Skoro pisarza w tradycyjnych, ale nadal głęboko zakorzenionych wizjach spowijać ma nimb wielkości, to aktualnie literat będzie programowo poprzestawał na minimalizmie i preferował niewyszukane środki wyrazu. Skoro grafomanowi zwyczajowo odmawia się wstępu w szeregi pisarskie, to współczesny przedstawiciel sztuki słowa będzie konsekwentnie nobilitował tę kategorię i z grafomanii uczyni swoją podstawową wizytówkę. Skoro twórca literatury posługuje się materią językową i pielęgnuje jej swoistość, to aktualnie „działacz” na niwie pisarskiej będzie się chętnie wychylał ku innym formom ekspresji i zawierał sojusze z artystami reprezentującymi pozaliterackie dziedziny twórczości. Skoro podstawową funkcją pisarza jest pisanie, to współczesny twórca postanowi, że będzie raczej grał na instrumentach, nagrywał płyty, występował na scenie, organizował multimedialne widowiska, robił kolaże, rysował, malował i fotografował. Skoro pisarzowi nie wypada „się sprzedawać” i pozostawać w szponach kultury komercyjnej, to zdecyduje się on obecnie reklamować mercedesa. Współczesny literat pójdzie też pod prąd przekonaniu, że „okładka nie czyni dzieła”, i będzie do okładek (także w sensie uogólnionym i metaforycznym - do „opakowania” i oprawy własnej twórczości) przywiązywał wielką wagę, dobrze się czując w błyskach fleszy i medialnych reflektorów oraz dbając o „fotogeniczność”.
Magdalena Lachman
Miejsca trudne – transdyscyplinarny model badań. O przestrzeni placu Piłsudskiego i placu Defilad
Wieloautorska publikacja przygotowana pod kierunkiem naukowym Aleksandry Wójtowicz, będąca efektem prac międzydziedzinowej grupy badawczej, działającej w IBL PAN w ramach grantu „Literaturoznawstwo architektoniczne”.
Autorami rozdziałów są literaturoznawcy: Dawid Maria Osiński, Wojciech Tomasik, Aleksandra Wójtowicz, kulturoznawcy: Anna Kronenberg (specjalizująca się w ekokrytyce), Igor Piotrowski, architekci i urbaniści: Marek Budzyński, Krystyna Ilmurzyńska, Bolesław Stelmach, socjolog przestrzeni: Bohdan Jałowiecki, historycy różnych specjalizacji: Krzysztof Mordyński, Andrzej Skalimowski, Zbigniew Tucholski (historyk techniki), księgoznawca: Jacek Paulinek oraz varsavianista: Ryszard Mączewski. Oładkę i układ typograficzny zaprojektował Jacek Wardęcki.
Zespół badawczy poddał analizie dwa warszawskie place, określane najważniejszymi, największymi placami w Warszawie w przypadku których od dziesięcioleci nie przyjęto ostatecznych rozwiązań, dotyczących ich zagospodarowania. Efektem tych działań jest wieloautorska książka pokazująca, jak badać miejsca tego typu. Schemat tomu (treściowy i graficzny) opiera się na próbie przeniesienia założeń gatunkowych fugi na schemat pracy naukowej, by poprzez wielogłosowość, zestrojenia i kontrapunkty pokazać wyłanianie się modelu transdyscyplinarnego na drodze prac interdyscyplinarnych.
Ważne było uchwycenie cech badanych obszarów – wyróżników, które decydują o zaistnieniu problemu z ich zagospodarowaniem. Miejsca tego typu zostały określone terminem „miejsca trudne”. Trudność ta obejmuje wiele zakresów, wchodzących w obręb zarówno przestrzeni fizycznej, jak i wyobrażonej, a co istotne wiele zjawisk plasuje na się na ich styku.
Komentarz teoretyczny do przeprowadzonych prac stanowi tom autorstwa Aleksandry Wójtowicz Literaturoznawstwo architektoniczne. Wstępne rozpoznania, zaś trzeci tytuł przygotowany w ramach trylogii to praca zbiorowa Refleksja humanistyczna w planowaniu przestrzennym.
Z recenzji dr hab. Andrzeja Leśniaka, prof. IBL PAN
Książka odpowiada w przekonujący sposób na potrzebę stworzenia wizji transdyscyplinarnej humanistyki zaangażowanej. Ogólne założenia projektu są dobrze wyeksplikowane; dodatkowo wpisują się w kluczowe tendencje rozwojowe humanistyki i nauk społecznych, w potrzebę ugruntowania na nowo praktyk badawczych i ich uzasadniania poprzez wskazanie niediagnozowanych wcześniej potrzeb. W istocie tom przekonująco pokazuje, że humanistyka – jeśli tylko jest odpowiednio skonfigurowana – może działać z nastawieniem na konkretne cele społeczne.
