Aleksandra Piekarniak, ur. w Warszawie, italianistka literaturoznawczyni, doktor Uniwersytetu Warszawskiego, były pracownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych, jest autorką artykułów naukowych, m.in.: Malaparte – antipolacco? Lo scrittore pratese nei documenti d'archivio del Ministero degli Affari Esteri Polacco; Raccontare l'Olocausto: la visione letteraria polacca dell'Olocausto nella traduzione italiana di Medaliony di Zofia Nałkowska; La letteratura italiana in Polonia negli anni 1945-1989. W latach 2013-2017 przeprowadziła badania w Archiwum MSZ w Warszawie, odkrywając tam w dużej mierze nieznane i niezwykle ciekawe materiały, na podstawie których powstała niniejsza publikacja. Badania uzupełniła w Rzymie, przeprowadzając kwerendę w Bibliotece Senatu Republiki Włoskiej „Giovanni Spadolini”, której wizerunek widnieje na okładce oraz w Stacji Naukowej PAN w Rzymie, inicjując tam również serię wywiadów naukowych ze znanymi osobami, w większości bezpośrednimi uczestnikami opisywanych wydarzeń. Z przyjemnością oddajemy do rąk czytelników książkę o polsko-włoskich kontaktach kulturalnych z lat 1945-1980, które ukazane w świetle dokumentów archiwalnych polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, układają się w zajmującą opowieść, uwidaczniając jednocześnie rolę kultury w stosunkach międzypaństwowych i międzyludzkich.
Autorzy dziewięciu case studies, składających się na niniejszy tom, przedstawiają różnorodne oblicza orientalizmu w literaturach europejskich (francuskiej, włoskiej, niemieckiej, angielskiej, polskiej, czeskiej, słowackiej). Inspirują się oni bądź też wchodzą w polemikę z tezami głoszonymi przez Edwarda W. Saida w jego Orientalizmie (1978), w którym zasłużony teoretyk literatury i krytyk kultury zdefiniował pojęcie orientalizmu rozumiane jako imaginacyjną reprezentację Wschodu, stworzoną na potrzeby kultury Zachodu. Rozprawa ta mimo krytyki nadal oferuje narzędzia przydatne w analizie kultury i literatury, zwłaszcza w wypadku niewystarczająco przebadanych pod tym kątem kultur środkowoeuropejskich.
Cztery eseje zebrane w tym tomie, Emergencja, Pustynia, Cyrkulacja i Topologie, składają się na próbę zakreślenia horyzontu humanistyki transkulturowej. Jest to studium tego, co w aktywności człowieka skłonnego do przekraczania granic wytwarza z jednej strony zupełnie nowy poziom złożoności, przerastający bogactwo kultur wziętych z osobna, a z drugiej pustkę powstałą po załamaniu się sprzecznych wymagań stawianych przez każdą z nich. Opis tej nowej sytuacji wymaga teoretycznej inwencji, a ta z kolei – przemyślenia dziedzictwa ponowoczesnego. Między Miastem i Pustynią, Europą i Śródziemnomorzem, filozofią i erotyzmem, słowem i milczeniem, intelektualistą i mistykiem wyłania się nowy, choć zarazem tak dawny rodzaj cyrkulacji, tworzący przestrzeń symboliczną o szczególnej, wielowymiarowej topologii.
Ewa Łukaszyk (1972), komparatysta, profesor Wydziału „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, łączy kompetencje romanistyczne i orientalistyczne. Autorka ponad 200 publikacji, w tym kilku książek o tematyce luzytanistycznej, takich jak Imperium i nostalgia. „Styl późny” w kulturze portugalskiej (Warszawa, DiG, 2015), kontynuuje zarysowane już poprzednio rozważania nad kondycją transkulturową, tym razem za główną oś tematyczną obierając relacje między Europą i światem orientalnym.
