Terapia behawioralna dzieci z autyzmem

Autyzm jest jednym z najpoważniejszych i najczęściej diagnozowanych zaburzeń rozwojowych. Z niemal 100 rodzajów oferowanych terapii do najefektywniejszych należy stosowana analiza zachowania. Jej skuteczność potwierdza 50 lat badań naukowych i doświadczeń praktycznych.

Teoria, badania i praktyka stosowanej analizy zachowania

Pierwsza na polskim rynku wydawniczym książka na temat terapii behawioralnej dzieci z autyzmem!

Autyzm jest jednym z najpoważniejszych i najczęściej diagnozowanych zaburzeń rozwojowych. Z niemal 100 rodzajów oferowanych terapii do najefektywniejszych należy stosowana analiza zachowania. Jej skuteczność potwierdza 50 lat badań naukowych i doświadczeń praktycznych.

Autorzy omawiają zagadnienia teoretyczne dotyczące autyzmu i stosowanej analizy zachowania, podstawowe założenia radykalnego behawioryzmu, oceny behawioralnej i pomiaru zachowań. Opisują także metody nauczania osób z autyzmem i rozwijania u nich pożądanych zachowań. Podają wiele zaleceń praktycznych dotyczących korzystania ze strategii proaktywnych w pracy z dziećmi z autyzmem, motywowania ich do nauki, treningu różnicowania i redukowania zachowań niepożądanych.

(…) to pierwsze w Polsce tak obszerne i całościowe opracowanie na temat behawioralnej terapii osób z autyzmem. (…) spotka się z zainteresowaniem dużego grona Czytelników: zarówno profesjonalistów i studentów wielu kierunków studiów, jak i rodziców dzieci z zaburzeniami rozwoju. (…) Zwolennicy terapii behawioralnej z pewnością powitają ją z radością, a ci, którzy wiedzą na temat tej terapii mało lub są wobec niej sceptyczni, otrzymają możliwość zapoznania się z rzetelnym wykładem na jej temat. Z recenzji prof. Ewy Pisuli

---

Terapia behawioralna dzieci z autyzmem – fragment ksiazki

Nowa definicja autyzmu i rozwiązania SAZ

W tym samym czasie, gdy piszę wstęp do pierwszej w języku polskim książki If If o autyzmie i analizie zachowania, społeczność naukowa dyskutuje na temat redefinicji autyzmu, która ma się pojawić w nieopublikowanej jeszcze klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-V. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne poprosiło naukowców oraz praktyków o skomentowanie proponowanych zmian. Jeżeli nowa definicja zostanie zaakceptowana, znacząco wpłynie to na zmianę kierunku stale rosnącej „epidemii" diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu. Nowa definicja autyzmu znajdzie także odbicie w decyzjach dotyczących tego, które dzieci i ich rodziny otrzymają środki na leczenie.
Zgodnie z sugerowanymi zmianami, aby dzieci mogły otrzymać diagnozę zaburzenia ze spektrum autyzmu (autistic spectrum disorder) według DSM- V, będą musiały spełnić cztery kryteria:
(1) trwałe uszczerbki w komunikacji społecznej i w interakcjach;
(2) obsesyjne zainteresowania i powtarzane zachowania;
(3) obecność zaburzeń we wczesnym dzieciństwie;
(4) objawy ograniczające lub osłabiające normalne funkcjonowanie.