Z recenzji dr hab. Mikołaja Madurowicza (Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW)
Przedłożona do recenzji książka – nie chcąc być dziełem zbiorowym, ale wspólnym – może działać niczym intelektualne krzesiwo dla tych, którzy nie obawiają się ani długotrwałego i żmudnego wzniecania ognia refleksji, ani natychmiastowego pożaru myśli. Kategoria „miejsc trudnych”, już to poznawczo, już substancjalnie, znalazła w narracji autorów rozmaitej proweniencji naukowej konkret przestrzenny, miejski i warszawski. Badawcza pasja połączona z pomysłowością sportretowania dynamiki dziejów Placu Marszałka Józefa Piłsudskiego i Placu Defilad […] doczekała się w tym przypadku decorum znakomitego, a mianowicie ambitnej próby (a jeśli nie tylko próby?) tyleż nadania spójnej formy przedsięwzięciu transdyscyplinarnemu, co ustalenia algorytmu działania w ramach takiego przedsięwzięcia.
Badania i wydanie publikacji finansowane w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnic¬twa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju i Humanistyki” w latach 2016 – 2019, grant Literaturoznawstwo architektoniczne (The Architectural Literary Studies), IBL PAN, kierownik dr Aleksandra Wójtowicz, nr 0176/NPRH4/H2a/83/2016.
Anna Zeidler-Janiszewska (1951-2017), ukształtowana w tzw. poznańskiej szkole metodologicznej, analizowała nie tylko zmieniające się koncepcje badań humanistycznych, lecz szukała drogi do wykorzystania filozofii kultury w badaniach nad zjawiskami artystycznymi. Napisane przez nią teksty pokazują propozycje i dylematy badań nad kulturą sięgające przede wszystkim do szkoły frankfurckiej i koncepcji europejskich współtworzących perspektywę postmodernistyczną w humanistyce, ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych zjawisk kulturowych. Poruszała się na pograniczu dyscyplin, tworząc własną koncepcję transdyscyplinarności oraz na pograniczu nauki i sztuki, proponując inspirujące interpretacje najnowszych zjawisk zarówno w sztuce polskiej, jak europejskiej. Zajmowały ją przede wszystkim sztuki plastyczne i literatura, jednak jej dorobek naukowy jest bardzo zróżnicowany. Była mistrzynią krótkich form wypowiedzi naukowych.
Opublikowała trzy autorskie książki: Antynaturalistyczny program badań nad sztuką i jego współczesne kontynuacje, Poznań 1983; Sztuka, mit, hermeneutyka, Warszawa 1988; Między melancholią a żałobą, Warszawa 1996; oraz czwartą (z Zygmuntem Baumanem i Romanem Kubickim) Życie w kontekstach: rozmowy o tym, co za nami i o tym, co przed nami , Warszawa wyd I: 2007, wyd II: 2009, które nie dają pełnego wyobrażenia o zasięgu i efektach jej licznych zainteresowań badawczych udokumentowanych w rozproszonych artykułach i rozdziałach w pracach zbiorowych. Dotyczy to przede wszystkim ostatnich dekad, które przyniosły wiele zmian w sposobie uprawiania badań nad kulturą. Anna Zeidler- Janiszewska była jedną z najciekawszych ich komentatorek wykorzystującą perspektywę filozoficzną jako punkt wyjścia erudycyjnych analiz kulturoznawczych. Dostrzegła i opisywała kolejne zwroty w badaniach kulturowych.. Dla znających jej aktywność i dorobek naukowy nie ulega jednak wątpliwości, że to ona sama zapoczątkowała zwrot w uprawianiu filozofii kultury zaangażowanej w towarzyszenie, wspieranie i interpretację praktyk kulturowych, których nieodmiennie była ciekawa jako uczestniczka i komentatorka.
Ewa Rewers
Uniwersytet Kalifornijski stał się pod koniec XX wieku znaczącym punktem na mapie rozwoju amerykańskiej i światowej teorii krytycznej, filozofii nieanalitycznej i dekonstrukcji; w szczególności oddział UC Irvine odegrał bardzo istotną rolę w formowaniu się fenomenu amery-kańskiej teorii krytycznej. Na konstatację tę należy spojrzeć z punktu widzenia znaczącej roli, jaką formująca się wtedy teoria krytyczna odgrywa dziś w badaniach z zakresu humanistyki, pro-wadzonych obecnie na amerykańskich uczelniach. Od początku łączyła ona zarówno elementy społecznej analizy, anglo-amerykańskiej literaturoznawczej metodologii interpretacji, jak i ujęć charakterystycznych dla filozofii czy estetyki. Istotnym jej rysem była nowa wizja eksperymen-talnej, wyjątkowej w perspektywie światowej, interdyscyplinarnej współpracy pomiędzy różnymi dziedzinami nauk humanistycznych, podejmowanej ze znacznie większą intensywnością niż przedtem.