Niniejsze rozważania są próbą odpowiedzi na pytania, które stawiam sobie od przynajmniej 1998 roku. Wtedy właśnie miała miejsce w Rzeszowie sesja, której organizator, profesor Piotr Żbikowski, postawił przed uczestnikami problem klasyfi kacji zjawiska, określonego mianem oświeceniowo-romantycznego przełomu. Pojawiło się w jej
czasie wiele pytań i sugestii, które uwidoczniły nie tylko zagadnienia czysto badawcze,
ale i okazały rzecz o wiele poważniejszą – potrzebę przeformułowania spojrzenia na
polską literaturę i sztukę w „oświeceniu i romantyzmie”.
Przez już ponad dwadzieścia lat przybyło mnóstwo edycji, opracowań, pomysłów
i rozwiązań, które spraw bynajmniej nie wyjaśniły, ale skomplikowały je jeszcze bardziej. Okazało się, że polska kultura po trzecim zaborze wcale nie umilkła ani nie stała
się monotematyczna i z góry skazana na porażkę z kulturami obcymi. Wręcz przeciwnie, był to czas krystalizowania się polskiego modelu kulturowego, zaczętego jeszcze
głęboko w wieku XVIII.
„Słynny cmentarz polski w Montmorency jest jakby mauzoleum Wielkiej Emigracji przechowującym prochy ludzi oraz tradycję ich życia i dzieła” (1954)24. Jan Szymański, sekretarz TOZ, gorliwy opiekun grobów polskich oraz zabytków we Francji i spirytus movens wielu przedsięwzięć z tym związanych, w swoich notatkach, sprawozdaniach i pismach używał określeń: „Historyczny Polski Cmentarz Wygnańców” (1954), „Cmentarz (Naszych) Wygnańcow Politycznych (i Narodowych)”, „Cmentarz Zasłużonych w Montmorency” (1956), „Cmentarz wygnańców z 1830/1831 r. i 1863/1864 r.” (1957), „Cmentarz Wygnańców Polskich w Montmorency” (1958). W ostatnim dwudziestoleciu XX w. pisano: „spoczywa na cmentarzu w Montmorency, na tym skrawku polskiej ziemi” (1987)25, „pochowany został na Cmentarzu Wielkiej Emigracji Polskiej w Montmorency” (1989)26, „cmentarz Montmorency pod Paryżem, który nieraz określa się mianem emigracyjnej Skałki” (1990)27.
To tylko garść przykładów ilustrujących sposób widzenia tego cmentarza i określania jego rangi i znaczenia, wyróżniającego go od innych miejsc polskich pochówków. Przez dłuższy okres wiązano go z miejscem szczególnego upamiętnienia Wielkiej Emigracji. Publikacja ma charakter dokumentacyjny.
Pierwszym jej celem jest zaprezentowanie aktualnego stanu nagrobków polskich wraz z wyrytymi na nich inskrypcjami (stan na rok 2020), odtworzenie zmian konserwatorskich, rekonstrukcja nagrobków zlikwidowanych, ukazanie pochowków w rozwoju historycznym, od pierwszego pogrzebu znanego Polaka do odtworzenia, w miarę dostępnych źródeł, pełnej listy osób pochowanych na cmentarzu. Przyjmując założenia publikacji, która jest także swoistym wydawnictwem źródłowym, starano się uchwyć cmentarz jako wielowątkowy tekst kultury, tym ważniejszy, że umiejscowiony w obcym środowisku.
Drugim celem było ukazanie treści pochodących ze źródeł urzędowych (głównie francuskich) – cywilnych aktów zgonów, cytowanych by ustalić fakty genealogiczne. By je uściślić, przeprowadzono obszerną kwerendę w źródłach polskich (w tym kościelnych) i francuskich innych aktów stanu cywilnego, szczególnie aktów urodzin, małżeństw, naturalizacji, nadań orderów etc. Te dane nie tylko pozwoliły na identy?kację zmarłych, ale dostarczyły materiału genealogicznego do dziejów rodziny, pozwoliły określić stan świadomości o pochodzeniu i tożsamości zmarłego, zwłaszcza w sytuacjach, gdy jeden ze współmałżonków był Francuzem, a dzieci wrosły już w środowisko i kulturę francuską.