Dziecko będzie musiało wykazywać uszczerbki we wszystkich obszarach wymienionych w ramach komunikacji społecznej i interakcji oraz w przynajmniej dwóch z czterech obszarów w ramach powtarzających się wzorców zachowań. Jest to bardziej restrykcyjne podejście niż dotychczasowe wytyczne.
Obecnie kryteria diagnostyczne dla zaburzenia autystycznego (DSM-IY-TR) pozwalają na zdiagnozowanie dziecka przy użyciu skomplikowanego połączenia dwunastu możliwych charakterystyk, w tym przynajmniej: dwóch problemów społecznych, jednego problemu komunikacyjnego oraz jednego zachowania stereotypowego. To oznacza, że jest ponad 1500 permutacji symptomów autystycznych.
Z powodu zmniejszenia liczby charakterystyk oraz ze względu na wymóg istnienia wszystkich składników komunikacji i interakcji jest prawdopodobne, że DSM-V ogromnie zmniejszy liczbę diagnoz autyzmu. Już pojawiły się zaniepokojone głosy, że podręcznik ten całkowicie eliminuje oddzielną diagnozę zespołu Aspergera. Oznacza to, że osoby wcześniej sklasyfikowane jako mające zespół Aspergera będą musiały spełnić wszystkie wymogi dla zaburzenia ze spektrum autyzmu, żeby otrzymać diagnozę. Z pewnością część z nich nie zmieści się zatem w proponowanej kategorii. Zmiany te oznaczają także, że grupa dzieci zdiagnozowanych z tym zaburzeniem będzie bardziej jednorodna niż dotychczas. Nowe spektrum autyzmu będzie więc bardziej skondensowane, będzie miało podobny wzorzec zachowań.

Ciągłe zmienianie definicji autyzmu podkreśla jego relatywną oraz arbitralną naturę jako psychologicznego i psychiatrycznego zaburzenia (por. Novak i Pelaez, 2004; 2011; Suchowierska i Novak, 2010). Jednak terapia mająca swoje podstawy w stosowanej analizie zachowania skupia się nie na diagnozie per se, ale na istotnych beha-wioralnych deficytach lub nadmiarach danej osoby. I takie właśnie podejście zostało zaprezentowane w niniejszej książce. Wychodzi się w nim z założenia, że terapia SAZ, szeroko używana i efektywna metoda leczenia osób z autyzmem, działa niezależnie od postawionej diagnozy. Działa, ponieważ jest ukierunkowana na określone deficyty lub nadmiary behawioralne indywidualnego dziecka, bez względu na kategorię diagnostyczną, którą otrzymał klient, lub etiologię jego zaburzenia. Analityk zachowania, pracując z osobami z autyzmem, ma za zadanie rozpoznać funkcjonalność poszczególnych zachowań klienta (poprzez proces oceny behawioralnej) i bezpośrednio na nie oddziaływać. Podobne techniki behawioralne mogą być zatem wykorzystywane niezależnie od tego, czy bierzemy pod uwagę starą czy nową definicję autyzmu, jeżeli deficyty i nadmiary pozostają te same. W niniejszej książce autorzy podążają śladem swojej wcześniejszej publikacji, skupiającej się na podstawowych zasadach analizy zachowania. Posługują się pojęciami z tamtego tomu, rozszerzając przekazywane informacje o zastosowania technik beha-wioralnych w pracy z dziećmi z autyzmem. Cieszę się, że autorzy skierowali się ku analizie i rozumieniu autyzmu poprzez skupienie się na behawioralnych deficytach i nadmiarach. W związku z tym poświęcają całe rozdziały na opis tego, jak budować repertuar nowych zachowań i jak zminimalizować problemy behawioralne. Jestem także zachwycony faktem, że przeznaczyli oni osobny rozdział na uczenie komunikowania się, ze względu na fakt, iż u dzieci z autyzmem określone zachowania werbalne mogą być nieobecne lub nadmiernie widoczne. Ponadto jestem zadowolony z logiki, jaką udało im się osiągnąć dzięki zastosowaniu trzyczęściowego układu treści: (prawie) każdy rozdział składa się z części poświęconej teorii, badaniom i praktyce. Od siebie mogę dodać, że miałem już szczęście pracować z Moniką Suchowier-ską, gdy była stypendystką Fulbrighta w Stanach Zjednoczonych, a znałem ją wcześniej dzięki prezentacjom, które przedstawiała na konferencjach Association for Behavior Analysis International oraz European Association of Behaviour Analysis. Miałem także dwukrotnie możliwość odwiedzenia jej Centrum Wczesnej Interwencji „Krok po Kroku" w Warszawie i bezpośredniej obserwacji wysokiej jakości usług, które ona oraz jej współpracownicy oferują. Dzięki temu wiem, że jest dokładnym i ostrożnym naukowcem, a także wspaniałym praktykiem stosującym analizę zachowania w pracy z dziećmi z autyzmem oraz ich rodzinami. Monika Suchowierska i współautorzy już wcześniej zasłużyli się jako propagatorzy wiedzy o analizie zachowania. Jestem przekonany, że ta nowa książka będzie ważnym elementem kształcenia w zakresie stosowanej analizy zachowania i terapii osób z autyzmem.
Gary Novak, BCBA-D
profesor emerytowany
California State University Stanislaus
Turlock, California
Gary Novak - profesor psychologii na California State University Stanislaus, autor między innymi książek:
Developmental psychology: Dynamical systems and behavior analysis (1996) oraz Child and adolescent development (z Marthą Pelaez; 2004).