UCI przyciągnęło pod koniec XX wieku znaczące światowe autorytety. Prezentowana anto-logia gromadzi wybrane teksty wybitnych badaczy związanych z tą uczelnią. W tomie znalazły się między innymi prace: J. Derridy, J.-F. Lyotarda, J. Hillisa Millera, R. Krauss, J.-L. Nancy’ego, E. Saida, M. Postera, M. Kriegera i A. Warminskiego oraz eseje J. Bruce’a-Novoa’y o kulturze Chicano w Kalifornii. Niezwykle interesujący aneks stanowią dwa wywiady przeprowadzone na użytek tej antologii: z G. Abbeeleem – dziekanem Wydziału Humanistycznego UCI (przeprowa-dzony przez E. Bobrowską) oraz profesorem Université X Nanterre J.-M. Salanskisem (przepro-wadzony przez M. Murawską). Zwieńczenie tomu stanowi krótki szkic F. J. Ayali, genetyka i filo-zofa światowej sławy wieloletnio związanego z UCI.
Antologia jest kontynuacją pionierskich inicjatyw badawczych mających na celu wprowa-dzenie na grunt polskiej humanistyki tej właśnie konstelacji myślowej i krytycznej, zmierzającą w kierunku wyznaczonym przez studia m. in. A. Burzyńskiej – Teoria (prawdziwie) krytyczna (Szkoła z Irvine: efekty postrukturalistycznej krytyki teorii (1996), Dekonstrukcja i interpretacja (2001), Anty-teoria literatury (2006), czy Ewy Bobrowskiej – Parateoria. Kalifornijska szkoła z Irvine (2013).
Filip Mazurkiewicz napisał intrygującą i zgrabną opowieść o tym, jak polska kultura dziewiętnastowieczna (a częściowo również dwudziestowieczna) wadzi się z ubytkiem siły, której wykładnikiem jest to, co Raewyn Connell nazwała męskością hegemoniczną.
Dlaczego wiek XIX był momentem prawdy? Idąc za Foucaultem, Autor uznaje przełom XVIII i XIX stulecia za kres przedklasycznej i klasycznej episteme, które w warunkach polskich rezonowały obrazem dzielnego Sarmaty, męża, obrońcy wiary. Męskość - definiowana nie tylko w stosunku do kobiecości (w kulturze polskiej i w języku upodrzędnionej, co dobrze pokazuje rozdział wstępny), ale też do historii jako do obszaru publicznego działania - wchodziła w tym czasie w smugę cienia związanego z perturbacjami politycznymi. Mazurkiewicz pisze nawet mocniej - o utracie Historii w końcu epoki stanisławowskiej i o próbach zbudowania w wieku XIX literackiego imaginarium historycznego, w którym zdegradowana męskość, pozbawiona mocy i suwerennej płaszczyzny działania, będzie szukała nowych środków wyrazu, potwierdzenia, protezy, ratunku.
Z recenzji wydawniczej prof. dr hab. Grażyny Borkowskiej
Filip Mazurkiewicz - doktor habilitowany nauk humanistycznych, literaturoznawca, pracownik Uniwersytetu Śląskiego. Autor książek PrzeczyTacie „Ferdydurke” (1998) - o pierwszej powieści Witolda Gombrowicza, Podróż na Atlantydę (2012) - o Nowej baśni Teodora Parnickiego, Opowieści nowoczesne (2015) - o problemach polskiej nowoczesności, W stronę nieoczywistości. Teksty różne (2016) - zbierającej teksty na rozmaite tematy z zakresu historii literatury i kultury polskiej XIX i XX wieku. Publikował m.in. w „Pamiętniku Literackim” i w „Tekstach Drugich”. Niniejsza książka poświęcona jest zagadnieniu polskiej męskości i jej odmianom ukazanym w ujęciu historycznym. Prezentuje nowe teksty o tej tematyce, a także zmienione i znacznie rozszerzone wersje rozpraw opublikowanych w książce Formy męskości 2.
Książka […] jest cenną pozycją wśród tych opracowań, które związki literatury z cenzurą w latach powojennych badają w kluczowych okresach i obszarach, zapisując tym samym niemałe „rozdziały” w historii tychże związków. […] Cenzura wobec literatury polskiej w latach osiemdziesiątych XX wieku […] zbiera w jednym miejscu syntetyczne opisy urzędowych ingerencji w wybrane obszary produkcji literackiej – i konfrontuje je z opisem ich prawnych i politycznych uwarunkowań; proponuje, w ramach szczegółowych egzemplifikacji, ciekawe studia przypadków; a do tego załącza niezwykle pożyteczne aneksy i drobne archiwalia. Słowem: analizy, dokumentacje i „wypisy” w jednym.
dr hab. Mariusz Zawodniak (fragment recenzji wydawniczej)
Tom dokumentuje ważne aspekty życia literackiego w okresie tzw. schyłkowego PRL-u. Epoka ta, nadal często nazywana „czarną dziurą lat osiemdziesiątych”, zasługuje na szczegółowe rozpoznania – nierzadko współczesnym odbiorcom trudno pojąć jej specyfikę. Autor w przekonujący sposób pokazuje odmienność funkcjonowania kultury poddawanej ścisłej kontroli przez instytucje powołane do tego celu przez władzę polityczną.
dr hab. Agnieszka Czyżak (fragment recenzji wydawniczej)
Refleksja humanistyczna w planowaniu przestrzennym, pod redakcją naukową Aleksandry Wójtowicz i Jacka Paulinka
Refleksja humanistyczna w planowaniu przestrzennym to jeden z trzech tomów trylogii, przygotowanych w ramach grantu NPRH MNiSW Literaturoznawstwo architektoniczne (nr 0176/NPRH4/H2a/83/2016).