W pracy przyjęto zasadę podawania szczegółowych informacji o charakterze genealogicznym i tylko podstawowych danych biogra?cznych. Im większy zasób źródeł wykorzystano (akta metrykalne (stanu cywilnego), inskrypcje nagrobne, klepsydry, wspomnienia pośmiertne, literaturę biogra?czną, heraldyczno-genealogiczną, bazy danych), tym większe pojawiły się rozbieżności dotyczące podstawowych faktów, np. daty urodzenia. Integralną częścią publikacji jest dokumentacja fotograficzna prezentująca wszystkie istniejące groby, a także tablice memoratywne znajdujące się na cmentarzu oraz zabytki polskie w kościele św. Marcina w Montmorency. Pracę uzupełnia plan cmentarza z zaznaczonymi wszystkimi grobami. Według ustaleń autorów liczba osób pochowanych w „polskich grobach” to 715 osób, ale liczba informacji genealogicznych znacznie przekracza tę liczbę. Poniekąd o zawartości świadczy także objętość książki, ok. 60 ark. Wydawniczych i 872 trony druku, w tym wszystkie inskrypcje, ilustracje, francuskojęzyczna opowieść o cmentarzu i obecności Polaków w Montmorency.
Niniejsza monografia wpisuje się w nurt badań z zakresu socjolingwistyki, lingwistyki kulturowej oraz języka nowych mediów. Jej celem jest ukazanie roli kryterium płci jako jednego z istotnych wyznaczników potocznej odmiany języka włoskiego oraz języka polskiego, bazując na analizie porównawczej danych językowych pochodzących z forów dyskusyjnych o tematyce kobiecej. Jak zauważa Marta Nowosad-Bakalarczyk, kobieta i mężczyzna, „dwa różne podmioty, różnie wyposażone biologicznie i kulturowo”, w odmienny sposób dokonują percepcji i wartościowania otaczającej ich rzeczywistości. W związku z tym czynnik płci powinien być uwzględniany w językowej konceptualizacji świata. W rozważaniach poświęconych komunikacji kobiet nierzadko pojawia się termin język kobiet, który wydaje się określeniem nie do końca precyzyjnym. Językoznawcy podejmujący zagadnienie zależności języka od płci mówiących nim osób zaliczają wyodrębnione ze względu na czynnik płci realizacje języka narodowego do sfery stylu bądź do odmian socjalnych. (ze Wstępu)
siążka jest poświęcona życiu i twórczości fotografa Abdona Korzona (1824–po 1874), zaprezentowanych na szerokim tle historycznym. Dzięki takiej konstrukcji staje się także przewodnikiem historycznym po Wilnie połowy XIX wieku, a także historią powstania styczniowego na Wileńszczyźnie. Poszerzając wiedzę historyczną o wczesnej fotografii na Litwie Dainius Junevičius ukazuje zarazem sytuację społeczną i kulturową Litwy w czasie i po powstaniu styczniowym, ale także Paryż emigrantów polistopadowych. Ważną rolę pełni w książce katalog prac Abdona Korzona.
W 2018 roku książka została uznana przez Zrzeszenie Wydawców Litwy za najlepszą książkę roku o Wilnie. Jak napisano w uzasadnieniu werdyktu, autor w swojej książce odkrywa symbole świadczące o tożsamości Wilna, a jego dzieło wykracza poza format monografii, łącząc sztukę i naukę.
Dainius Junevičius (ur. 28 lipca 1958 w Kownie), litewski fizyk, historyk fotografii, dyplomata, pierwszy ambasador Litwy w Polsce po odzyskaniu niepodległości w 1991, następnie ambasador Litwy w Grecji, Egipcie i obecnie w Republice Południowej Afryki.
