Psychologia pamięci. Badania, teorie, zastosowania

• Podstawy teoretyczne
• Podłoże neurobiologiczne
• Odkrywane tajemnice umysłu

Pamięć jest jedną z najbardziej fascynujących funkcji naszego mózgu. Wydaje nam się zupełnie naturalne, że budząc się rano, rozpoznajemy pokój i twarze bliskich, a także potrafimy wykorzystać zdobytą wcześniej wiedzę w codziennych sytuacjach. Przecież zadaniem pamięci jest właśnie gromadzenie wiedzy o świecie i umiejętności nabywanych w ciągu życia. To właśnie dzięki niej udaje nam się zrozumieć zachowania ludzi i zanalizować okoliczności, w jakich się znajdujemy. To ona pozwala nam oceniać obserwowane zdarzenia i odbierane wiadomości.

Książka "Psychologia pamięci" jest podręcznikiem akademickim, a zarazem prawdziwą encyklopedią wiedzy na temat pamięci. Autorka rozpoczyna wykład od przybliżenia teorii, odwołując się do pionierów badań w tym zakresie -- Hermanna Ebbinghausa czy Frederica Bartletta. Osobny rozdział poświęca neurobiologicznemu podłożu, a także organizacji pamięci, jej systemom i procesom. Zabiera nas też w fascynującą podróż w głąb ludzkiego mózgu: opisuje rozwój pamięci od najmłodszych lat aż do wieku dojrzałego. Przybliża specyfikę pamięci autobiograficznej oraz charakteryzuje różnego typu zaburzenia, w tym różne rodzaje amnezji i chorobę Alzheimera.

Ponadto podręcznik opisuje:

• systemy pamięci krótkotrwałej i długotrwałej,
• procesy kodowania informacji oraz strategie zapamiętywania,
• pamięć jawną i utajoną -- przejawy, obserwacje, metody badania,
• zapominanie -- teorie i czynniki wpływające na trwałość przechowywania danych,
• procesy wydobywania z pamięci potrzebnych informacji,
• starzenie się pamięci i zmiany neurologiczne w mózgu.

---

"Podręcznik pozwoli studentom zdobyć aktualną wiedzę z zakresu psychologii pamięci, ułatwi zrozumienie różnych kontrowersji o charakterze teoretycznym, które są obecne we współczesnej psychologii. Dostarczy też narzędzia do krytycznej analizy różnych wyników, hipotez, koncepcji, itp. Problematyka poruszana w podręczniku zakresowo odpowiada potrzebom studentów psychologii, a także w pewnym stopniu pedagogiki, oraz potrzebom badaczy interesujących się kognitywistyką, a szczególnie filozofią umysłu."

prof. dr hab. Zdzisław Chlewiński

---

"Podręcznik zasługuje, moim zdaniem, na najwyższą ocenę. Tak jest zarówno ze względu na zawartość treściową książki, jak i zastosowane formy jej prezentacji. (…) Autorce wyrażam uznanie za uwieńczony sukcesem ogromny trud w pełni kompetentnego i starannego przygotowania tekstu."

prof. dr hab. Ziemowit Włodarski

Psychologia pamięci
Spis treści

Przedmowa (13)

Część I Badania nad pamięcią (17)

Rozdział 1. Pamięć jako przedmiot badań (19)

• Przejawy pamięci (19)
• Pojęcie pamięci (20)
• Pamięć czy uczenie się? (22)
• Podstawowe rozróżnienia (24)
• Główne problemy (25)
• Podsumowanie (26)
• Literatura uzupełniająca (27)
• Zbliżenie. Metafory opisujące pamięć (27)

Rozdział 2. Historia badań (31)

• Przednaukowe zainteresowania pamięcią (31)
• Pionierzy badań nad pamięcią (35)
• Główne podejścia teoretyczne (40)
  
  • Wprowadzenie (40)
  • Asocjacjonizm klasyczny (40)
  • Behawioryzm (42)
  • Badania nad uczeniem się werbalnym (44)
  • Współczesne wersje asocjacjonizmu (45)
  • Źródła rewolucji poznawczej (45)
  • Charakterystyka podejścia poznawczego (47)
  • Badania nad pamięcią w warunkach naturalnych - podejście ekologiczne (48)
  • Neuropsychologiczne i neuropoznawcze badania nad pamięcią (50)
• Podsumowanie (51)
• Literatura uzupełniająca (53)