Zaakcentowana jest tu rola badań multidyscyplinarnych, gdzie istotna jest równorzędność analiz, podejmujących ten sam temat i prowadzonych przez przedstawicieli różnych dziedzin niezależnie od siebie. Kolejny tom zawiera bowiem ilustrację wyłaniania się modelu transdyscyplinarnego, na drodze prac interdyscyplinarnych.
Zgodnie z tą myślą książka pokonferencyjna stanowi ciekawy dokument połączenia różnych warsztatów badawczych. Zbiór tekstów jest ilustracją samoistnie utworzonego „szlaku myślowego”, prowadzącego przez przestrzeń Warszawy, z dwukrotnym spojrzeniem w kierunku Łodzi.
Kolejne rozdziały zawierają teksty następujących autorów: Aleksandry Wójtowicz (literaturoznawstwo), Igora Piotrowskiego (kulturoznawstwo), Agnieszki Karpowicz (kulturoznawstwo), Bolesława Stelmacha (architektura), Jana Macieja Chmielewskiego (architektura i urbanistyka), Ryszarda Mączewskiego (varasavianistyka), Marty Koszowy-Krajewskiej (literaturoznawstwo), Hanny Krajewskiej (archiwistyka), Jarosława Skrzyńskiego (projekcje wideomappingu 3D), Anny Kronenberg (kulturoznawstwo), Jacka Kaczmarka i Karoliny Piotrowskiej (geografia), Bohdana Jałowieckiego (socjologia), Barbary Lewickiej i Marka S. Szczepańskiego (socjologia), Mieczysława Miazgi (socjologia).
Z recenzji prof. dr. hab. Arkadiusza Bagłajewskiego
Tom Refleksja humanistyczna w planowaniu przestrzennym to interesująco pomyślany efekt spotkania przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych […]. Zaproponowane ujęcie multidyscyplinarne umożliwia wszakże utrzymanie wysokiej jakości badań, przynależących do porządków metodologicznych różnych dyscyplin, choć zarazem jest też w jakimś stopniu realizacją postulatu negocjowania słownika pojęciowego wiodącego do przyszłego ujęcia transdyscyplinarnego. […] Warto więc podkreślić, że przestrzeń nie jest już ujmowana wyłącznie jako komponent świata przedstawionego utworu, lecz jako reprezentacja przestrzeni pozatekstowej (chciałoby się napisać: „realnej”), doświadczanej na różne sposoby i opisywanej w różnorodnym instrumentarium wielu dyscyplin, jakkolwiek, istnieją pojęcia, rzeklibyśmy „wspólne”, co nie znaczy, że rozumiane tak samo […] Impulsy i pomysły badawcze są więc wieloaspektowe i prowadzone w różnorodnych porządkach metodologicznych. To duże osiągnięcie i równie duża zaleta poznawcza recenzowanego tomu.
Z recenzji prof. dr hab. Ewy Paczoskiej
Książka na pewno znajdzie swoich czytelników wśród historyków (przede wszystkim tych zajmujących się dziejami Warszawy), architektów, socjologów, literaturoznawców, badaczy kultury, ale także miejskich aktywistów, szukających nowych form dla swojego działania. Co ważne, analizy szczegółowe dokonywane w kolejnych tekstach, nawet jeśli zaczynają się od miejskiej „ciekawostki”, to zawsze przekraczają jej poziom. Zwraca uwagę wysoka teoretyczna świadomość redaktorów i autorów książki. Efektem ich działania jest nie tylko zbiór „przypadków”, lecz także próba określenia wspólnych wyborów metodologicznych, wykorzystujących propozycje najnowszej humanistyki.
Inicjatywę wydania Listow Trzeszczkowskiej do Miriama należy uznać za słuszna i potrzebną. To zwarty, dobrze zachowany i duży blok epistolarny, dający możliwość pokazania życia, osobowości oraz twórczości poetki i tłumaczki dziś już niemal zupełnie zapomnianej. Ale i dziś właśnie – z wielu powodów – niezwykle interesującej (…)
Wstęp ma charakter biograficzny i historycznoliteracki. Jest zwarty i komunikatywny, dobrze wprowadza do edycji. Autorka opracowania – głównie na podstawie edytowanych listów, ale i wielu innych źródeł – nakreśla rys biograficzny poetki (korygując przy okazji niektóre informacje na temat Trzeszczkowskiej). Rekonstruuje historię jej relacji z Przesmyckim, porządkuje dane na temat oryginalnej i przekładowej twórczości Adama M-skiego. To ważny i potrzebny tekst, pokazujący możliwości dokumentacyjne i interpretacyjne tkwiące w tej korespondencji (…).
