Biblioterapia i bajkoterapia - Molicka Maria

Autorka ma na koncie dwa zbiory bajek terapeutycznych oraz pozycję teoretyczną pt. Bajkoterapia. Tym razem napisała pracę jeszcze bardziej wyczerpującą, w której zebrała dotychczasowe swoje doświadczenia - wynik wieloletniej pracy naukowej i terapeutycznej.

Książka Biblioterapia i bajkoterapia omawia rolę, jaką odgrywa literatura w rozumieniu funkcjonowania świata społecznego, zachowań innych ludzi. Ale nie tylko — wskazuje też na jej rolę w odkrywaniu i kreowaniu własnej tożsamości. Literatura to kompendium informacji o potrzebach, motywach, zachowaniach innych, ilustruje treść ich myślenia, zaś kontekst sytuacyjny fabuły przedstawia wartości i zasady funkcjonowania grup społecznych. Zatem rola literatury w rozumieniu innych, poznawaniu wartości, zasad, którymi kierują się w życiu, jest tak oczywista, że nikogo nie trzeba o tym przekonywać. Natomiast wskazanie roli literatury w aspekcie jej wpływu na tożsamość jednostki jest zadaniem bardzo trudnym i wymaga przede wszystkim określenia pojęcia tożsamości. We współczesnej psychologii, szczególnie w koncepcji poznawczej, jest to kluczowe zagadnienie i budzi duże zainteresowanie. Książka ta nie aspiruje do wyjaśnienia wszelkich zagadnień funkcjonowania tożsamości, jest jedynie próbą przybliżenia tego, co każdy samodzielnie buduje, a także jak ta struktura zarządza myśleniem, uczuciami i zachowaniem. Zaproponowane w książce rozumienie tożsamości i mechanizmów jej funkcjonowania opiera się na dociekaniach wielu badaczy.
Wiedza o sobie jest integralnym składnikiem tożsamości, gromadzi się stopniowo, z wolna jednostka odkrywa własne preferencje, zdolności, potrzeby, lęki, konflikty... Nazywając to, co do tej pory było nienazwane (czyli nieuświadomione bądź nie w pełni uświadomione), nadaje mu status istnienia, stwarzając tym samym możliwość zmiany, zatem także modyfikacji lub korekcji. Jednostka w rozwoju nie tylko stopniowo odkrywa własne „Ja", ale i konstruuje siebie, przy czym nie tylko własny wizerunek, ale i cele, programy działania, wartos'ci, normy, które realizuje w postaci podejmowanych decyzji, działań... W s'wiadomy sposób buduje siebie według wzoru — jaki chcę być w stosunku do tego, jaki jestem, co pragnę zmienić w sobie itp. Wiedza o sobie, czyli odkrywanie i konstruowanie siebie kształtuje się na skutek porównań z innymi, pod wpływem opinii innych, ale przede wszystkim tworzy się na skutek refleksji w procesie introspekcji, myślenia o innych i o sobie. Literatura zawiera w swoich zasobach nieskończenie wiele informacji służących do stymulacji w tym zakresie (do odkrywania i konstruowania), pobudza do refleksji pod wpływem bohaterów, ich wyborów, postaw, uczuć, motywów, zmuszając do zastanowienia się, dokonywania wyborów w wyobrażonym świecie, co równocześnie sprzyja poznawaniu i określaniu siebie.
Nie do przecenienia jest zatem rola literatury we współczesnym świecie, ponieważ człowiek permanentnie doświadcza nadmiaru wręcz atakujących go informacji, żyje pod presją czasu i poprzez to doznaje chaosu, który utrudnia rozumienie społecznego świata i siebie. Świat książki jawi się jako miejsce spokoju, spotkania ze sobą, bez wszechogarniającej presji czasu, szumu informacyjnego, chaosu, ponieważ bycie w świecie książki to nie tylko przeżywanie zaskakujących wydarzeń, ale przede wszystkim czas inspiracji, który pozwala zinterpretować świat innych ludzi i siebie. Przy czym spotkanie w świecie literatury jest inne niż w rzeczywistym, bo jest to przede wszystkim spotkanie z własnymi myślami i uczuciami. W realnym życiu zbyt wiele się dzieje, relacje z innymi są niejasne, mają zbyt wiele uwarunkowań, implikacji, często też towarzyszą im silne emocje. Inaczej niż w świecie książki, tam łatwiej zrozumieć innych, a także odnaleźć siebie, czyli odkryć, zinterpretować i konstruować. Tam bez pośpiechu można znaleźć to, czego od wieków poszukują ludzie, czyli sensu wydarzeń, życia, także, a może przede wszystkim, własnego. Inaczej ujmując, postaci świata książkowego pomagają odpowiedzieć na pytania, kim chcę być, dokąd zmierzam, jakim chcę być człowiekiem.

