Dramat na pustkowiu

   Arthur Moffatt, doświadczony wioślarz, umarł z zimna nad brzegami rzeki Dubawnt, w tundrze na północy Kanady 14 września 1955 roku. Miał trzydzieści sześć lat. Pięciu młodszych uczestników wyprawy ledwo uszło stamtąd z życiem.
   Ta książka jest osobistym spojrzeniem jednego z nich na tamte dramatyczne wydarzenia, a także opowieścią o własnej drodze życiowej.
   Historię wyprawy z 1955 roku można rozpatrywać z dwóch odmiennych punktów widzenia. Pragmatyzm i zdrowy rozsądek podpowiadają, że wioślarska wyprawa na subarktyczne obszary Kanady była źle zaplanowana i obciążona nieodpowiedzialnymi decyzjami, co w konsekwencji doprowadziło do tragedii.
   Jednakże można dostrzec w tej historii głębszy sens. Większość ludzi przemierzających północne pustkowia Kanady została w jakiś sposób duchowo naznaczona przez te wędrówki. W trakcie swojej pierwszej wyprawy w 1969 rokują także przemierzałem rejony rzeki Dubawnt. Lód trzymał wtedy długo i z powodu niedostatku pożywienia była to bardzo wyczerpująca wędrówka. Mimo wszystko wracałem w te same rejony jeszcze pięć razy, by znów doświadczyć duchowego przeżycia, które stało się też udziałem George'a.
   George Grinnell napisał, że „prawdziwa podróż to poznawanie własnej duszy". Jego wędrówka przez północne pustkowie była właśnie taką duchową epopeją.
   Większość z nas prowadzi życie gwarantujące względne poczucie psychicznego bezpieczeństwa, wybiera utarte i dobrze znane szlaki. Eksplorację odległych i nieznanych obszarów pozostawiamy prawdziwym artystom i niezwykłym indywidualnościom, takim jak George Grinnell, którzy robią to za nas i dla nas. Wędrówka w głąb duszy ludzkiej jest o wiele trudniejsza i bardziej wymagająca niż eksploracja nieznanego lądu. Trudne jest zarówno dotarcie na skraj ludzkiego doświadczenia ku oświeceniu, obszarowi wysublimowanej percepcji i wrażliwości, jak i powrót z tej sfery do rutyny codzienności i zgiełku świata.
   Trzymiesięczna wyprawa łodziami przez mroźne odludzie północnej Kanady stała się dla Georgea Grinnella balansowaniem na krawędzi między szaleństwem a normalnością, między życiem a śmiercią. I to właśnie osobista perspektywa narracji decyduje o wyjątkowej sile tej książki.
   W rozdziale szesnastym autor opisuje doświadczenie czasowej utraty tożsamości i atak paniki wywołany tym stanem. Poraziło go uczucie, że jego dusza „wyparowała w kontakcie z pustkowiem", z przytłaczającą swoim ogromem przestrzenią, w której pojedynczy człowiek jest tylko pyłkiem. Wszechogarniająca pustka mroźnego lądu była dla psychiki młodego człowieka trudna do zniesienia.
   Edward McCourt w książce Jukon i Terytoria Północno-Za-chodnie zadaje retoryczne pytanie: „Dlaczego ludzie ciągną na te pustkowia?", i odpowiada na nie w następujący sposób: „Kanadyjska tundra jest tak rozległa, tak prastara i tak obca zwykłemu doświadczeniu zwykłych ludzi, że skłania do bolesnej autorefleksji. W porównaniu z jej bezkresem jednostka jawi się jak bańka wody na powierzchni ogromnej rzeki, kropla w oceanie; w porównaniu z długością jej istnienia czas ludzkiego życia wydaje się zaledwie mgnieniem. To świat, który nosi tak mało śladów istnienia człowieka, że rozpływają się w nim uczucia, jakie zwykle utożsamiamy z człowieczeństwem - miłość, nienawiść, duma, strach. W tym świecie dokonania człowieka czy jego zaniedbania nikną wobec potęgi natury. Przez swoją pozorną niezniszczalność ten świat wyzwala w młodych buńczucznych sercach pragnienie wielkich czynów, starych zaś utwierdza w przekonaniu, że ich porażki w ostatecznym rozrachunku i tak nie mają znaczenia".
 

GEORGE LUSTE,
POMYSŁODAWCA SYMPOZJUM POŚWIĘCONEGO
WIOŚLARSTWU EKSTREMALNEMU