Komentarze do listów opierają się na wiarygodnych źródłach. Edytorka dotarła do archiwów na Białorusi (…). Wykorzystała materiały źródłowe: niepublikowane, zachowane w zbiorach rękopiśmiennych Biblioteki Narodowej czy Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Listy do Przesmyckiego czy inne Listy Trzeszczkowskiej (…).
Doceniam ogrom pracy włożony przez Autorkę opracowania: w zakresie odczytania rękopisów, ich uporządkowania, skomentowania.
Z recenzji prof. Dr hab. Beaty Utkowskiej
Książka jest zbiorem czternastu studiów odnoszących się do „wieku oświeconego”, przyporządkowanych kompozycyjnie do trzech segmentów tematyczno-problemowych: „szukanie kształtu”, „szukanie sensów” i „szukanie źródeł”. Autor poddał badaniom rozległy materiał literacki, którego ramy chronologiczne stanowią Biblia oraz wczesna twórczość poetycka Adama Mickiewicza. W części pierwszej wskazał na rolę edytorstwa w badaniach literackich […]. Część druga przynosi studia analityczno-interpretacyjne utworów czołowych twórców „wieku świateł”; pod piórem Autora „koronkowe” analizy wierszy nabrały właściwego blasku. Część trzecia dotyczy obecności Biblii w świadomości literackiej epoki.
Prof. dr hab. Krystyna Maksimowicz
Tomasz Chachulski od wielu lat przykłada wielką wagę do praktyk edytorskich, a teraz te przeświadczenia, realizowane praktycznie, znalazły teoretyczny wyraz. Za szczególnie ważne uznałbym tu przypomnienie skierowane do historyków literatury, że zasadniczo ich praktyka opiera się na materialnej postaci tekstu, która jest efektem działań edytorskich. To wręcz swoiste napomnienie, by trud edytora widzieć nie tylko jako wysiłek sam w sobie, lecz jako niezbędny składnik w całym procesie rozumienia utworu i jego interpretacji, a następnie włączania go w większe całości porządkujące historię literatury.
W części drugiej […] szczególnie ważne są odczytania pojedynczych tekstów, odsłaniające ważne aspekty postaw twórczych ich autorów, najwybitniejszych poetów XVIII stulecia […]. Uwaga badacza koncentruje się na przedmiotach ujawniających się poprzez tekst, na porządku materii prześwitującym przez poetycką wyobraźnię – i słowa (szkice o poetyckich zegarkach, mieszkaniach, ogrodach). Takie spojrzenie wymaga ogromnej wiedzy o epoce, o jej kulturze materialnej, o więziach łączących ludzi, o ich świadectwach; jednocześnie wymaga kunsztu interpretacyjnego, by zharmonizować myślenie o dawnych rzeczach i o słowach.
Prof. dr hab. Marcin Cieński
Wieloaspektowa analiza „wydarzeń marcowych” 1968 roku oraz reakcji twórców kultury na te wydarzenia. Wielogłos humanistów odsłaniający kompleksowość antysemityzmu we współczesnej polskiej kulturze i polityce. Doskonała i zmuszająca do myślenia książka.
Prof. Jan T. Gross
Jedyna w swoim rodzaju, fascynująca książka. Autorzy rozpatrują Marzec 1968 jako pogrom, tragedię, melodramat, wydarzenia graniczne. Patrzą jednak nie tyle na to, co się wydarzyło, ile na dokumenty, literaturę i sztuki wizualne z Marca wyrosłe. Rację mają redaktorzy tej książki: Marzec trwa. I nic nie zapowiada jego końca.
Dr Irena Grudzińska-Gross
Agata Bielik-Robson - pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN oraz jako profesor Jewish Studies na Uniyersity of Nottingham. Zajmuje się współczesną filozofią podmiotu, teorią literatury oraz filozofią religii, ze szczególnym uwzględnieniem dziedzictwa żydowskiego. Opublikowała kilkadziesiąt artykułów w językach polskim, niemieckim, rosyjskim i angielskim, a także kilka książek, z czego w ostatnim czasie ukazały się m.in. Erros. Mesjański witalizm i filozotia (2012), Jewish Ctyptotheologies of Late Modemity: Philosophical Marranos (2014) oraz zbiór esejów współredagowany z Adamem Lipszycem: Judaism In Contemporay Thought. Traces and Influence (2014). Obecnie pracuje nad nową książką, wstępnie zatytułowaną Another Finitude. Messianic Vitalismand Philosophy.