Rozdział 3. Metody badań (55)

• Podstawowy plan eksperymentu w badaniach pamięci (55)
• Pomiary pamięci (56)
  
  • Rodzaje zadań służących do pomiaru pamięci (56)
  • Testy reprodukcji (57)
  • Testy rozpoznawania (60)
  • Testy pośrednie (62)
  • Testy pamięci prospektywnej (63)
  • Metoda chronometryczna (64)
• Zmienne niezależne w badaniach pamięci (64)
  
  • Zmienne na etapie kodowania (64)
  • Zmienne na etapie przechowywania (67)
  • Zmienne na etapie wydobywania (67)
  • Zmienne związane z badaną populacją (68)
• Podsumowanie (69)
• Literatura uzupełniająca (70)

Część II Natura ludzkiej pamięci - systemy i procesy (71)

Rozdział 4. Neurobiologiczne podłoże pamięci (73)

• Pytania dotyczące relacji między pamięcią a mózgiem (73)
• Problem mózgowej lokalizacji pamięci (75)
  
  • Poszukiwania engramu (75)
  • Czy pamięć ma ścisłą lokalizację w mózgu? (75)
  • Współczesne ujęcie problemu (76)
• Podstawowe dane o strukturach anatomicznych mózgu (78)
  
  • Półkule mózgowe (78)
  • Kora mózgowa (79)
  • Układ limbiczny i formacja hipokampa (82)
  • Zwoje podstawy, pień mózgu i móżdżek (83)
  • Struktury zaangażowane w procesy pamięci (86)
• Metody badania relacji między pamięcią a strukturami mózgu (87)
  
  • Lezje i sekcje mózgu (87)
  • Przegląd technik obrazowania mózgu (88)
  • Obrazowanie elektrofizjologiczne (89)
  • Pozytronowa tomografia emisyjna (92)
  • Czynnościowy rezonans magnetyczny (94)
  • Problemy interpretacyjne (95)
• Neurony i procesy przewodzenia informacji w układzie nerwowym (96)
  
  • Budowa neuronu (97)
  • Synapsy (98)
  • Przewodzenie informacji i komunikacja między neuronami (100)
  • Neuroprzekaźniki (101)
  • Receptory synaptyczne (103)
• Badania nad komórkowymi i molekularnymi mechanizmami pamięci (105)
  
  • Koncepcja Hebba (105)
  • Plastyczność układu nerwowego jako podłoże pamięci (105)
  • Mechanizmy plastyczności synaptycznej - LTP i LTD (106)
  • Zmiany strukturalne w synapsach (108)
  • Rola genów (110)
• Podsumowanie (111)
• Literatura uzupełniająca (114)

Rozdział 5. Organizacja pamięci - systemy i procesy (115)

• Podstawy organizacji pamięci (115)
• Jedna pamięć czy kilka? (116)
  
  • Tradycyjne rozróżnienia (116)
  • Wielomagazynowe modele pamięci (116)
  • Argumenty za wielomagazynowymi modelami pamięci i przeciw nim (120)
• Procesy przetwarzania informacji a pamięć (124)
  
  • Koncepcja poziomów przetwarzania (124)
  • Krytyka i rozwój koncepcji poziomów przetwarzania (128)
  • Podejście procesualne w wyjaśnianiu funkcjonowania pamięci (129)
• Ile jest systemów pamięci? (130)
  
  • Główne podziały (130)
  • Kryteria wyróżniania systemów pamięci (132)
  • Dane o mózgowej organizacji pamięci (134)
  • Typologia L.R. Squire'a (138)
  • Pięć głównych systemów pamięci ludzkiej według Schactera i Tulvinga (139)
• Podsumowanie (141)
• Literatura uzupełniająca (143)
• Zbliżenie 1. Relacje pomiędzy systemami pamięci - model SPI (143)
• Zbliżenie 2. Wyodrębnianie się systemów pamięci w 1. roku życia człowieka (145)

Rozdział 6. Systemy pamięci krótkotrwałej (149)

• Krótkotrwałe pamiętanie informacji (149)
• Pamięć sensoryczna (150)
  