Publikacja powstała dzięki wsparciu Fundacji Lanckorońskich
Recenzowana monografia staje się bardzo ważnym i istotnym wkładem poznawczym w aktualną wielowątkowa dyskusją na temat ludzkiej seksualności, jej poznania, ukierunkowywania dla dobra rozwoju osoby ludzkiej i społeczeństw. Autor ukazując osiągnięcia psychologii w rozpoznaniu mechanizmów ludzkiego działania, granice własnych możliwości i wpływu czynników sytuacyjnych daje równocześnie wiedzę i wskazówki metodyczno-praktyczne dla tych wszystkich, którzy nie tylko realizują programy naprawcze (resocjalizują i prowadzą terapię sprawców przestępstw), ale także prowadzą prace wychowawczą i profilaktyczną wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. (z recenzji prof. Krystyny Ostrowskiej) Pracę Pana Profesora Kazimierza Pospiszyla oceniam jako bardzo ważną i cenną publikację, która dostarcza erudycyjnej wiedzy na temat leczenia sprawców. Zawiera ona informacje mało znane w polskim piśmiennictwie. Szczególnie dotyczy to: analizy fantazji przestępców, znaczenia środowiska lokalnego, znaczenia koncepcji psychoanalitycznych. Dla terapeutów bardzo duże znaczenie mają opisy programów terapeutycznych, zasady diagnozowania, Skale Marschalla. Uważam, że publikacja będzie wysoko ceniona przez terapeutów zajmujących się leczeniem przestępców seksualnych dostarczając im warsztat pracy. (z recenzji prof. Zbigniewa Lwa-Starowicza)
We współczesnej historiografii dzieje stanu chłopskiego w okresie przeduwłaszczeniowym, a także późniejszym, rzadko stają się tematem publikacji. Autor prezentowaną książką stara się przełamać ten schemat. Okres Księstwa Warszawskiego jest szczególnie ciekawy jeżeli chodzi o historię społeczną Polski, ponieważ za sprawą konstytucji z 22 lipca 1807 roku, nadanej przez Napoleona nowo powstałemu państwu, zniesiono na jego obszarze poddaństwo chłopów i wprowadzono zasadę równości wobec prawa dla wszystkich stanów. Był to bardzo istotny krok na drodze kształtowania się nowoczesnego narodu polskiego. Podstawę źródłową opracowania stanowią fragmentarycznie dotąd badane akta sądów pokoju Księstwa Warszawskiego. Na bazie tych materiałów autor kreśli szeroki obraz najliczniejszego stanu Księstwa. Porusza takie zagadnienia gospodarcze i kulturowe, jak zamożność, stopień alfabetyzacji, prawa do gruntów, drobną przestępczość, pojęcie chłopskiego honoru, sytuację w rodzinie oraz pozycję kobiety chłopki. Analizie poddane zostały także relacje pomiędzy chłopami a pozostałymi stanami z położeniem nacisku na stosunki włościańsko-szlacheckie. Pozwoliło to przyjrzeć się realnemu wpływowi wprowadzonych reform na życie mieszkańców Księstwa.
Doktorat Franciszka Wiśmierskiego to pierwsza w dziejach polskiej historiografii próba monografii losów hetmana kozackiego Piotra Doroszenki, w okresie jego władzy nad Kozaczyzną Ukrainną. Dzieje wojen, rozpadu struktur społeczności kozackiej, początku czasów, które z biegiem lat nazwano „Ruiną”. Tekst Franciszka Wiśmierskiego, powstały blisko 100 lat temu, na seminarium doktorskim na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, nigdy nie był publikowany, a o jego istnieniu nie wiedziano. Pomimo upływu lat opracowanie nie utraciło nic na swojej wartości. Zasługuje na wprowadzenie do polskiej historiografii na stałe, tym bardziej że dzieje Kozaczyzny Ukrainnej w drugiej połowie XVII wieku nadal oczekują na swoje pełne ujęcie. Praca Franciszka Wiśmierskiego może stanąć obok dokonań Jana Perdenii, tym bardziej, że wyprzedziła je o blisko pół wieku.
