Sztuka, która pomaga dzieciom

Autorka od wielu lat zajmuje się pracą z dziećmi, pomaga im za pomocą sztuki, czyli stosuje techniki arteterapii, takie jak: rysownie mandali, relaksację, wizualizację, zabawę z kolegom, dramę, teatr terapeutyczny. Książka jest owocem jej wieloletnich doświadczeń, znajdziecie w niej Państwo mnóstwo praktycznych porad, kolorowych zdjęć, technik i pomysłów na pracę z dziećmi.

Fragment książki
1. REMINISCENCJE AUTORA
Mija 20 lat mojej pracy zawodowej. Jest ona ukierunkowana na rozwój osobowości twórczej dziecka. Dziecka z innymi potrzebami rozwojowymi, zaburzonego emocjonalnie, dziecka z rodziny patologicznej, dziecka dysfunkcyjnego, dziecka z nowotworem. Dziecka, dla którego edukacja i rozwój mają być jedynie przyjemnością, a nie przymusem.
Przez 20 lat dzieci z różnymi potrzebami psychofizycznymi kształtowały moją osobowość i mój rozwój na wielu płaszczyznach i poziomach. Za najważniejszy uznaję tu poziom emocjonalny. Mija również 20 lat od rozpoczęcia wspaniałej przygody wychowywania mojego syna, wraz z którym doświadczałam różnych technik i metod w zakresie rozwoju osobowości twórczej. On był i jest moim mistrzem i nauczycielem.
Setkom, a może tysiącom dzieci, z którymi się spotkałam, winna jestem opracowania technik, metod, form pracy, które pozwoliły im i mnie na stawianie kolejnych kroków w rozwoju.
Dedykuję tę książkę również uczestnikom moich szkoleń i warsztatów, nauczycielom, pedagogom, rodzicom, psychologom i lekarzom, terapeutom i przyjaciołom, którzy nieustannie motywowali mnie do jej opublikowania.
Istotą mojej pracy jest edukacja i terapia dziecka poprzez sztukę. Ona sama w sobie jest pięknem, które rozwija. Arteterapia posługuje się komunikatem niewerbalnym, co daje szansę na rozwój każdemu zdrowemu dziecku, ale również temu, które nie mówi, nie chodzi, nie widzi. Jest ukierunkowana na rozwój przez doświadczenie – manualne, kinestetyczne, sensoryczne, wyobrażeniowe, emocjonalne i podświadome. Ponadto tworzenie sprawia dziecku przyjemność. Daje mu cudowną radość na drodze rozwoju.
Dostępne na naszym rynku publikacje dotyczą w większości arteterapii w kontekście manualnym, zaś edukacji w kontekście werbalnym. Oddaję do Państwa dyspozycji książkę, której treści oparte są na mojej dwudziestoletniej praktyce. Z pełną odpowiedzialnością twierdzę, że wszystkie ćwiczenia „działają”. Praktykuje je już wielu terapeutów, nauczycieli i pedagogów. Przyniosły radość i poprawę w funkcjonowaniu. Wyleczyły z zaburzeń wiele dzieci, wspomogły procesy edukacyjne i stymulujące rozwój.
Każdy z rozdziałów opatrzony jest wiedzą ogólną, wyjaśnieniem i omówieniem techniki, metody czy formy pracy oraz ćwiczeniami. Niejednokrotnie pozwalam sobie na omówienie poszczególnych przypadków, które wydają mi się istotne ze względów praktycznych, co nie znaczy, że nie mogą być stosowane w wypadku innych dysfunkcji. Przypadki, o których piszę, to historie dzieci, z którymi pracowałam czy pracuję. Ćwiczenia zaś są ćwiczeniami autorskimi. W wypadku, kiedy korzystam z ćwiczeń innych autorów, zaznaczam to w tekście.
Pamiętajmy, że każde dziecko jest inne. Inaczej pracuje mózg, inna jest wrażliwość zmysłowa, inne potrzeby ruchowe. Magia pracy z dzieckiem polega na indywidualnym podejściu do jego potrzeb, upodobań, a przede wszystkim odnalezieniu jego dominującej ścieżki emocjonalnej.