  • Pamięć ikoniczna (150)
  • Pamięć echoiczna (155)
  • Jak funkcjonuje pamięć sensoryczna? (159)
• Charakterystyka pamięci krótkotrwałej (160)
  
  • Pojemność (160)
  • Zapominanie (162)
  • Wydobywanie informacji (163)
  • Kody pamięci krótkotrwałej (166)
• Pamięć operacyjna (170)
  
  • Pamięć a bieżąca aktywność poznawcza (170)
  • Badania metodą podwójnego zadania (172)
  • Model pamięci operacyjnej Baddeleya (173)
  • Pętla fonologiczna (175)
  • Notes wizualno-przestrzenny (179)
  • Centralny system wykonawczy (181)
  • Bufor epizodyczny (182)
  • Inne modele pamięci operacyjnej (182)
  • Problemy teoretyczne i kierunki badań (184)
• Podsumowanie (186)
• Literatura uzupełniająca (188)
• Zbliżenie. Różnice indywidualne w pamięci operacyjnej a inteligencja płynna (188)
• Zastosowanie. Jak powiększyć zakres pamięci krótkotrwałej? Naucz się strategii albo zostań ekspertem (190)

Rozdział 7. Systemy pamięci długotrwałej (193)

• Zawartość pamięci długotrwałej (193)
• Pamięć proceduralna (194)
  
  • Pamięć proceduralna a inne systemy pamięci długotrwałej (194)
  • Nabywanie umiejętności (196)
  • Etapy nabywania umiejętności według J.R. Andersona (198)
  • Reprezentacja wiedzy proceduralnej (200)
  • Trwałość umiejętności (201)
  • Obszary mózgu zaangażowane w pamięć umiejętności (202)
• Pamięć deklaratywna - semantyczna i epizodyczna (203)
  
  • Rozróżnienie pamięci semantycznej i epizodycznej (203)
  • Charakterystyka pamięci semantycznej (205)
  • Charakterystyka pamięci epizodycznej (206)
  • Badania metodą pamiętam-wiem (207)
  • Dane neuropsychologiczne (209)
  • Dane neuropoznawcze (212)
  • Kontrowersje teoretyczne (213)
• Reprezentacja wiedzy deklaratywnej (214)
  
  • Reprezentacja w formie sądów (214)
  • Reprezentacja w formie wyobrażeń (216)
  • Model podwójnego kodowania (216)
  • Model pojedynczego kodu (219)
  • Spór o reprezentacje (219)
• Struktura pamięci semantycznej (220)
  
  • Jak zorganizowana jest wiedza semantyczna? (220)
  • Modele sieciowe (220)
  • Modele porównywania cech (223)
  • Modele schematów, ram i skryptów (224)
• Podsumowanie (227)
• Literatura uzupełniająca (229)
• Zbliżenie 1. Rozwój bez pamięci epizodycznej - czy wystarczy pamięć semantyczna? (230)
• Zbliżenie 2. Czy zwierzęta mają pamięć epizodyczną? (232)

Rozdział 8. Procesy kodowania informacji w pamięci długotrwałej (235)

• Wprowadzenie (235)
• Formy aktywności podczas kodowania informacji w pamięci długotrwałej (236)
  
  • Powtarzanie (236)
  • Organizowanie (241)
  • Werbalizacja (243)
  • Wyobrażenia (245)
  • Elaboracja (247)
• Zapamiętywanie zamierzone i niezamierzone (249)
  
  • Strategie zapamiętywania zamierzonego (249)
  • Zapamiętywanie niezamierzone (249)
• Konstruktywny i wybiórczy charakter procesów kodowania (251)
  
  • Zmiany w informacjach powstające podczas kodowania (251)
  • Rola schematów (256)
• Wpływ poziomu przetwarzania na kodowanie informacji (258)
  
  • Kodowanie informacji jako produkt uboczny operacji poznawczych (258)
  • Kodowanie a późniejsze wydobywanie informacji (261)
  • Efekt generowania (263)
  • Efekt odniesienia do Ja (264)
• Podsumowanie (266)
• Literatura uzupełniająca (267)
• Zbliżenie 1. Efekt wyższości obrazu (268)
• Zbliżenie 2. Efekt działania (269)
• Zastosowanie. Jak uczyć się treści tekstów podręcznikowych? Strategia PQ4R (270)
• Zastosowanie 2. Jak organizować szkolenia? Manipulowanie czasem (271)

