Święty Augustyn według niektórych badaczy miał wygłosić od trzech do czterech tysięcy kazań, z których do naszych czasów zachowało się niespełna czterysta. Kazania w tłumaczeniu ks. Antoniego Żurka zebrane w tym tomie to 59 kazań i katechez, dla których punktem wyjścia lub osnową jest tekst Ewangelii według św. Mateusza.Mają one różny charakter i zostały wygłoszone w różnych okolicznościach, w wielu miejscach oraz na przestrzeni wielu lat. Niektóre z tych okoliczności udało się uściślić, w przypadku innych można tylko podać przybliżone dane. Z dużą dozą pewności można jedynie przyjąć, że wszystkie powstały w okresie biskupiej posługi Augustyna z Hippony.Najwięcej jest tu kazań inspirowanych czytaniami mszalnym, co dowodzi, że Biskup Hippony wygłaszał je zazwyczaj w ramach sprawowanej przez siebie Eucharystii. Są więc w tym zbiorze kazania niedzielne i świąteczne albo też okolicznościowe czy nawet wygłoszone w zwykły dzień. Niektóre natomiast zdają się konferencjami bez liturgicznego kontekstu.Spuścizna kaznodziejska św. Augustyna z Hippony tylko w niewielkiej części jest dostępna w języku polskim. Każde tłumaczenie tę dostępność poszerza. Z tą właśnie myślą powstał niniejszy tom.
Dwunasty tom serii Synodi et Collectiones Legum powraca do prezentacji akt synodalnych, tym razem z lat 553-600.
Okres ten był szczególnie ważny dla Hiszpanii. Odbył się wtedy ważny synod w Toledo (589), w czasie którego król Rekkared uroczyście odstąpił od arianizmu i przeszedł do Kościoła katolickiego, razem ze swoim ludem Wizygotów. Warto zwrócić uwagę na synod rzymski z 595 roku, w którym pod dyktando Grzegorza Wielkiego sformułowano kilka postanowień ważnych dla funkcjonowania Kościoła rzymskiego. W tej drugiej połowie VI wieku odbyło się również kilka synodów syryjskich, zwanych nestoriańskimi, gdyż chrześcijanie tameczni nie zgadzali się z potępieniem tak zwanych „trzech rozdziałów” w roku 553, czyli pism Teodora z Mopsuestii, Teororeta z Cyru i Ibasa z Edessy, którym zarzucano nestorianizm ante litteram.
Tom szósty serii Synodów i Kolekcji Praw SCL6 stanowi kontynuację tomu pierwszego i czwartego pt. Dokumenty synodów od 50 do 381 roku SCL1 oraz Dokumenty synodów od 381 do 431 roku SCL4 i prezentuje synody Kościoła starożytnego zaczynając od roku 431.
Pierwsze w Polsce wydanie oryginalnych tekstów soborów wraz z tłumaczeniem polskim. Obecny tom zawiera dokumenty soborów uznanych za powszechne w Kościele łacińskim począwszy od Soboru Konstantynopolitańskiegom IV (869) aż po Sobór w Vienne (1311-1312). Zajmowano się na nich przede wszystkim sprawą reformy Kościoła, którą starano się przeprowadzić drogą regulacji prawnych, oraz krucjatami. Odzwierciedlają się w tych tekstach wszystkie problemy ówczesnego Kościoła, od lichwy po wykonywanie kary śmierci. Wydanie zaopatrzone jest we wszystkie potrzebne indeksy: imion, dzieł cytowanych, kanonów synodalnych i soborowych, do których się odwoływano, nazw geograficznych oraz indeks rzeczowy odsyłający do najważniejszych poruszanych zagadnień. Książka ta stanowi niezbędne źródło dla mediewistów oraz wszystkich zainteresowanych historią Kościoła i całej europejskiej cywilizacji.
Pierwsze w Polsce wydanie oryginalnych tekstów soborów wraz z tłumaczeniem polskim. Tom III Dokumentów Soborów Powszechnych obejmuje akta soborów w Konstancji (1414-1418) i olbrzymiego soboru w Bazylei-Ferrarze-Florencji-Rzymie (1431-1445). Na tych soborach podejmowano decyzje, które zaważyły na kształcie Kościoła i Europy.
