Rodzina polska w kulturze realnego socjalizmu...

Prezentowana praca stanowi jedną z nielicznych prac pedagogicznych poświęconych w całości rodzinie polskiej w kulturze realnego socjalizmu, ze szczególnym uwzględnieniem lat 60. i 70. Badając rodzinę w tym okresie, przyjęto założenie mówiące o trudnej sytuacji rodziny pod względem kulturowym, w tym także społeczno-psychologicznym, co wywierało wpływ na jej postrzeganie i wartościowanie w świadomości społecznej oraz określało możliwości rozwojowo-wychowawcze. Rodzina przez kilkadziesiąt lat trwania realnego socjalizmu znajdowała się w warunkach swoistego dualizmu kulturowego będącego przejawem konfliktu i niespójności systemu aksjonormatywnego występującego w kulturze PRL.
Dualizm ten polegał na funkcjonowaniu społeczeństwa w dwóch warstwach równocześnie, tj. w: 1) warstwie reguł oficjalnych (tworzonych przez propagandę, indoktrynację ideologiczną, edukację) oraz w 2) warstwie reguł nieoficjalnych (czyli spontanicznych działań adaptacyjnych i obronnych stosowanych wobec narzuconych odgórnie warunków życia).
W niniejszej pracy warstwy te określone zostały - za Janem Lutyńskim - jako oficjalna nadrzeczywistość i codzienna rzeczywistość. W pierwszej obowiązywało rodzinę funkcjonowanie zgodne z zasadami realnego socjalizmu, marksistowską koncepcją rodziny i wymogami propagandy, a w drugiej życie według realiów codzienności, czyli w warunkach niedoborów, bylejakości, tymczasowości i braku nadziei na zamianę (czyli w warunkach przetrwania). Każda z tych warstw rządziła się innymi prawami, regułami, posiadała odrębną wizję świata, a nawet posługiwała się odmiennym językiem. Równoczesne funkcjonowanie w tych dwóch rzeczywistościach rodziło liczne sytuacje trudne pod względem psychologicznym (tj. sytuacje konfliktowe, przeciążenia, deprywacji, zagrożenia) i prowadziło do kryzysów, wypaczeń w sferze psychicznej, poznawczej, moralnej, jak również kształtowało postawy bierne i uległe. W takim kontekście społeczno-kulturowym rodzina polska zmuszona była pełnić swoje role i funkcje jako środowisko życia, rozwoju i wychowania człowieka. Chcąc lepiej poznać jej możliwości rozwojowo-wychowawcze w kulturze realnego socjalizmu postanowiono zdiagnozować środowisko społeczno- wychowawcze rodziny propagowane na łamach prasy socjalistycznej oraz występujące w codziennym życiu. Badając te dwa obszary kultury, starano się dowiedzieć i porównać, jaki sens i znaczenie nadawano rodzinie, małżeństwu, rolom małżeńsko-rodzinnym kobiety oraz posiadaniu i wychowywaniu dziecka w tych dwóch odrębnych rzeczywistościach, z których pierwsza, oficjalna nadrzeczywistość miała być wzorcem dla codziennej rzeczywistości i z czasem ją zastąpić oraz występujących między nimi podobieństwach, różnicach, jak również wpływie na zachowania ludzi. Celem badań było zatem pokazanie modelu i wzoru ( w ujęciu A. Kłoskowskiej) ówczesnej rodziny, czyli rodziny jako projektu ideologiczno-propagandowego i rodziny - wytworu codziennej rzeczywistości. W obydwu ujęciach dążono do uchwycenia właściwości rodziny jako środowiska społeczno-wychowawczego, postrzeganego w kategoriach systemowych, dynamicznych, obiektywnych i subiektywnych.
Badaniami objęto trzy grupy zagadnień, tj:
1) codzienność jako kontekst życia i rozwoju rodziny w socjalistycznej rzeczywistości,
2) dyskurs ideologiczno-propagandowy zawarty w prasie kobiecej i przekazywany w nim model rodziny socjalistycznej;
3) funkcjonowanie rodziny ( małżeństwa, rodzicielstwa, dziecka) w codziennej rzeczywistości (miejskiej i wiejskiej).