Rozdział 9. Zapominanie (275)

• Zapominanie różnych rodzajów informacji (275)
  
  • Krzywa zapominania Ebbinghausa (276)
  • Zapominanie zdarzeń autobiograficznych (277)
  • Zapominanie języka obcego (278)
  • Zapominanie wiedzy szkolnej i uniwersyteckiej (280)
• Teorie zapominania (281)
  
  • Dlaczego zapominamy? (281)
  • Hipoteza rozpadu śladu pamięciowego (281)
  • Rola interferencji (283)
• Schemat badań nad interferencją proaktywną (284)
  
  • Zapominanie jako brak dostępu do śladu pamięciowego (286)
  • Modyfikacje śladu pamięciowego (287)
  • Wyparcie jako mechanizm zapominania (288)
• Czynniki wpływające na trwałość przechowywania informacji w pamięci (290)
• Adaptacyjne funkcje zapominania (293)
• Podsumowanie (294)
• Literatura uzupełniająca (295)
• Zbliżenie 1. Procesy konsolidacji śladów pamięciowych (295)
• Zbliżenie 2. Zapomnieć na życzenie - badania nad zapominaniem ukierunkowanym (297)
• Zastosowanie 1. Jak przeciwdziałać zapominaniu? (300)

Rozdział 10. Procesy wydobywania informacji z pamięci deklaratywnej (303)

• Charakterystyka wydobywania informacji z pamięci deklaratywnej (304)
  
  • Rozpoznawanie a reprodukcja (304)
  • Zjawisko "końca języka" (305)
  • Poczucie pamiętania (307)
  • Rola wskazówek - zasada specyficzności kodowania (308)
  • Zależność od kontekstu - relacja między warunkami wydobywania i kodowania (312)
  • Strategie przypominania (319)
• Modele wydobywania (321)
  
  • Model jednego procesu (321)
  • Modele generowania-rozpoznawania (322)
  • Modele wydobywania oparte na zasadzie specyficzności kodowania (323)
  • Dwa procesy w rozpoznawaniu - ocena znajomości i przypomnienie (324)
• Mózgowe korelaty wydobywania informacji z pamięci deklaratywnej (327)
• Zniekształcenia w przypominaniu (328)
• Podsumowanie (333)
• Literatura uzupełniająca (335)
• Zbliżenie 1. Monitorowanie źródła informacji podczas przypominania (335)
• Zbliżenie 2. Zaraźliwe błędy - zjawisko konformizmu w pamięci (337)
• Zastosowanie 1. Wywiad poznawczy jako procedura wydobywania informacji o zdarzeniu (339)
• Zastosowanie 2. Czy hipnoza pomaga w przypominaniu? (342)

Rozdział 11. Pamięć utajona (345)

• Pamięć a świadomość (345)
• Przejawy pamięci utajonej (346)
  
  • Obserwacje kliniczne (347)
  • Pamięć nieświadoma u ludzi zdrowych (348)
• Metody badania pamięci utajonej (349)
  
  • Testy pośrednie oparte na torowaniu (349)
  • Badania nad uczeniem się nieświadomym (354)
• Porównanie pamięci jawnej i utajonej (355)
  
  • Niezależność stochastyczna testów pamięci jawnej i utajonej (355)
  • Dysocjacje w porównaniach populacji (356)
  • Dysocjacje funkcjonalne (358)
  • Problemy związane z porównaniami - procedura dysocjacji procesów (362)
  • Dane neuropoznawcze (366)
• Wyjaśnienia teoretyczne (367)
  
  • Charakterystyka pamięci utajonej (367)
  • Teoria aktywacji (368)
  • Teorie odrębnych systemów pamięci (368)
  • Teorie oparte na procesach przetwarzania informacji (369)
• Znaczenie pamięci utajonej (371)
• Podsumowanie (373)
• Literatura uzupełniająca (375)
• Zbliżenie 1. Fałszywa sława, iluzja prawdy i inne efekty pamięci utajonej (376)
• Zbliżenie 2. Nieświadomy plagiat - jak to możliwe? (377)
• Zastosowanie. Nabywanie umiejętności przez pacjentów amnestycznych metodą znikających wskazówek (380)