O Autorze:
Franciszek Wiśmierski był synem Józefa Wiśmierskiego, profesora gimnazjum we Lwowie, urodzonego 28 stycznia 1871 roku. Urodził się we Lwowie, gdzie po ukończeniu gimnazjum, podjął studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Był nauczycielem gimnazjalnym w Czortkowie. W czasie II wojny światowej uczestniczył w tajnym nauczaniu, działając w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. Pod koniec wojny został członkiem Związku Patriotów Polskich w powiecie nowosądeckim. W 1946 roku podjął pracę w II Liceum Ogólnokształcącym w Nowym Sączu, jako nauczyciel historii, ale także geografii, której uczył już także przed wojną. Tam założył rodzinę i osiadł już na stałe. W 1957 roku wystartował w wyborach do Sejmu z listy bezpartyjnych kandydatów, ale nie uzyskał mandatu. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego. Zmarł w 1970 roku. Jego opracowanie o losach Kozaczyzny za czasów Piotra Doroszenki, było najprawdopodobniej, jego jednym z niewielu dzieł naukowych w życiu.
Księga wpisów MK 190 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie kanclerza wielkiego Jerzego Ossolińskiegoz lat 16439-1650
orespondencja hetmańska obejmująca okres od połowy XVII do połowy XVIII wieku, to bezcenne źródło do dziejów Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Idea zebrania, opracowania, a następnie wydania listów pięciu hetmanów wywodzących się z rodziny Potockich herbu Pilawa, narodziła się jako odpowiedź na pojawiające się postulaty, niedostatecznego wykorzystania epistolografii w badaniach nad dziejami państwa polsko-litewskiego. Listy wytwarzane w otoczeniu kolejnych hetmanów koronnych, a kierowane do najważniejszych osób w państwie, stanowiły i stanowią doskonałe źródło pokazujące mechanizmy rządzenia państwem, kierowania armią, naświetlając jednocześnie wszelkie wady i zalety ówczesnej polityki. Źródła te rozproszone w wielu archiwach znajdujących się na terenie kilku krajów Europy, często nie dość znane, nie były wykorzystywane przez historyków, w sposób na jaki zasługują.
Oddawana w ręce Czytelników seria „Listów hetmańskich rodu Potockich” będąca elementem serii MONUMENTA POLONIAE EPISTOLARIA http://dig.pl/index.php?s=wyniki&rodz=8&id=37 ma być próbą naprawienia tej sytuacji i wprowadzenia do szerokiego obiegu naukowego listów, które są świadkiem swoich czasów i dziś uzyskują ponownie okazję by przemówić.
Listy hetmanów z rodziny Potockich wydane w ramach Serii
MONUMENTA POLNIAE EPISTOLARIA
Książka „Polscy Artyści Plastycy w Kanadzie 1939-1989” to efekt wieloletnich badań i poszukiwań autorki, dr Katarzyny Szrodt, mieszkającej w Montrealu. Stworzony na podstawie opracowania archiwów polonijnych, kanadyjskich i polskich, dotarcia do dokumentacji prywatnych i rozmów z artystami, fresk, pokazuje dokonania polskich artystów plastyków na emigracji w Kanadzie. Autorka ukazując losy trzech fal emigracji artystycznej do Kanady po 1939 roku: „fali emigracji wojennej”, „fali emigracji PRL-owskiej i roku 1968” i „fali emigracji solidarnościowej”, przedstawia zarówno pojedyncze sylwetki artystów, jak również omawia grupową aktywność poszczególnych fal, bardzo odmiennych, na tle życia społeczno-kulturalnego diaspory polskiej i społeczności kanadyjskiej. Sylwetki ponad 260 artystów emigrantów pokazują jak ich działania twórcze przyczyniły się do rozwoju sztuki w Kanadzie, co ani w kanadyjskiej, ani w polskiej historii sztuki nie zostało należycie docenione i udokumentowane. Pomimo rozlicznych przeszkód bytowych, wynikających z konieczności zbudowania podstaw egzystencji, większości plastyków udało się ocalić talent, silnie akcentując własną tożsamość i przynależność do kultury polskiej. Książka pokazuje znaczącą rolę jaką w życiu Kanady, tego wieloetnicznego społeczeństwa, jak również w życiu polskiej diaspory w Kanadzie, odegrała potrzeba kontynuowania działań twórczych przez polskich plastyków. Ocala od zapomnienia ślady osiągnięć i sztuki stworzonej przez Polaków w Kanadzie, odnotowuje miejsca, gdzie można odnaleźć informacje o artystach i ich dziełach. Jest to pozycja adresowana nie tylko do badaczy – historyków sztuki. To przystępnym językiem napisana monografia losów artystów-emigrantów, analiza fenomenu emigracji talentu na obcy grunt. „ Polscy Artyści Plastycy w Kanadzie 1939-1989” uświadamia czytelnikowi, że w Kanadzie powstała sztuka, która jest częścią polskiego dziedzictwa narodowego i należy o nią się zatroszczyć.