Edukacja twórcza i terapia przez sztukę są podstawami mojej pracy i wieloletnich badań. Często zadawałam sobie pytanie – co jest dla mnie priorytetem. Dziś wiem, że te dwa aspekty są nierozerwalne, stanowią całość w procesie rozwoju młodego człowieka. Terapię pojmuję również jako metodę wspomagającą w rozwiązywaniu problemów. Z moich obserwacji przeprowadzonych w 2004 roku w jednej ze szkół podstawowych (rysunek arteterapeutyczny – mandala) wynika, że 80 proc. uczniów cierpi na zaburzenia w rozwoju, głównie zaburzenia emocjonalne, które są skutkiem braku czasu „pędzących rodziców”, braku rozpoznawania i diagnozowania potrzeb dziecka przez nauczycieli, traktowania jednostki zespołowo, braku umiejętności przekazywania wiedzy poprzez zabawę i doświadczenie, braku wiedzy na temat stymulacji dziecka oraz anatomii.
Książka dotyczy głównie rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, wczesnoszkolnym i szkolnym, co nie znaczy, że nie można praktykować tych ćwiczeń w innych grupach wiekowych czy problemowych.
Drogi rodzicu i nauczycielu, czy pamiętasz, jak przez „magiczną szczelinę przeciskałeś się do swego świata zabaw? Pamiętasz place budowy, podwórka, skraj lasu, brzeg jeziora, pustą ulicę, pola i łąki?” Tam konstruowałeś najpiękniejsze zabawki świata z kijów, kamieni, wybrakowanych desek, rur pełnych sadzy, sprężystych materacy, zdeformowanych garnków. Tam powoływałeś do życia dziką pustynię, pole bitwy, szpital, zamek i więzienie. Zdobywałeś ten świat osnuty tajemnicą ze swymi towarzyszami i najlepszymi przyjaciółmi. Ten raj osiągalny był pieszo, hulajnogą czy pierwszym rowerkiem. Szczeliny, przez którą przeciskałeś się do swojego dziecięcego raju, strzegli wartownicy, by niewyrozumiały dorosły intruz nie mógł się przedostać i wydać jakiegokolwiek zakazu. Magicznie było w przeszłości, ponuro będzie, jeśli nasze dzieci dalej będą korzystać ze schematycznych, niewyzwalających żadnych emocji miejsc zabawy i nauki.
Proponuję podróż w poszukiwaniu szczeliny do twórczej edukacji i zabawy. Podróż, w której będziemy odkrywać to, co w dziecku jest uśpione. Zrezygnujemy z akcjonizmu, planowania, schematyzmu i nadzoru w trakcie zabawy i edukacji. Pozwólmy dzieciom kształtować własną osobowość. Uszanujmy wolę, dynamikę, naturalne emocje dziecka. Koncepcja budowania przestrzeni wewnętrznej zmienia się wraz z fantazjami użytkowników. Dzieci kochają sytuacje samodzielnego budowania, tworzenia własnych ról, konstruowania zabawek.
Nasza rola będzie trudna. Będzie polegać na tym, by „nic nie robiąc” – „robić” tak, by dziecku pozostawić czas, miejsce, wybór, by zrozumieć, dodać odwagi w tym procesie budowania i wyzwalania prawdziwych emocji. Pozwolić aktywnie kształtować przestrzeń i własny świat.
Nauczymy się przy okazji czegoś niezwykłego od dziecka – prostoty pojmowania świata. Obserwujmy je – nie obserwując wcale. Nie pozwólmy na zamknięcie dziecięcej wrażliwości do starej walizki i odstawienie jej na bok. Otwórzmy magiczną szczelinę, przez którą można się przecisnąć do twórczej edukacji i zabawy.

Sztuka, która pomaga dzieciom
Spis treści

1. Reminiscencje autora 7
2. Poziomy w pracy arteterapeutycznej, czyli jak efektywnie pracować z dzieckiem 10
3. Funkcje mózgu w edukacji i terapii przez sztukę, o których warto wiedzieć 17
4. Jak skutecznie komunikować się z dzieckiem 20
5. Kreatywne myślenie jako klucz do osiągania sukcesów 28
6. Ścieżki emocjonalne jako dominujący aspekt stymulacji rozwoju 36
7. Magia kolorów w pracy z dzieckiem 45
8. Relaksacja, synchronizacja i wizualizacja elementami wprowadzającymi do pracy 74
9. Twórcze malowanie i rysowanie 116
10. Mandala 137
11. Drama 166
12. Teatr Forum 186
13. Teatr jako forma pracy edukacyjnej i terapeutycznej 189
14. Kotwice arteterapeutyczne 206
15. Zawsze bądź dzieckiem 211
Bibliografia 213