Część III Pamięć w ciągu życia człowieka (383)

Rozdział 12. Od dziecka do dorosłego - rozwój pamięci (385)

• Zależność między pamięcią a wiekiem człowieka (385)
• Przejawy pamięci we wczesnym dzieciństwie (387)
  
  • Pomiary rozpoznawania (387)
  • Pomiary odtwarzania (392)
• Rozwój poszczególnych systemów pamięci (393)
  
  • Pamięć operacyjna (394)
  • Pamięć proceduralna (396)
  • Pamięć deklaratywna (397)
• Rozwój strategii pamięciowych (397)
  
  • Deficyty strategiczne (397)
  • Prestrategie i prekursory zachowań strategicznych (399)
• Rozwój metapamięci i kontroli nad pamięcią (402)
• Podsumowanie (404)
• Literatura uzupełniająca (405)
• Zbliżenie 1. Czy dziecko pamięta doświadczenia z okresu prenatalnego? (405)
• Zbliżenie 2. Jak małe dzieci radzą sobie bez strategii pamięciowych? Przetwarzanie informacji w monologach przed snem i w zabawie tematycznej (408)
• Zastosowanie. Czy dziecko może być wiarygodnym świadkiem zdarzenia? (410)

Rozdział 13. Historia życia zapisana w pamięci - pamięć autobiograficzna (413)

• Charakterystyka wspomnień autobiograficznych (413)
  
  • Specyfika pamięci autobiograficznej (413)
  • Cechy wspomnień (414)
  • Rodzaje wspomnień (416)
• Metody badania (416)
• Organizacja pamięci autobiograficznej (419)
• Pamiętanie doświadczeń życiowych (422)
  
  • Pamięć przeżyć z różnych okresów życia (422)
  • Reminiscencja (423)
  • Amnezja dziecięca (424)
  • Pamięć fleszowa (429)
• Czy pamięć autobiograficzna jest wierna? (432)
  
  • Rekonstruowanie wspomnień (432)
  • Pamięć w służbie Ja (434)
  • Wpływ kontekstu społecznego podczas wspominania (435)
  • Jak powstają fałszywe wspomnienia? (436)
• Podsumowanie (438)
• Literatura uzupełniająca (440)
• Zbliżenie. W poszukiwaniu wypartych wspomnień z dzieciństwa - wspomnienia odzyskane czy fałszywe? (441)

Rozdział 14. Pamięć w późnym wieku (445)

• Starzenie się pamięci (445)
• Słabe i mocne strony pamięci w późnym wieku (446)
• Hipotezy wyjaśniające osłabienie pamięci (451)
  
  • Przegląd hipotez (451)
  • Spowolnienie poznawcze (452)
  • Redukcja zasobów przetwarzania (454)
  • Deficyty w hamowaniu nieistotnych informacji (457)
  • Zmiany neurologiczne w mózgu (460)
  • Dlaczego pamięć pogarsza się w późnym wieku? (463)
• Podsumowanie (464)
• Literatura uzupełniająca (465)
• Zbliżenie. Pamięć prospektywna starszych ludzi (466)

Rozdział 15. Zaburzenia pamięci (469)

• Czynniki zaburzające funkcjonowanie pamięci (469)
• Rodzaje zaburzeń (474)
  
  • Główne rozróżnienia (474)
  • Amnezja następcza (475)
  • Amnezja wsteczna (477)
• Amnezje organiczne (479)
  
  • Zespół amnestyczny po uszkodzeniu przyśrodkowych części płatów skroniowych (479)
  • Zespół amnestyczny po uszkodzeniu międzymózgowia (483)
  • Przejściowa amnezja globalna (486)
• Amnezje funkcjonalne (489)
  
  • Ogólna charakterystyka (489)
  • Amnezja dysocjacyjna (493)
  • Fuga dysocjacyjna (493)
  • Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (494)
• Zaburzenia pamięci w demencjach (496)
  
  • Ogólna charakterystyka (496)
  • Choroba Alzheimera (497)
• Podsumowanie (500)
• Literatura uzupełniająca (501)

Słownik (503)

Bibliografia (523)

Indeks nazwisk (589)

Indeks rzeczowy (601)