Ujęcie poznawczo-behawioralno-społeczne Psychodrama to powszechnie stosowana technika terapeutyczna, ale i metoda samorozwoju wykorzystywana między innymi podczas szkoleń czy w procesie edukacji. Katarzyna Tomczak i Sylwia Stankiewicz przedstawiają jej podstawy teoretyczne, opisują szczegółowe techniki psychodramatyczne, uzupełniając całość przykładami z praktyki klinicznej. Niniejsza książka to dokonały przewodnik po meandrach psychodramy w ujęciu poznawczo-behawioralno-społecznym. Autorki (…) przedstawiają mechanizmy działania technik psychodramatycznych w odniesieniu do jednostki (…) oraz do grupy. Nie zamykają się w kręgu jednej teorii psychologicznej, co pozwala zrozumieć wielostronne działanie odgrywania ról. (…) To źródło wiedzy dla osób prowadzących różne grupy pomagające w osiąganiu zmian, nie tylko grupy terapeutyczne w ścisłym sensie, a więc dla psychologów, pedagogów, pracowników społecznych i psychiatrów. Z recenzji prof. Maria Siwiak-Kobayashi Fragment Książki Psychodrama w psychoterapii Czym jest psychodrama? Charakterystyka wstępna Psychoterapia jest sztuką, a jej prowadzenie wymaga nieustannego doskonalenia, weryfikowania swoich umiejętności oraz nabywania nowych. Aby była skuteczna, musi być dostosowana do oczekiwań, możliwości i ograniczeń osoby lub grupy, która korzysta z tej formy pomocy. Sposoby efektywnego oddziaływania terapeutycznego mogą okazać się wysoce nieadekwatne i nieskuteczne w stosunku do innego człowieka lub w odmiennej sytuacji, stąd psychoterapeuta winien zmieniać je i dopasowywać do aktualnych potrzeb. Celem terapii jest wywołanie zmiany poprzez poszerzenie u pacjenta perspektywy widzenia rzeczywistości, co prowadzi do poprawy codziennego funkcjonowania, na przykład poprzez zwiększenie repertuaru zachowań czy uzyskanie emocjonalnego wglądu. Ze względu na unikalność każdej relacji i każdego spotkania z drugim człowiekiem, terapeuta elastycznie dobiera stosowane techniki. Jedną z możliwości jest wykorzystanie technik psychodramatycznych, które od lat 20. ubiegłego stulecia stają się coraz bardziej powszechne (Bie-lańska, 2009; Galińska, 2003; Pytko, 2001; Sikorski, 1998) i mają szerokie zastosowanie w psychoterapii. W Polsce wiele ośrodków psychoterapeutycznych stosuje różne formy psychodramy. Jest to metoda terapii, która ma na celu m. in. redukcje napięcia poprzez działanie. Uczestnik psychodramy zamiast opisywać swoje stany, przeżywa je tu i teraz. Wgląd dokonuje się nie w drodze intelektualnych interpretacji lecz poprzez rozpoznanie i zrozumienie swoich reakcji, zachowań i postaw oraz wymianę doświadczeń z innymi uczestnikami terapii (por. Duszyńska, Kowal, Krop, Przybylska-Matula i Skiba, 2001). Samo słowo „psychodrama" składa się z greckich stów/«yyfife i drama, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „działanie duszy". Psychodrama ma za zadanie rozwijać spontaniczność pozwalającą na poszerzanie granic własnych możliwości i wewnętrznego potencjału, a ograniczaną przez utarte schematy, ustalone reguły czy niepisane obyczaje. Terapeuta odnosi się do tego, co tu i teraz pojawia się na scenie. Pracuje zarówno z cechami osobowości klienta, jego konfliktami wewnętrznymi, jak i relacjami z ludźmi. W psychodramie nie analizuje się przeszłości, lecz przede wszystkim wykorzystuje się zasoby oraz usuwa występujące deficyty, tak emocjonalne, jak i behawioralne (Galińska, 2003). muszą znać cel, któremu ona służy. Właściwa gra psychodramatyczna to praca nad przedstawionymi problemami grupy bądź poszczególnych jej członków. Terapeuta występuje w roli reżysera, pacjent - głównego aktora zwanego protagonistą, a pozostali uczestnicy stanowią Ja pomocnicze, wcielając się w role wybierane przez głównego bohatera psychodramy. Materiałem do pracy psychodramatycznej może być traumatyczne zdarzenie z przeszłości jednej osoby lub dotycząca całej grupy bieżąca sprawa wywołująca silne emocje (Galiiiska, 2006). Materiał mogą również stanowić sny i fantazje, które dostarczają często cennych informacji na temat tego, co się dzieje w przeżyciach uczestników poza warstwą rzeczywistych zdarzeń (Roine, 2005). Grupa, stanowiąca często tło dla odgrywanego przez protagonistę problemu, doświadcza rozmaitych emocji na skutek własnych, otwierających się wspomnień i skojarzeń wywołanych grą psychodramatyczna, co również jest materiałem do dalszej