Tom obejmuje synody od Soboru Konstantynopolitańskiego I do Soboru w Efezie. W tym czasie Kościół przeżywał kontrowersję pelagiańską i nestoriańską. Tom rozpoczyna synod w Akwilei (381). Dalej pojawia się szereg synodów afrykańskich (Kartagina, Hippona) wraz z m.in.: Breviarium Hipponense biskupów Bizaceny przedstawione 13 sierpnia 397 roku w Kartaginie, zawierające dokumenty z synodu w Hipponie (393), na którym był obecny św. Augustyn, Canones in causa Apiarii - dokument po synodzie 25 i 30 maja 419 roku w Kartaginie oraz Regesta Ecclesiae Carthaginensis zawierający kanony uchwalone od 8 października 393 roku w Hipponie do 1 maja 418 roku w Kartaginie.
Prezentowany tom otwiera serię, w której przedstawione są chronologicznie teksty synodów Kościoła od jego początków oraz kolekcje praw, które kształtowały życie chrześcijan w poszczególnych okresach jego dziejów. Opracowane dokumenty synodalne są niezmiernie cennym źródłem historycznym i teologicznym. Przedstawiając formuły wiary i dyscyplinę kościelną pierwszych wieków, stanowią kopalnię wiedzy o różnego rodzaju zjawiskach, zwyczajach, praktykach i sporach teologicznych. Wskazują, jak w pierwszych czterech wiekach Kościół tworzył swoje struktury, borykał się z prześladowaniami, uczył się żyć w nieprzyjaznym mu początkowo świecie. Synody tworzyły podwaliny prawa kościelnego, wpływały na prawodawstwo soborowe oraz na prawa narodów chrześcijańskiej Europy.
Tom, poza polskim przekładem akt poszczególnych synodów, wyjaśniającymi notami i niezbędnymi indeksami, zawiera teksty tych akt w językach oryginalnych (grecki, łaciński, syryjski).
Na czym polega błąd troglodytów, heretyków z Galacji czy manichejczyków? Jaka fałszywa myśl przyświecała florianom, chiliastom, montanom i krążącym? Kto i dlaczego uznany został za głównego herezjarchę wczesnochrześcijańskiego?Odpowiedź na te pytania znajdziemy w Księdze różnych herezji (Diversarum hereseon liber) Filastriusza z Brescii, żyjącego w IV wieku biskupa i pisarza wczesnochrześcijańskiego. Zawiera ona omówienie stu pięćdziesięciu sześciu herezji, które pojawiły się przed przyjściem Chrystusa i po Jego męce. To najstarszy spośród napisanych po łacinie katalogów herezji i jedyne zachowane dzieło Filastriusza, zaś przekład ks. Mariusza Szrama, połączony z naukowym opracowaniem tekstu, jest pierwszym tłumaczeniem na język polski całości księgi.
Trzynasty tom serii Synodi et Collectiones Legum obejmuje 103 dekrety papieskie pochodzące ze zbioru Collectio Hispana. Ich znaczenie historyczne jest doniosłe, bowiem wespół z konstytucjami prawa rzymskiego oraz kanonami synodów leżą u podstaw prawodawstwa średniowiecznej Europy.
Collectio Hispana była najbardziej autentycznym i znaczącym źródłem spośród wszystkich kolekcji przedkarolińskich. Swoim wpływem obejmowała nie tylko Półwysep Iberyjski, lecz także całą Galię. Stanowiła również podstawę dla rozmaitych dekretów i zbiorów prawa kanonicznego (w tym szczególnie Dekretu Gracjana z 1140 roku).
Lektura niniejszego tomu nie tylko dostarczy wiedzy stricte historycznej, ale również pozwoli lepiej zrozumieć mechanizmy rządzące tworzeniem prawa we współczesnej Europie.
