Księga V Periphyseonu podejmuje kluczową kwestię powrotu całej rzeczywistości stworzonej do jej źródła, który to powrót ma się dokonać w człowieku i przez niego, i to zarówno na planie ontologicznym, jak i świadomościowym. W tym powrocie Jan Szkot Eriugena wyróżnia dwa zasadnicze typy: powrót powszechny i wybranych, a prezentacja tych dwóch typów powrotu przeprowadzana jest w kontekście alegorycznej egzegezy biblijnej, której mistrzowskie przykłady znajdują się wprawdzie w całym dziele, ale osiągają szczyt wyrafinowania w ostatniej księdze.W ten sposób księga V stanowi konieczne dopełnienie i wypełnienie oryginalnej Szkotowej wizji rzeczywistości, którą Gilson określił mianem epopei metafizycznej.Księgi Periphyseonu w polskim przekładzie ukazywały się: księga I w 2009 r., księga II w 2010 r., księga III w 2011 r., księga IV w 2012 r. Patronat medialny: PTFT
Pierwsze trzy księgi Periphyseonu Eriugeny zawierały imponującą ontologiczną wizję powstania świata, wyłożoną w oparciu o specyficzne odczytanie pierwszych wersetów Księgi Rodzaju, wsparte lekturą źródeł patrystycznych i filozoficznych (platoński Timajos). Można powiedzieć, że zgodnie z neoplatońskim ujęciem rzeczywistości w kategoriach wylew-powrót, pierwsze trzy księgi opisywały proces pochodzenia całej rzeczywistości od Boga, ze szczególnym zaakcentowaniem procesu powstawania sfery przyczyn prymordialnych (natura II). Księga IV natomiast poświęcona jest zagadnieniu konstutuowania się rzeczywistości materialnej i roli, jaką odegrał w jej powstaniu człowiek. Eriugena, wspierając się na autorach greckich, zwłaszcza na Grzegorzu z Nyssy i Maksymie Wyznawcy, daje w księdze IV wykład swojej antropologii. Najpierw porusza problem tego, czy człowiek jest czy nie jest zwierzęciem i w jakiej pozostaje relacji do innych istot żywych. Następnie stara się opisać relację człowieka do bytów anielskich po to, aby wykazać, że człowiek zajmuje pośrednią, czyli kluczową pozycję we wszechświecie. Człowiek jest mikrokosmosem, spoiwem łączącym różne poziomy rzeczywistości stworzonej, jako że w nim reprezentowane są zarówno byty podpadające pod zmysły, jak i byty duchowe.
Eriugena pokazuje, w jaki sposób w człowieku dokonuje się jakby powtórne stworzenie świata: człowiek nadaje nazwy wszystkim rzeczom, to znaczy ustanawia je w swoim umyśle. Tak jak istotą człowieka jest jego pojęcie w Bożym Umyśle, tak istotą każdej rzeczy jest jej pojęcie w umyśle człowieka. Przy tej okazji zostaje wyłożona nauka o wewnętrznej strukturze bytu ludzkiego obejmującej: intelekt, rozum i zmysł wewnętrzny. Należy zauważyć, że Eriugena określa człowieka przez jego zdolności poznawcze, dając tym samym początek tradycji intelektualistycznej w średniowieczu.
Natura ludzka w swojej integralności została określona mianem raju. Raj nie jest dla Eriugeny żadnym miejscem, ale stanem pierwotnej doskonałości człowieka. Ta natura ludzka nie jest podzielona na płci. Podział ten Eriugena, za Grzegorzem z Nyssy, ujmuje jako konsekwencję grzechu pierworodnego, a zarazem lekarstwo na grzech. Z tego podziału natury ludzkiej na płci wynikają bowiem wszelkie inne podziały, którymi zostanie opisana natura trzecia. Obok podziału na płci, podstawowym podziałem jest podział czasoprzestrzenny, który w sposób istotny charakteryzuje naturę trzecią: stworzoną i nie stwarzającą. Jest to niezwykle oryginalna i inspirująca koncepcja metafizyczna, w jakimś sensie prekursorska wobec Kantowskiej.
Przy okazji wykładu swojej antropologii Eriugena rozwija niezwykle oryginalną egzegezę Księgi Rodzaju. Biblia bowiem powinna być zinterpretowana tak, aby dostarczyła stosownej wiedzy o strukturze i przeznaczeniu człowieka. Ten typ egzegezy zastosowany przez Eriugenę jest unikalny w wiekach średnich.
Księga czwarta zatem jest wspaniałym traktatem o powstaniu człowieka, jego wielkości, miejscu we wszechświecie i jego przeznaczeniu.
(?) nieodparty jest urok tej holistycznej wizji rzeczywistości, która w całym swoim dynamicznym rozwoju wychodzi z Boga i ku Niemu zmierza. Dla zrozumienia tego procesu człowiekowi zostały dane dwie księgi: księga Pisma i księga Natury. Człowiek powinien jednak nauczyć się właściwego odczytywania i interpretacji tych tekstów, gdyż sens każdego z nich jest w zasadzie nieskończony. To zadanie nałożone na człowieka ma szczególny charakter, gdyż oba te teksty powstały dla człowieka i ze względu na niego. Człowiek jest bowiem zwornikiem stworzonego wszechświata, tak jak Chrystus-człowiek stanowi punkt centralny Pisma Świętego, o czym Eriugena będzie rozprawiał w następnych tomach swego dzieła.
Fragment Wstępu tłumaczki do Księgi trzeciej
Pierwsza forma (...) natury odnosi się do Boga, jako Przyczyny całej rzeczywistości, druga ? obejmuje sferę przyczyn prymordialnych wszystkich rzeczy, trzecia ? odkrywana jest w rzeczywistości materialnej opisanej podziałami, czasem i przestrzenią, a czwartą jest Bóg pojęty, jako Kres wszelkiego stworzenia. (...)
Tak pojęty czwórpodział natury wyznacza, jak powiedziano, schemat kompozycyjny Periphyseonu: księga pierwsza pełni rolę swoistego wprowadzenia, przygotowującego narzędzia pojęciowe do dalszych analiz, księga druga dotyczy natury pierwszej, niestworzonej i stwarzającej, którą jest Bóg pojęty jako Przyczyna wszystkich rzeczy. Księga trzecia poświecona jest analizom natury drugiej, stworzonej i stwarzającej, na którą składa się sfera przyczyn prymordialnych. W księdze czwartej Eriugena przeprowadza analizy trzeciej formy natury, stworzonej i niestwarzającej, która obejmuje skutki przyczyn prymordialnych, czyli całość rzeczywistości stworzonej ujętej w stanie rozproszenia, opisanej różnymi podziałami. Księga piąta wreszcie traktuje przede wszystkim o doktrynie powrotu wszystkich rzeczy do ich źródła, którym jest Bóg pojęty jako cel całego stworzenia, czyli jako natura niestworzona i niestwarzająca.
fragment Wstępu do Księgi drugiej
Periphyseon Eriugeny ma formę dialogu, który się rozgrywa pomiędzy Wychowawcą (Nutritor) a Uczniem (Alumnus) i został zamknięty w pięciu księgach, choć początkowo Autor zamierzał przygotować cztery księgi. Forma dialogu, mająca swoje antyczne korzenie w filozofii Platona, w tradycji chrześcijańskiej znalazła znakomitego kontynuatora w osobie św. Augustyna, aw czasach karolińskich praktykował ją w tekstach o charakterze dydaktycznym Alkuin.
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