pracy. Niewskazanym byłoby pozostawienie uczestników z ich niewypowiedzianymi myślami. Dlatego kolejnym etapem jest omówienie odbywające się na przykład w formie dyskusji, podczas której pacjenci dzielą się (tzw. sharing) swoimi refleksjami i przeżyciami dotyczącymi tego, w czym uczestniczyli (Galińska, 2004). Najczęściej wszyscy uczestnicy i prowadzący grupę siedzą w kręgu i omawiają to, co się wydarzyło na scenie i w nich samych. Stosuje się tu metodę tak zwanej rundki swobodnej (wypowiadają się w dowolnej kolejności te osoby, które chcą) bądź kontrolowanej (wypowiada się każdy po kolei). Niektórzy badacze (Czapów i Czapów, 1969) wyróżniają trzy nieco inne fazy psychodramy: pierwszą — fazę terapeutyczną, gdzie pacjent odgrywa swoje przeżycia i fantazje; drugą - stadium przemieszczenia, podczas którego uczestnicy grupy terapeutycznej odgrywają role reprezentowane przez pacjenta oraz trzecią - fazę wyklarowania, kiedy to pacjentowi dostarczane zostają korektywne doświadczenia mające lub mogące mieć wpływ na jego zachowania w sytuacjach społecznych. O jakich elementach należy jeszcze pamiętać? Istotne znaczenie w psychodramatycznej grze ma wyodrębnienie przestrzeni, w której będzie działa się akcja, ponieważ scena w symboliczny sposób oddziela realny świat od fikcji. Niemniej ważne są oświetlenie i rekwizyty pełniące rolę pomocniczą w odgrywaniu psychodramy przez protagoniste i pozostałych członków grupy. Dzięki nim łatwiej jest odtworzyć i wyobrazić sobie to, co jest przedstawiane na scenie, wczuć się w odgrywane role. Poza przestrzenią istotny jest czynnik czasu, którego musi być wystarczająco dużo, by można było zlikwidować lub zmniejszyć zahamowania i wywołać gotowość do spontanicznego reagowania podczas sesji. Grupa psychodramatyczna powinna być także środowiskiem zapewniającym jej członkom poczucie bezpieczeństwa. Z tego powodu zwykle zawiera maksymalnie od dziesięciu do dwunastu uczestników (Kratochvil, 1988). Psychodrama w psychoterapii Spis Treści Przedmowa Podziękowania Część i: Zarys teorii psychodramy Rozdział l Wprowadzenie Sylwia Stankiewicz Czym jest psychodrama? Charakterystyka wstępna Początki psychodramy. Koncepcja J. L. Moreno Jak korzystać z tej książki Rozdział 2 Psychodrama w kategoriach społecznego uczenia się Katarzyna Tomczak Gotowość do pracy metodą psychodramy Elementy uczenia się w psychodramie Rozdział 3 Metody poznawczo-behawioralne wykorzystywane w psychodramie Katarzyna Tomczak Instrukcje Modelowanie Wpływanie na pobudzenie fizjologiczne Ekspozycja Utrwalanie umiejętności w psychodramie Generalizacja umiejętności Rozdział 4 Funkcje psychodramy w kontekście społecznego uczenia się Katarzyna Tomczak Modulacja emocji Uprawomocnianie w psychodramie Motywowanie do zmiany Rozdział 5 Psychodrama jako trening umiejętności Katarzyna Tomczak Regulacja emocji Sfera poznawcza Dostosowanie zachowania do bieżącej sytuacji Skuteczność w relacjach interpersonalnych Rozdział 6 Rola psychodramy w pracy grupowej Katarzyna Tomczak Fazy rozwoju grupy Role grupowe Część li: Techniki psychodramatyczne Rozdział 7 Zasady pracy technikami psychodramatycznymi Katarzyna Tomczak Fazy Liczba i częstotliwość spotkań oraz czas pracy grupy Długość sesji, termin, przerwy w pracy, miejsce Tajemnica zawodowa, superwizja, udostępnianie danych Spóźnienia, nieobecności Aktywność pacjenta i terapeuty Specyficzne ustalenia Honorarium, należność za opuszczone sesje Renegocjacja zasad Rozdział 8 Podział technik Sylwia Stankiewicz, Katarzyna Tomczak Charakterystyka poszczególnych grup technik Uwagi techniczne Rozdział 9 Techniki psychodramatyczne — opis szczegółowy Sylwia Stankiewicz, Katarzyna Tomczak Techniki rozpoczynające Techniki pobudzające aktywność Techniki integrujące grupę Techniki uwalniające emocje Techniki skoncentrowane na rolach grupowych Techniki socjometryczne Techniki pogłębiające wiedzę o sobie Techniki treningowe Techniki kończące Część III: Przykłady kliniczne Rozdział 10 Praca z indywidualnymi problemami na tle grupy Sylwia Stankiewicz Anna Karolina Magdalena Rozdział 11 Problematyczne sytuacje grupowe Sylwia Stankiewicz Powstawanie podgrup Kozioł ofiarny w grupie Przedłużanie się fazy pracy w grupie Aneksy 1. Spór konstruktywny Sylwia Stankiewicz 2. Asertywność Sylwia Stankiewicz 3. Analiza transakcyjna Katarzyna Tomczak 4. Spis zadań psychodramatycznych Bibliografia