Utwory poetyckie to drugi tom – po Wieńcach męczeńskich – dzieł Prudencjusza w przekładzie prof. Mieczysława Brożka, na nowo opracowanych przez ks. prof. Marka Starowieyskiego – wybitnego patrologa, autora Apokryfów Nowego Testamentu oraz współtwórcy Nowego słownika wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa.
W skład niniejszego tomu wchodzą hymny codzienne (Kathemerinon), utwory teologiczno-polemiczno-dydaktyczne (Apotheosis – Boskość Chrystusa; Hamartigenia – Źródło grzechu; Psychomachia – Walka duszy; dzieło Przeciw Symmachowi wzbogacone Relacją Symmacha i listami św. Ambrożego) oraz epigramy, których tematem są rozmaite sceny biblijne (Dittochaeon). Różnorodność zgromadzonych tu dzieł i mnogość misternych opisów dowodzi kunsztu literackiego autora. Ich lektura to wspaniała okazja do tego, aby zanurzyć się w barwną rzeczywistość kulturową pierwszych wieków chrześcijaństwa.
W IV wieku jedności Kościoła poważnie zagroziła schizma donatystów, bezwzględnie potępiających tzw. traditores, czyli biskupów, którzy w czasie prześladowań wydali na spalenie święte księgi, i uznających, że znaleźli się oni poza Kościołem i utracili władzę udzielania sakramentów. O chrzcie to jeden z najważniejszych traktatów teologicznych św. Augustyna, w którym polemizuje on z donatystami, uważając, że ważność chrztu nie zależy od dyspozycji szafarza czy intencji przyjmującego chrzest, a jedynie od tego, czy został udzielony w imię Trójcy Świętej, chociaż może pozostawać nieskuteczny; Kościół zaś jest święty bez względu na to, że należą do niego grzesznicy. To stanowisko biskupa Hippony stanowi jego istotny wkład w rozwój myśli eklezjologicznej.
Variae to zbiór listów urzędowych pisanych przez Kasjodora, kanclerza królów ostrogockich w ich państwie założonym na terenie Italii pod koniec V w. po Chr.. Pisma te kierowane są do królów, senatorów, urzędników różnych rang, dowódców wojskowych, żołnierzy gockich, a także rzymskich i gockich posiadaczy ziemskich oraz mieszkańców prowincji. Charakteryzują się one różnorodnością tematyczną, stylistyczną i objętościową. W niemal każdym jednak piśmie zauważalny jest wpływ retoryki na działalność publiczną w epoce Kasjodora, w tym pracę dyplomatyczną oraz administracyjno-sądowniczą władców i ich aparatu urzędowego. Dlatego też forma każdego listu odbiega od dzisiejszego zwięzłego i rzeczowego stylu urzędowego, zawiera bowiem liczne środki artystycznego wyrazu, m.in. metafory, porównania i rozbudowane dygresje.
Teodoret, biskup Cyru, swoje dzieło napisał pod koniec życia. W tej swoistej encyklopedii opisał sześćdziesiąt herezji i zestawił je z katechizmowym wykładem nauki ortodoksyjnej. Zawarł w niej w zarówno całą swoją dogłębną wiedzę teologiczną, znajomość kwestii polemicznych, Pisma Świętego i tekstów wcześniejszych od niego autorów chrześcijańskich, jak i doświadczenie biskupa, który z herezjami się stykał i sam uczestniczył w sporach doktrynalnych. Podjął też próbę wyjaśnienia zjawiska herezji i rządzących nim mechanizmów.
Tom ósmy serii Synodów i Kolekcji Praw prezentuje synody Kościoła starożytnego do Soboru Konstantynopolitańskiego II w roku 553.
Zamierzeniem redaktorów było przedstawienie wszystkich znanych dokumentów synodalnych. Teksty podano w wersji, w jakiej były przez wieki czytane i w jakiej weszły w prawodawstwo kościelne, opierając się na starym wydaniu Mansi’ego, Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio, na Patrologii Greckiej i Łacińskiej Migne'a, na wydaniu synodów nestoriańskich Chabota, czy na cytowaniach dokumentów w Corpus Iuris Canonici. Każdy dokument jest jednak skonfrontowany z nowymi wydaniami w Corpus Christianorum, a w aparacie krytycznym podano istniejące różnice między lekcjami wybranymi przez poszczególnych wydawców.
