Do przeszłości należy okres, gdy działał urząd cenzury, funkcjonujący pod nazwami: Centralne Biuro Kontroli Prasy (1945–1945), Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (1945–1981) oraz Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk (1981–1990). Kontrolował on wszystkie zgłaszane do publikacji widowiska, artykuły prasowe, książki, filmy, audycje radiowe oraz telewizyjne. Do połowy lat 70. XX wieku cenzurowane były nawet etykiety na butelkach i produktach spożywczych. Dzisiaj tego typu cenzura, nazywana prewencyjną (wkraczająca przed publikacją lub prezentacją), jest prawnie zakazana, co nie oznacza, że nie występuje. Czy obecnie nadal spotykamy się z próbami krępowania zagwarantowanej w naszej konstytucji wolności słowa? Czy aby na pewno cenzura, taka jaką niektórzy twórcy, dziennikarze i uczeni pamiętają jeszcze z czasów PRL, powróciła w dobie III Rzeczypospolitej? To podstawowe pytanie, jakie zadali sobie autorzy tekstów zamieszczonych w tym tomie. Próbują oni spojrzeć na problem dzisiejszej cenzury z różnych perspektyw badawczych. Choć Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk zlikwidowano w 1990 roku, to – jak dowodzą autorzy artykułów – nadal można odczuć piętno tego urzędu wyrażające się obecnością licznych „okaleczonych” książek wydanych w okresie PRL, znajdujących się na półkach bibliotek i antykwariatów (i wypożyczanych lub kupowanych przez nieświadomych czytelników). Część autorów zauważa, że choć nie istnieje w Polsce państwowa instytucja odpowiedzialna za cenzurowanie środków masowego przekazu w takiej formie, w jakiej miało to miejsce przed 1990 rokiem, to obecne są inne, pozainstytucjonalne, formy ograniczania wolności słowa oraz wpływania na treść przekazów medialnych. Autorzy dowodzą, że cenzura istnieje w teatrze, Internecie, przestrzeni medialnej, wśród podmiotów gospodarczych i organizacji pozarządowych.
Fragment wstępu
W prezentowanej książce przedstawiono system funkcjonowania aparatu cenzury w Polsce w latach 1944–1960, w szczególności takie aspekty organizacji cenzury, jak metodyka pracy cenzorów, sposoby rekrutacji, stopień zaangażowania ideologicznego i partyjnego, harmonogram pracy, schemat szkoleń ideologicznych oraz pozaurzędowa aktywność. Przedstawiono również okoliczności towarzyszące powstaniu Centralnego Biura Kontroli Prasy, w tym rolę tzw. doradców radzieckich, którzy w grudniu 1944 roku przybyli do Lublina i przejęli w pełni kontrolę nad procesem tworzenia systemu cenzury. W książce opisano zakres oraz formy współpracy aparatu cenzury z Urzędem Bezpieczeństwa/Służbą Bezpieczeństwa, której efektem były represje wobec rozmaitych grup społecznych, zawodowych i religijnych (m.in. procesy sądowe oraz długoletnie więzienia).
Na podstawie sprawozdań cenzorów z Wydziału Teatrów GUKPPiW odtworzono mechanizm kontroli spektakli teatralnych i zespołów rozrywkowych oraz określono kryteria, wedle których je oceniano. Opisano również działalność Komisji Oceny Wycofanych Wydawnictw (w jej pracach brali udział cenzorzy), która „skazała” na przemiał miliony zdezaktualizowanych politycznie książek, tysiące płyt gramofonowych, czasopism oraz partytur. Odtworzono również metody i kierunki kolportażu prasy oraz książek do PRL oraz skalę dostarczanych do kraju druków, wykorzystując obszerne raporty cenzorów z Samodzielnego Wydziału Obcojęzycznego GUKPPiW, którzy decydowali, czy publikacje trafią do adresata, czy też na przemiał.
Ze Wstępu
Praca dr Kamili Kamińskiej-Chełminiak zawiera wiele oryginalnych ustaleń opartych o wykorzystanie interesującej bazy źródłowej. Za szczególnie interesujące należy uznać te, które dotyczą cenzurowania widowisk w okresie stalinowskim, współpracy cenzorów z MBP i MSW, ich wpływu na niszczenie księgozbiorów i partytur. Jako nowatorską i zakończoną powodzeniem uznaję próbę pokazania strategii i praktyk społecznych związanych z przenikaniem do Polski wydawnictw zza „żelaznej kurtyny”, w tym publikacji Instytutu Literackiego w Masions-Lafitte. Koncepcja pracy, konsekwentnie przeprowadzona, zmierzała do pokazania różnorodnych wcieleń cenzorów i ról, jakie spełniali w powojennej Polsce. […] Uważam, że jest to monografia o znaczącym zasięgu przedmiotowym i efekcie poznawczym. Autorka wykazała się dużymi kompetencjami i znajomością przedmiotu badań.
Z recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Dariusza Jarosza
Cenzura w PRL to temat badawczy, który – z jednej strony – ma bogatą literaturę przedmiotu, z drugiej – zasługuje na dalsze, liczne analizy i rozpoznania. Zważywszy na obszerny, niezbadany do końca materiał dokumentacyjny pozostały po działalności Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk oraz podległych mu jednostek terenowych wiele jest jeszcze zjawisk zasługujących na wydobycie z archiwalnych czeluści. Prezentowany tom próbuje w pewnym stopniu wypełnić istniejące luki badawcze, stając się kolejną ważną pozycją w bibliografii o cenzurze. Na uwagę zasługuje różnorodność perspektyw: obok artykułów stricte naukowych, będących analizą dokumentów czy próbą syntezy szczegółowych zagadnień z punktu widzenia historyka, literaturoznawcy bądź prasoznawcy (cenzura wobec pisarzy, ingerencje w prasie krajowej i regionalnej, także wobec muzyki, filmu czy fotografii), swoje miejsce znalazły zapisy dyskusji z udziałem osób, którym cenzura nie tylko kształtowała biografię literacką, ale także głęboko naznaczyła osobisty los.
Z recenzji dr hab. Marzeny Woźniak-Łabieniec, prof. UŁ
Niniejszy tom zawiera artykuły z zakresu funkcjonowania cenzury instytucjonalnej w powojennej Polsce. Redaktorzy książki przyjęli za przedmiot rozważań zróżnicowaną tematykę, uwzględniającą zarówno obszerny okres historyczny (od powstania Centralnego Biura Kontroli Prasy przekształconego w listopadzie 1945 r. w Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, aż do likwidacji instytucji w 1990 r.), jak i rozległy obszar problemowy – badanie wpływu ingerencji cenzorskich w mediach (prasie, radiu, telewizji), a także w działalności naukowej i literackiej. Redaktorzy tomu mają nadzieję, że przyczyni się on do lepszego rozpoznania form funkcjonowania cenzury w Polsce przed 1990 r. oraz pomoże dostrzec także współczesne zagrożenia wolności słowa. Nie ma już dzisiaj państwowej cenzury, ale nadal w publicznym przekazie często stosowane są manipulacja oraz kłamliwa, stronnicza selekcja informacji.
Ze Wstępu
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
