecznym. W ostatnich dziesięcioleciach w nauce światowej pojawiły się odrębne studia poświęcone przestrzeni górskiej – mountain studies, prowadzone przede wszystkim z perspektywy ekologicznej, potwierdzające znaczenie gór, widzianych jako enklawy przyrodniczo-kulturowe, w aspekcie rozwoju i przetrwania współczesnej cywilizacji. W tym wymiarze wyraźnie rysuje się potrzeba rozszerzenia tej perspektywy o pogłębiona? refleksje? z obszaru szeroko pojętej humanistyki i dziedzin jej pokrewnych, historia poznania, eksploracji i zdobycia gór (alpinizm, andynizm, himalaizm) stanowi bowiem bardzo ważny element historii cywilizacji i kultury. W serii prezentowane będą najnowsze prace naukowe o charakterze monograficznym, jednego bądź wielu autorów, łączące doświadczenia literaturoznawcze z badaniami z zakresu antropologii kultury, psychologii i socjologii oraz historii poznania i zdobycia gór. Nie oznacza to jednak wykluczenia z serii prac z zakresu nauk przyrodniczych i innych obszarów badan´. W ramach serii planowane są także wznowienia dziewiętnastowiecznych i dwudziestowiecznych zapomnianych dzieł dotyczących gór, o wybitnej wartości poznawczej, przekłady ważnych pozycji zagranicznych z tego zakresu oraz edycje krytyczne wybranych dzieł z obszaru eseistyki i beletrystyki. Tomy wydane: Jacek Kolbuszewski, Góry – przestrzenie i krajobrazy. Studia z historii literatury i kultury W najbliższym czasie ukażą się: Marta Wójtowicz, Walter Bonatti (1930–2011). Życie – działalność alpinistyczna – twórczość – podróże Paweł Mackiewicz, „Małe planety”. Studia regionalistyczne Anna Pigoń, Kobiety w literaturze o Tatrach do 1939 roku