Praca zawiera indeksy: biblijny, dokumentów kościelnych (sobory, synody, papieże, kolekcje praw), pisarzy, imion własnych, indeks rzeczowy po polsku i po łacinie, a także wykaz nazw miejsc odbytych synodów w układzie łacińsko-polskim oraz polsko-łacińskim.
Kodeks Teodozjusza należał w starożytności i należy także dzisiaj do najważniejszych zbiorów ustaw cesarskich III-V wieku. Wpływał on na kulturę prawną ówczesnych mieszkańców Imperium i stanowił podstawę dla działalności prawników-praktyków. Kodeks stał się później wzorem i inspiracją dla pomnikowego dzieła cesarza Justyniana. Wiek IV i V to czas wielkich przemian w kwestiach religijnych. Od czasów uznania chrześcijaństwa za religio licita rozpoczął się czas kształtowania relacji pomiędzy państwem a Kościołem. Proces ten znalazł swoje odzwierciedlenie również w Kodeksie Teodozjusza.
Ilość wydawanych przez cesarza konstytucji znacznie zwiększyła się od czasu panowania cesarza Dioklecjana (284-305). Były one rozproszone, zatem konieczne stało się ich zgromadzenie w jednym zbiorze. Pierwsze zbiory ustaw, Codex Gregorianus i Codex Hermogenianus, powstały pod koniec III wieku. Termin codex, którym określono zbiory, oznaczał początkowo formę książki, a następnie został przejęty do terminologii prawniczej.
W szesnastej księdze Kodeksu Teodozjusza można wyodrębnić kilka podstawowych zakresów tematycznych. Po pierwsze, szeroko uregulowano przywileje - zarówno stanu duchownego, jak i kościołów, traktowanych w praktyce jako osoby prawne. Tytułem przykładu wymienić można zwolnienia podatkowe, privilegium fori, czy tzw. testamenti factio. Po wtóre, uregulowano szeroko status heretyków, a także apostatów, "pogan" oraz Żydów. Zgodnie z brzmieniem ustaw zostali oni poddani różnorakim karom, zarówno w zakresie prawa prywatnego, jak i prawa karnego, jako że herezja uznana została za crimen, czyli przestępstwo prawa publicznego. Spośród przewidzianych w Kodeksie kar można wymienić: zakaz organizowania zgromadzeń heretyckich - zakaz publicznego sprawowania kultu, konfiskatę majątku, pozbawienie prawa sprawowania urzędów, a nawet karę zesłania i karę śmierci. Nadto, złamanie ustawowych zakazów skutkować mogło nałożeniem infamii, zakazem zeznawania w charakterze świadka, pozbawieniem testamenti factio passiva i activa czy pozbawieniem możliwości otrzymywania darowizn i ich sporządzania. Uważna lektura ustaw pozwala sporządzić listę herezji istniejących w IV-V w. Należy podkreślić, że w niektórych przypadkach, ustawy dotyczyły tylko jednej grupy heretyckiej (np. manichejczyków), inne natomiast traktowały herezje zbiorowo. Niniejsze opracowanie oparte jest na powszechnie przyjmowanym i przedrukowywanym tekstem Kodeksu Teodozjusza, a mianowicie wydaniem Theodora Mommsena z 1905 r.
Homilie "O tytułach psalmów" to kolejne dzieło Grzegorza z Nyssy, które ukazuje się w języku polskim w tłumaczeniu Marty Przyszychowskiej. Jak wszystkie pisma egzegetyczne Grzegorza, mają one za cel ukazanie nieskończonego rozwoju duszy. Grzegorz dopatruje się w układzie psalmów logicznego porządku. Pięć części, na które dzieli się Psałterz, to według niego etapy na drodze do doskonałości. Tym razem niejako przy okazji tłumaczka przybliża czytelnikowi znaczenie Septuaginty w teologii i liturgii Kościoła oraz przekład psalmów z Septuaginty autorstwa ks. Antoniego Troniny.