W każdej tubylczej społeczności, z którą się zetknąłem, odkrywałem opowieści o przeszłości, będące zarazem OPOWIEŚCIAMI O TOŻSAMOŚCI, wskazując na silne poczucie dziedzictwa odrębnego od dziedzictwa białego człowieka. Narracje o tym, kim są i jak siebie postrzegają współcześni Indianie ze Wschodniego Wybrzeża, są głównym tematem analizy w niniejszej książce.
Praca dotyczy jednego z rodzajów książek rękopiśmiennych czasów staropolskich, w których gromadzono i rejestrowano materiały życia publicznego, zarówno o charakterze aktowym, związane z realizacją czynności urzędowych osób i instytucji (np. uniwersały i zarządzenia królewskie, konstytucje sejmowe, lauda i instrukcje sejmikowe, traktaty międzynarodowe, korespondencja urzędowa, mowy sejmowe senatorów i posłów ziemskich), jak i prywatnym, związane z uczestnictwem w życiu publicznym (np. publicystyka polityczna, manifesty, satyry, paszkwile, korespondencja prywatna o tematyce publicznej, także diariusze i relacje zgromadzeń publicznych). W polskiej terminologii biblioteczno-archiwalnej znane są one przeważnie pod terminami silva rerum i miscellanea. W Rzeczypospolitej szlacheckiej zajmowały one ważne miejsce w repertuarze książki rękopiśmiennej – stały się jednym z najliczniejszych jej rodzajów i podstawowym gatunkiem prywatnej dokumentalistyki bieżącego życia publicznego, ważnej zwłaszcza dla piśmiennictwa o charakterze nieoficjalnym i nieurzędowym, niegromadzonym i nierejestrowanym w urzędowych księgach wpisów. W tym też kryje się znaczenie tego rodzaju dzieł – bez nich nie przetrwałoby do naszych czasów wiele ulotnych pism publicystycznych, listów prywatnych dotyczących spraw publicznych i innych tego typu materiałów. Pod względem sposobu opracowania i zawartości treściowej stanowią one także odbicie poziomu intelektualnego, poglądów politycznych i zainteresowań czytelniczych ówczesnego społeczeństwa, dzięki czemu stanowią one same w obie ważne źródło historyczne.
Eustachy Januszkiewicz zapisał się w historii z różnych powodów: w latach 20. XIX wieku zasłużył się w Prokuratorii Massy Radziwiłłowskiej, w powstaniu listopadowym występował jako emisariusz Centralnego Wileńskiego Komitetu Powstańczego, a później jako szef sztabu i adiutant gen. S. Różyckiego. Ale najbardziej znany jest z czasów emigracyjnych jako wydawca i księgarz. Był założycielem Księgarni i Drukarni Polskiej w Paryżu, pionierem druków periodycznych, członkiem licznych organizacji emigracyjnych (Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich, Towarzystwa Historyczno-Literackiego, Stowarzyszenia Pomocy Naukowej, Fundacji na rzecz osieroconych dzieci Adama Mickiewicza etc.). Januszkiewicz przyjaźnił się z Adamem Mickiewiczem i jego synem Władysławem, z Juliuszem Słowackim, Fryderykiem Chopinem, Joachimem Lelewelem, Zygmuntem Krasińskim, Feliksem Wrotnowskim, Aleksandrem Jełowickim, Leonardem Niedźwieckim i wieloma innymi, co jest udokumentowane w listach i na stronach pamiętników tych osób. Cała Emigracja śledziła 20-letnią historię jego miłości, która szczęśliwie została zwieńczona małżeństwem. Eustachy Januszkiewicz był również dziennikarzem i publicystą (*Polacy **w Oporto*, *Kilka słów Drukarni Polskiej*, *Ostatnie chwile J. Lelewela *etc.), jednak jak do tej pory nie doczekał się żadnej monografii, a jego Pamiętnik z lat 1831–1851 po raz pierwszy przedstawiamy czytelnikom.