---

Terapia behawioralna dzieci z autyzmem
Spis Treści

 

• Pomóc osobom z autyzmem. Podejście oparte na dowodach naukowych
• William L. Hewart
• Nowa definicja autyzmu i rozwiązania SAZ Gary Novak
• Wprowadzenie
• Rozdział 1
• Autyzm i stosowana analiza zachowania
• 1.1. Teoria
• 1.1.1. Autyzm
• 1.1.2. Stosowana analiza zachowania
• 1.2. Praktyka
• 1.2.1. Program
• 1.2.2. Dostosowanie środowiska
• 1.2.3. Wyraźna struktura otoczenia
• 1.2.4. Funkcjonalne podejście do zachowań trudnych
• 1.2.5. Planowane przygotowanie dziecka do uczenia się w przedszkolu i szkole
• 1.2.6. Włączanie rodziny dziecka do terapii
• 1.2.7. Nieporozumienia związane z terapią behawioralną
• 1.2.8. Wskazówki dla rodziców
• Rozdział 2
• Behawioryzm i prawa uczenia się
• 2.1. Teoria
• 2.1.1. Radykalny behawioryzm
• 2.1.2. Procesy uczenia się
• 2.2. Praktyka
• Rozdział 3
• Ocena behawioralną
• 3.1. Teoria
• 3.1.1. Definicja oceny behawioralnej
• 3.1.2. Całościowa ocena behawioralną
• 3.1.3. Wybór zachowań modyfikowanych
• 3.1.4. Definiowanie zachowania modyfikowanego
• 3.1.5. Metody pomiaru zachowania modyfikowanego
• 3.2. Praktyka
• Rozdział 4
• Rozwijanie nowych zachowań u osób z autyzmem
• 4.1. Teoria
• 4.1.1. Motywacja
• 4.1.2. Kontrola bodźcowa i generalizacja
• 4.1.3. Techniki nauczania
• 4.2. Praktyka
• 4.2.1. Wykorzystanie strategii proaktywnych
• 4.2.2. Motywowanie dziecka z autyzmem
• 4.2.3. Trening różnicowania
• 4.2.4. Rola rodziców w terapii dziecka z autyzmem
• Rozdział 5
• Zachowania trudne i ocena funkcjonalna
• 5.1. Teoria
• 5.1.1. Definicja i częstość występowania zachowań trudnych
• 5.1.2. Etiologia zachowań trudnych
• 5.1.3. Ocena funkcjonalna
• 5.1.4. Model najmniej restrykcyjnej interwencji
• 5.2. Praktyka
• 5.2.1. Co rodzice powinni robić, gdy dzieci zachowują się dobrze?
• 5.2.2. Co rodzice powinni robić, gdy dzieci zachowują się niepoprawnie?
• Rozdział 6
• Zachowania werbalne
• 6.1. Teoria
• 6.1.1. Skinnerowskie podejście do zachowań werbalnych
• 6.1.2. Podstawowe werbalne zachowania sprawcze
• 6.1.3. Analiza zachowań werbalnych
• 6.2. Praktyka
• 6.2.1. Ocena umiejętności werbalnych
• 6.2.2. Trening poszczególnych werbalnych zachowań sprawczych
• Rozdział 7
• Zasady etyczne w pracy analityka zachowania
• 7.1. Wytyczne dotyczące etyki pracy analityka zachowania
• 7.2. Inne kodeksy etyczne
• Aneks
• Bibliografia
• Indeks rzeczowy
• Indeks osobowy

---