Homilie Orygenesa do Pięcioksięgu należą do najważniejszych dzieł egzegetycznych starożytności. Powstały między rokiem 245 a 250 w Cezarei Palestyńskiej, gdzie Orygenes głosił je wiernym, a uczniowie stenografowali. Zachowały się jednak tylko w łacińskim przekładzie Rufina z Akwilei. Orygenes koncentruje się w nich na wybranych zagadnieniach i postaciach, stosując do ich objaśnienia metodę alegorezy, która mu daje nieograniczone możliwości interpretacji tekstu. Zakłada bowiem, że sens Pisma Świętego jest nieskończony i zawsze pod jego jedną warstwą kryje się inna, głębsza. W ten sposób Księga Kapłańska, która zawiera przepisy dotyczące judaizmu i w sensie dosłownym do chrześcijaństwa się nie odnosi, w interpretacji Orygenesa staje się księgą o Jezusie Chrystusie.
Historia kościelna Euzebiusza jest pierwszym i najważniejszym dziełem tego typu w Kościele. Dzięki niej nazywano jej autora "Ojcem historiografii chrześcijańskiej". Zdecydowana większość wszystkich informacji jakie posiadamy na temat pierwotnego Kościoła pochodzi właśnie z tego dzieła. Historia kościelna to coś więcej niż historia Kościoła. Co prawda nią autor interesuje się przede wszystkim, ale patrzy szeroko na świat, cytuje dokumenty cesarskie, wiele listów, zestawień itp. Z zamiłowania był archiwistą, który pieczołowicie starał się zachować dokumenty źródłowe i jego dzieło jest wręcz nimi przepełnione. Tylko dzięki niemu też jest możliwe odtworzenie formowania się Nowego Testamentu, powstawania nowych struktur kościelnych czy list biskupów poszczególnych miast.
Nowe wydanie jakie przedstawiamy jest gruntowną przeróbką starego, a dobrego przekładu ks. Arkadiusza Lisieckiego, powstałego na początku XX wieku. Dodajemy do niego tekst oryginalny według wydania krytycznego i tyle przypisów redakcyjnych, ile wydało nam się niezbędne dla lepszego zrozumienia tekstu. Literatura na temat wczesnego chrześcijaństwa jest jednak tak obfita, że nie pretendujemy do tego, by w całości ją uwzględnić.
Henryk Pietras SJ
Zbiór Atanazjańskich Mów przeciw arianom jest jednym z ważniejszych tekstów patrystycznych, gdyż ze względu na autorytet autora wywarł olbrzymi wpływ na kształtowanie się dogmatu wiary chrześcijańskiej. Mowy powstały jako wynik sporów teologicznych i osobistych patriarchy Aleksandrii z teologami i biskupami, których on sam określił mianem arian, sugerując ich ścisły związek z żyjącym pokolenie wcześniej prezbiterem aleksandryjskim Ariuszem. W tekście Mów autor przywołuje tylko kilku ze sporej grupy swoich oponentów: Euzebiusza z Cezarei, Akacjusza, Asteriusza, ale polemizuje nie tyle z każdym z osobna, ile raczej z jakimś zbiorowym przeciwnikiem. Skutkiem tego jego Mowy przyczyniły się do ukształtowania się w świadomości kościelnej arianizmu jako doktryny teologicznej, którą zwalczał Atanazy. Mowy są niewątpliwie lekturą trudną, ale niezwykle inspirującą i pogłębiającą refleksję nad misterium wcielonego Słowa, które jest istotą doktryny Kościoła.
Różne było spojrzenie na Kościół u katolików i donatystów. Według donatystów Kościół powinien być społecznością świętych i dlatego ma być czysty i nie ma w nim miejsca na spotykanie się dobrych ze złymi, którymi mieli być katolicy, nazywani "skalanym Kościołem zdrajców" albo "synami zdrajców".
Ze Wstępu
Ten produkt jest zapowiedzią. Realizacja Twojego zamówienia ulegnie przez to wydłużeniu do czasu premiery tej pozycji. Czy chcesz dodać ten produkt do koszyka?