W historiografii medycyny z drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX w., inspirowanej przez filozofię pozytywistyczną, wzajemne związki medycyny i religii były rozpatrywane w kategoriach nie dającego się przezwyciężyć konfliktu. Zgodnie z tą koncepcją, medycyna miała stopniowo uwalniać się spod wpływu czynników kulturowych i światopoglądowych, uzyskując stopniowo całkowitą od nich autonomię, opartą na nieuprzedzonej interpretacji faktów empirycznych. Już w latach 20. i 30. XX w. koncepcja ta została zanegowana przez dwie nowe szkoły w historiografii medycyny — Kulturgeschichte der Medizin oraz Socialgeschichte der Medizin — których zwolennicy uznali tego rodzaju autonomię za niemożliwą, ponieważ każda interpretacja faktów musi być oparta na jakichś założeniach, które nie mają charakteru założeń empirycznych, ale są oparte na jakiejś koncepcji filozoficznej i związanej z nią epistemologii. Interpretatorem faktów jest bowiem zawsze człowiek, który je dostrzega, „wydobywa z tła”, z jakichś powodów uznaje je za ważne, a stworzone na ich podstawie interpretacje za mogące rozwiązać istotne problemy praktyczne i poznawcze. W interpretacji tej zawsze uczestniczy świadomość badacza, konstytuowana przez elementy kulturowe. W latach 60.. XX w. koncepcja ta, zwana koncepcją badań kulturowych, uzyskała przewagę w zachodniej historiografii nauki, w latach 70. w zachodniej historiografii medycyny, w latach 80. dotarła do Polski i jest od tego czasu w sposób twórczy rozwijana przez historyków medycyny związanych z Polską Akademią Nauk i Zakładami Historii Medycyny krajowych uczelni medycznych. W ciągu ostatniego ćwierćwiecza zgodnie z jej założeniami powstało wiele monografii autorskich i opracowań zbiorowych, w tym także w moje książki wydane w Wydawnictwie DiG (Niemiecka medycyna romantyczna, 2007; Medycyna w historii i kulturze, 2016) oraz seria Antropologia wiedzy, pod moją redakcją (2005-2016 i in.). Niniejsza seria, zatytułowane Medycyna i religia, koncentruje się na analizie wzajemnych zależności między medycyną a religią, ujmując je jako zjawisko trwałe, a będące wynikiem tych zależności relacje jako istotne dla obu stron, zarówno pod względem epistemologicznym, jak i etycznym i praktycznym.
Prof. dr hab. Bożena Płonka-Syroka
Książka zawiera eseje z zakresu antropologii religii, powstałe w wyniku badań etnograficznych i studiów kulturowych. Interpretuje wybrane zjawiska kultury symbolicznej, a zwłaszcza religijności, obserwowane w ciągu ostatniej dekady, w kontekście transformacji społecznej w Polsce. Są to zarazem zjawiska, które wydawały się autorce symptomatyczne dla Europy Środkowo–Wschodniej jako emanacje tutejszej, zmieniającej się tożsamości.