Piotr Sadzik - doktorant w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki UW. Obecnie zajmuje się przede wszystkim filozofią literatury w kontekście myśli postsekularnej i badań nad biopolityką. Autor kilkunastu artykułów w czasopismach i pracach zbiorowych, jak również współredaktor tomów zbiorowych, m.in. Spojrzenia Antonioniego (2015, wraz z Pauliną Kwiatkowską). Niebawem pod jego redakcją ukaże się książka Imiona anomii. Literatura wobec doświadczenia stanu wyjątkowego. Przygotowuje monografię poświęconą „maranom polskiej literatury”, a także doktorat o twórczości Witolda Gombrowicza.
Książka stanowi próbę opisu późnej fazy twórczości Jacques’a Derridy. O ile jej najwcześniejszy etap cieszył się na polskim gruncie względną popularnością tłumaczy i komentatorów, o tyle recepcja prac filozofa powstających w ostatnich piętnastu latach jego działalności miała do niedawna charakter sporadyczny. To wówczas jednak w myśli Derridy dochodzi do zasadniczego przesunięcia akcentów, które etykietuje się zwykle jako „zwrot etyczno-polityczny dekonstrukcji”. Uwypukleniu emancypacyjnych tendencji dekonstrukcji towarzyszy wówczas uwyraźnienie się jej teologicznego dziedzictwa, inspirowanego tradycją nieortodoksyjnie pojmowanego judaizmu. Dekonstrukcja jako filozoficzna parafraza wątków mesjańskich okazuje się namysłem nad „nowym Oświeceniem”, a tym samym ujawnia swój ogromny i wciąż niewykorzystany polityczno-etyczny potencjał. Wbrew rozpowszechnionym twierdzeniom o „śmierci dekonstrukcji”, to właśnie w myśli Derridy znajdujemy najbardziej inspirujące i zdumiewająco aktualne próby przemyślenia takich zjawisk, jak „kapitalizm”, „demokracja”, „sprawiedliwość” czy „przemoc”.
Adam Lipszyc - eseista tłumacz, pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, uczy w Szkole Nauk Społecznych, w Collegium Ciyitas oraz na Uniwersytecie Muri im. Franza Kafki. Laureat nagrody „Literatury na Świecie” im. Andrzeja Siemka, nagrody Allianz Kulturstiftung i Nagrody Literackiej Gdynia. Ostatnio opublikował Czerwone listy. Eseje frankistowskie o literaturze polskiej (Kraków, 2018).
To jest filozoficzna książka o Freudzie. Staram się w niej pokazać, że z pism twórcy psychoanalizy wydobyć można splot koncepcji, które w sposób atrakcyjny opisują logikę ludzkiego doświadczenia. W moim przekonaniu, we Freudowską wizję człowieka wpisane są trzy ogólne tezy. Oto one: 1) człowiek jest wykolejonym zwierzęciem; 2) człowiek jest istotą wewnętrznie poróżnioną; 3) człowiek jest istotą społeczną ze społeczeństwem nieodwołalnie skłóconą. W siedmiu kolejnych rozdziałach próbuję te trzy tezy uszczegółowić, rozwinąć i skomplikować. Moim celem nie jest odtworzenie źródłowej myśli Freuda, lecz jej częściowa modyfikacja przeprowadzona w trybie krytycznej lektury wybranych tekstów autora Objaśniania marzeń sennych. W lekturze tej kieruję się trzema konceptami. Po pierwsze, staram się wygrywać napięcia rozdzierające owe teksty, tak by ujawnić nowe znaczenia, których samemu Freudowi nie udało się wyrazić w sposób klarowny. Po drugie, modyfikując myśl twórcy psychoanalizy podążam nierzadko za późniejszymi teoretykami tej tradycji. Po trzecie, koncepcje Freuda łączę z ideami spadkobierców tradycji odmiennej, a mianowicie żydowskiego mesjanizmu. Wplatając cienką teologiczną nić w psychoanalityczną materię, tworzę heterogeniczne konstrukty myślowe, które określam tu mianem „spekulacji marańskich”. Spekulacje te dotyczą zaś spraw najważniejszych: naszej cielesności, języka, pragnienia - i szczęścia.
Luiza Nader - dr, historyczka sztuki, adiunkt w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Autorka książki na temat sztuki konceptualnej w Polsce (Konceptualizm w PRL, Warszawa 2009) oraz szeregu tekstów poświęconych sztuce po 1939 r. Jej badania koncentrują się na sztuce nowoczesnej, awangardowej i neoawangardowej (szczególnie w Europie Centralnej), na związkach pola kulturowego z wydarzeniami granicznymi, na relacjach sztuki i Holokaustu. Inspiruje się teoriami związanymi z problematyką afektu, emocji, pamięci, traumy, koncepcjami łączonymi z materialnym zwrotem oraz humanistyką i etyką afirmatywną.
