W polu

W polu to powieść przedstawiająca dzieje pewnej kompanii Wojska Polskiego podczas walk z bolszewikami o północno-wschodnie ziemie Rzeczypospolitej latem 1920 r. Stanisław Rembek (1901–1985) jest pisarzem niemal zapomnianym, do czego przyczynił się czas, kiedy jego twórczość objęta była zakazem publikowania, w tym w okresie stalinowskim. Autor walczył nie tylko w wojnie polsko-bolszewickiej, której poświęcił wspomniany utwór, lecz także uczestniczył w obronie Warszawy we wrześniu 1939 r. Jako uczestnik konfliktu z lat 1919–1921, w którym Polska walczyła z Rosją Sowiecką, w swoim utworze, po raz pierwszy opublikowanym w 1937 r., w realistyczny sposób oddał przebieg krwawych zmagań, brutalność wojny, jej chaos i grozę oraz niszczący wpływ na ludzką psychikę i stosunki między ludźmi. Ukazał także przekrój ówczesnego polskiego społeczeństwa, którego przedstawiciele tak zaciekle walczyli o zachowanie właśnie odzyskanej niepodległości. Marzenia o życiu poza frontem to jedyne chwile wytchnienia dla głównego bohatera utworu, porucznika Paprosińskiego. Jego przeżycia angażują czytelnika i pozwalają mu wniknąć w trudną żołnierską codzienność. Ponadto pisarz plastycznie portretuje wybraną grupę żołnierzy, łącznie z ich pochodzeniem społecznym i regionalnym oraz funkcją odgrywaną w oddziale. Arcydziełem są także miniportrety żołnierzy bolszewickich. Losy oddziału, nad którym zawisło fatum, budzą ponadto refleksje dotyczące roli jednostki dla zbiorowości. Utrata jednego z członków kompanii wywołuje spiralę wydarzeń, który kończy się jej całkowitą zagładą. Wielbiciele historii militarnej znajdą opisy użycia broni czy strategii z okresu wojny polsko-bolszewickiej. Niemal młodopolskie opisy i rozbudowane porównania kontrastują tu z naturalistycznymi opisami cierpienia i śmierci bohaterów oraz zniszczeń. Powieść „W polu” jest uważana za najlepszą z dorobku pisarza, wysoko oceniał ją m.in. Czesław Miłosz, który uznał ją za najważniejszą powieść militarną okresu międzywojennego. Autentyzm innych utworów Rembeka znalazł uznanie filmowców: Juliusz Machulski wykorzystał opowiadania tego autora do nakręcenia filmu „Szwadron” (1992) toczący się w czasie powstania styczniowego, zaś Andrzej Wajda wyreżyserował „Wyrok na Franciszka Kłosa” (2000), poświęcony problemowi zdrady i kolaboracji podczas okupacji.