Inicjujący opis relacji między antropologią a historią w badaniach polsko–ukraińskiego pogranicza służy też wprowadzeniu w praktykę badań etnograficznych, które dostarczyły tej monografii materiału źródłowego. Apokryfowi nadano szersze znaczenie niż to, które przyjęło się na gruncie filologii i teologii, uznając go za kulturową praktykę pogranicza — wyznaniowego, społecznego, etnicznego, językowego, a zatem również pogranicza tożsamości — w stosunku do dyskursów dominujących. Porównanie praktyk apokryfu i pastiszu jest punktem wyjścia dla refleksji nad procesami transformacji kulturowej. Zmiany w dyskursach o kulturze ukazuje esej poświęcony przykładom interpretacji kultu maryjnego w polskiej etnologii i antropologii kulturowej. Niektóre z esejów rozwijają w syntetycznej formie charakterystykę tradycji religijnej w kulturze rolniczej w latach 80-90 XX w., w tym rytuałów ofiary, praktykowanej przez niektóre środowiska bułgarskich i macedońskich chrześcijan w postaci krwawego Kurbanu. Inne konfrontują tradycyjne wzory religijności z ich odpowiednikami w dominującej dziś kulturze popularnej, ukazując też poszukiwania współczesnych środków ekspresji doświadczenia religijnego. Obraz zmian w kulturze religijnej uwzględnia stan współczesnej religijności „kościelnej” rzymskich katolików oraz jej pogranicza, szczególną wagę przy-wiązując do pamięci i praktyk upamiętniania kultury żydowskiej w konstruowaniu współczesnej tożsamości hominis religiosi.
Dyplomatyka to nauka o dokumencie, traktowanym szeroko jako sporządzone w odpowiedniej formie pisane świadectwo dokonanych czynności prawnych. To jeden z najważniejszych rodzajów źródeł historycznych. Właśnie na podstawie krytyki dokumentów wypracowywano podstawowe zasady krytycznej analizy źródłowej. Dyplomatyka jest najstarszą nauką pomocniczą historii i uchodzi za królową w ich zespole. Tradycyjnie skupiała się na dokumentach średniowiecznych, obecnie jednak coraz szerzej wykracza się poza tak zakreślone ramy chronologiczne, uwzględniając zarazem inne, właściwe dla czasów późniejszych formy dokumentacji stosunków prawnych. Książka nawiązuje do tych tendencji. Stara się podsumować wiedzę o owych różnorodnych formach w całej epoce przedrozbiorowej, ukazując ich rozwój w szerszym kontekście zjawisk kultury, upowszechnienia pisma i jego roli w komunikacji społecznej. Kolejne rozdziały, opracowywane przez autorów, posiadających doświadczenie w badaniach nad daną problematyką, dotyczą: istoty dyplomatyki, jej dziejów i pojęć, wydawnictw dokumentów, zagadkowych wciąż początków i ukształtowania się dokumentu polskiego w czasach dzielnicowych, wytworom kancelarii królewskiej oraz innych kancelarii centralnych monarchii, dokumentacji urzędów administracji terytorialnej, dokumentacji Kościoła katolickiego i Kościołów protestanckich, dokumentacji miejskiej, wiejskiej i prywatnej, wreszcie dokumentom ze Śląska, Prus i Pomorza Zachodniego, ziem pozostających wówczas poza granicami państwa polskiego, a całość zamyka ukazanie dziedzictwa staropolskiego w praktyce kancelarii dziewiętnastowiecznych.
Zgodnie z naszą wiedzą źródłową w 1596 r. rada toruńska nakazała powieszenie w kościele Najświętszej Marii Panny w Toruniu tarcz drewnianych z namalowanymi na nich herbami rodzin patrycjuszowskich. W literaturze przedmiotu uważano, że tarcze te były tam wieszane systematycznie od średniowiecza, dokumentując niejako wchodzenie kolejnych rodzin w krąg toruńskiego patrycjatu. (…) Nikt jednak nie pokusił się o szerszą analizę historii tego niezwykle ciekawego zbioru, nie poddał także analizie zachowanych 16 tarcz, wiszących do dzisiaj w Sali Mieszczańskiej toruńskiego ratusza.
Promocje
|