Dynamiczna i śmiała książka Luizy Nader napisana w ramach autorskiego projektu afektywnej historii sztuki, swoimi wnikliwymi analizami prac Władysława Strzemińskiego angażuje nawet najbardziej wymagającego czytelnika. Badania archiwalne i znajomość literatury przedmiotu czynią z tej publikacji kompetentne studium Teorii widzenia, rysunków wojennych, a przede wszystkim cyklu Moim przyjaciołom Żydom. Do ich interpretacji autorka wykorzystuje instrumentarium badawcze, którego dostarczają nowe tendencje w refleksji humanistycznej a zwłaszcza badania pamięci, teoria afektu i neuroestetyka. Zdecydowane twierdzenia, krytyczne podejście do istniejących ustaleń, dosadna argumentacja i świeże interpretacje powodują, że książka Nader staje się prawdziwą przygodą intelektualną, która zarówno uczy, jak i sprawia przyjemność oraz porusza. Afekt Strzemińskiego to obowiązkowa lektura dla każdego, kto jest zainteresowany nie tylko nowym odczytaniem oeuyre wybitnego artysty, lecz także tużpowojenną historią sztuki oraz charakterem panujących wówczas relacji polsko-żydowskich. To głęboko humanistyczna książka przeniknięta wiarą w człowieka i w siłę sztuki.
prof. dr hab. Ewa Domańska
Ryzyko, konflikt, katastrofa - te gwałtowne, destrukcyjne kategorie w coraz większym stopniu wyznaczają horyzont rozwojowy współczesnych postindustrialnych społeczeństw, żyjących w trwałej niepewności i poczuciu braku stabilnych ram; przyrost świadomości i wiedzy nie tylko nie łagodzi tych odczuć, ale wręcz je generuje i pogłębia. Tworzenie się „społeczeństw światowego ryzyka” (by użyć formuły Ulricha Becka) pozostaje w ścisłym związku ze środowiskiem: konflikty zbrojne są niemal zawsze wojnami o kurczące się zasoby naturalne, łączą się ze zmianami klimatycznymi (erozja gleby, globalne ocieplenie, kwaśne deszcze), które z kolei przyczyniają się do powstawania takich zjawisk, jak masowe migracje, zanik lokalnych gałęzi przemysłu i rzemiosł, zmiany stylu życia, konflikty społeczne i militarne. Autorzy artykułów zebranych w niniejszym tomie eksplorują właśnie różnego rodzaju napięcia, sploty, linie uwarunkowań między destrukcją w obrębie historii a jej reprezentacjami artystycznymi i filozoficznymi. Zjawiska przez nich opisywane wyznaczają dwa pola problemowe: pierwsze dotyczy ekopoetyki konfliktów historycznych i katastrof (ale też ryzyka w obrębie nieantropocentrycznie pojmowanej dziejowości środowiska naturalnego), drugie zaś ma bardziej abstrakcyjny, teoretyczny charakter - wiąże się z negocjowaniem warunków mówienia o „sztuce ekologicznej” konstruktach Natury w filozofii i estetyce.
(ze Wstępu)
Kinga Siewior - dr, literaturoznawczyni, polonistka i slawistka. Współpracuje z Katedrą Antropologii Literatury i Badań Kulturowych na Wydziale Polonistyki UJ. Autorka monografii Odkrywcy i turyści na afrykańskim szlaku. O fotografii w polskim reportażu podróżniczym (Kraków 2012), współredaktorka Głuchego brudnopisu. Antologii manifestów awangard Europy Środkowej (Kraków 2015). Zajmuje się geopoetyką i kulturowymi studiami nad migracjami oraz środkowoeuropejskimi politykami i poetykami pamięci.
Książka ta jest oryginalną, rzeczową i nienaganną pod względem naukowym rekonstrukcją doświadczenia migracji w kulturze polskiej po 1945 roku. Kinga Siewior ma znakomite rozeznanie w historii politycznej, życiu społecznym, kulturze i literaturze okresu powojennego i współczesności oraz równie imponującą erudycję teoretyczną.
Z recenzji prof. dra hab. Wojciecha Browarnego
Rozprawa Kingi Siewior jest rewelacyjna. Odkrywcza, choć poświęcona problematyce, która w ostatniej dekadzie doczekała się już kilkudziesięciu monografii; pożyteczna, mimo że autorka opowiada się po stronie komplikacji, a nie uproszczeń; wykraczająca poza literaturoznawstwo, choć ani temat, ani metoda nie wymuszały na autorce takiego poszerzenia.
Z recenzji prof. dra hab. Przemysława Czaplińskiego
Przedmiotem badania nie jest fakt historyczny, ale sposób jego językowej bądź wizualnej reprezentacji. Całość owych reprezentacji składa się na wirtualny świat, który oddziela nas od rzeczywistości zewnętrznej. O ile historyk stara się dotrzeć do owej rzeczywistości zewnętrznej, o tyle zadaniem literaturoznawcy jest analizowanie sposobu jej zapośredniczenia poprzez reprezentacje. Przedmiotem badania nie jest zatem historia PRL, ale sposoby reprezentowania owej historii w różnych formach gatunkowych, w różnych mediach i na różnych nośnikach, w rozmaitych rejestrach i stylach. Metody literaturoznawstwa i badań kulturowych zostały zastosowane tu do analizy przekazów niefikcjonalnych.
Krzysztof Gajewski, dr, polonista i filozof zatrudniony w Instytucie Badań Literackich PAN. Opublikował książkę „Umysł wobec świata. Intencjonalność w filozofii Johna Searle’a” oraz kilkadziesiąt rozpraw i artykułów rozproszonych. Jego obecne zainteresowania badawcze skupiają się wokół krytyki dyskursu oraz antropologii mediów, wkraczając na tereny kulturowych studiów nad komunizmem, teorii postkolonialnej i krytyki mitograficznej.
Rekonstruujemy narracyjne sposoby budowania figury świadka w wybranych tekstach kultury od wojny do współczesności. Przedstawiają one polskiego świadka oddzielonego od hitlerowskich zbrodni jako niewinnego, bezradnego obserwatora, który „pomagał tyle, ile było można w tych warunkach”. Przemilczają jednak wpływ polskich zachowań na los Żydów, nasz współudział w Zagładzie. Taka narracja nastawiona na obronę autowizerunku na długo zdominowała dyskurs publiczny oraz powszechną świadomość. Pytamy o trwale obecne wzory kultury.
Co rzeczywiście znaczyło być świadkiem Zagłady w Polsce wtedy, ale także co znaczy przez mijające dekady do dzisiaj? Jak formowały się głosy krytyczne wobec apologetycznego wizerunku świadka? Analizujemy nadal aktualną współobecność oraz rywalizację obu tych nurtów w naszej kulturze.
Studia składające się na niniejszy tom zostały ułożone w kolejności, która sprawia, że tworzą one spójną narrację zarazem historycznoliteracką i komparatystyczną. Tym, co spaja
książkę, są przede wszystkim jej młodopolscy bohaterowie, czołowi artyści tacy jak Miciński, Wyspiański i Berent. Wspólną podstawę przemyśleń i analogii współtworzą także twórcy europejscy i wielkie formacje kulturowe i estetyczne: od antyku, poprzez romantyzm do modernizmu. Stały kontekst stanowi również teatr - od teatru dawnego do najnowszego, z realizacjami teatralnymi Jana Klaty włącznie.
Merytoryczna wartość książki Sabiny Brzozowskiej jest niewątpliwa i wysoka, a estetyczne doświadczenie lektury potęguje piękny i staranny język. Zarówno bogactwo języka interpretacji, jaki bardzo naturalny, własny rytm polszczyzny, jakim całość została napisana, pogłębiają odbiór.
Z recenzji prof. dr hab. Anny Czabanowskiej-Wróbel
Tom pod redakcją profesora Adama Dziadka jest niezwykle cenny. Wypełnia znaczącą lukę w naszej, czyli polskiej, wiedzy na temat studiów męskich. Przedstawia te studia jako część szeroko zakrojonych badań obejmujących wszystkie chyba tradycyjnie wyodrębniane dyscypliny w naukach humanistycznych i społecznych. Zarysowuje frapujące perspektywy dla literaturoznawstwa zainspirowanego studiami męskimi. Sprzyja próbom przeprowadzenia w Polsce ważnej zmiany kulturowej - polega ona na ukazaniu, że nie istnieje jeden model męskości i że tradycyjne przekonania w tym względzie, oparte na idei męskości hegemonicznej, są opresywne nie tylko wobec kobiet, ale i samych mężczyzn. [...] antologia pod redakcją profesora Adama Dziadka jest świetna. Wiele wskazuje na to, że jej wydanie stanie się prawdziwym wydarzeniem w polskiej humanistyce. Będzie musiał do niej odwołać się każdy, kto będzie chciał coś powiedzieć o współczesnej problematyce emancypacji - i to nie tylko płciowej, ale także kulturowej i społecznej.
Z recenzji wydawniczej prof. dra hab. Andrzeja Skrendy
Druga część Form męskości pod redakcją Adama Dziadka przynosi kapitalny przegląd sposobów użycia kategorii męskości (męstwa) do opisu kultury polskiej epok dawnych. Domysł redaktora tomu i współpracujących z nim autorów był bowiem jak najbardziej słuszny: jeśli męskość jest ważną kategorią kulturową, to musi mieć swoją historię, musi potwierdzać się w wielu ewoluujących wcieleniach i ujęciach, musi grać na różnych piętrach dyskursu publicystycznego, artystycznego, stricte politycznego. [...]
Tom zbiorowy pod redakcją Adama Dziadka przynosi oryginalny wkład w polską myśl humanistyczną, a sformułowane hipotezy i konkluzje, dzięki inspirującemu wsparciu koncepcji Foucaulta i psychoanalizy, wciąż zbyt skromniej zbyt jednostronnie wykorzystywanych w dyskursie naukowym, stają się lekturą obowiązkową.
Z recenzji wydawniczej prof. dr hab. Grażyny Borkowskiej
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