W świecie realnym wzorami, lub niestety, coraz częściej anty-wzorami, stają się postacie lansowane w środkach masowego przekazu. Bohaterowie opowiadań literackich fascynują niezwykłością losów, dokonywanych wyborów czy własną tożsamością, tworząc zaczyn charakteryzujący się różnorodnością, która umożliwia porównania i dokonywanie pierwszych wyborów, preferencji w procesie konstruowania siebie. Tacy bohaterowie niezbędni są właśnie dzisiaj, gdy znikają narracje rodzinne i te, które były powtarzane w środowisku lokalnym. Obserwowane przemiany rodziny z wielopokoleniowej, bogatej w złożone relacje w małą, składającą się z rodziców i dzieci, czy coraz częściej z jednego rodzica i dziecka, z pewnością temu nie sprzyjają. Niewielkie społeczności nie obfitują już w narracje o życiu ich członków, o różnorodnych doświadczeniach, zarówno indywidualnych jak i zbiorowych. Ich rola zmarginalizowała się, powstają wielkie, anonimowe aglomeracje miejskie, w których nie ma miejsca dla rodzimych narracji. Środki masowego przekazu lansują globalne wzory, które promowane są na rynku, by się dobrze sprzedawały, są one papierowe, nietrwałe i nieprawdziwe, mają zadziwić, skupić na chwilę uwagę i skłonić globalnych konsumentów do określonych zachowań.
Świat mass mediów głównie posługuje się obrazem, w ten sposób przede wszystkim oddziałuje na emocje, które są ulotne, chwilowe i nie pomagają w nadawaniu sensu. Narracje filmowe, niejako ze swej natury, narzucając obrazy, w znacznie mniejszym stopniu stymulują wyobraźnię i wyzwalają refleksję. Potęga narracji słownej jest nieskończenie bardziej inspirująca dla odbiorcy, oddziałuje na jego wyobraźnię i pozwala na odnajdywanie coraz to nowych treści, zmuszając do samodzielnej refleksji, do wewnętrznego dialogu, do penetrowania własnych doświadczeń, wcześniejszych interpretacji, uczuć... Wymusza niejako i uruchamia różne poziomy rozumienia, literalne i abstrakcyjne, przy czym oddziaływa inaczej niż przekaz obrazowy, bo buduje bazę dla przepracowywania własnych, a nie cudzych wyobrażeń. Towarzyszy temu proces nazywania, czyli świadomego konstruowania różnych bytów, co szczególnie sprzyja budowaniu asocjacji, metafor, refleksji. Przekaz filmowy czy rysunkowy wprawdzie również to umożliwia, ale narracja słowna jest daleko bardziej w tym zakresie komunikatywna; łatwiej odczytać przesłanie czy znaczenie.

Literatura poprzez to, że stymuluje samoświadomość, jest szczególnie ważna dla autokreacji. Potrzebna jest i dużym, i małym czytelnikom. W świecie literatury pięknej każdy może znaleźć bohatera dla siebie, do którego może się upodobnić, bo tożsamość początkowo tworzy się na bazie pierwszych wyborów, a dopiero później staje się świadomym budowaniem siebie. Literatura wcześnie wprowadza w świat wartości, reguł, norm obowiązujących w danej społeczności, ukazuje sens życia i umożliwia przyjęcie ich za własne, odrzucenie bądź twórcze przeformułowanie. Potrzebna jest też dużym, by tego, co cenne, co ważne, w pośpiechu i w prozie życia nie zgubili, a wciąż na nowo odkrywali piękno, dobro i prawdę...
Czy temporalnym znakiem współczesności jest to, że literatura piękna pełni w coraz większym stopniu rolę terapeutyczną? To z jednej strony oznaczałoby, że docenia się jej niezwykle ważną rolę w stymulacji do odkrywania siebie i kreacji umożliwiającej również terapię, jednak z drugiej wskazywałoby na to, że z wolna staje się wyłącznie remedium na dolegliwości, cierpienia, zagubienie „Ja" we współczesnym świecie. Technologiczny świat coraz skuteczniej wypiera literaturę, niestety, w większości oferując w zamian tylko łatwą rozrywkę.
Wiadomo dzisiaj, że takie wytwory kultury, jak wiersze, baśnie czy bajki są niezbędne w rozwoju dziecka, a film czy obraz ich nie zastąpi. A dorośli? Oni też potrzebują książek, by na chwilę zatrzymać się w tym pędzie życia i pomyśleć... Właśnie o tym i o wielu innych sprawach związanych z literaturą jest ta książka. Czytana od deski do deski zapewni dialog z autorem i z sobą. Zatem zapraszam do lektury.
Maria Molicka

---

Biblioterapia i bajkoterapia
Spis Treści

 

• ZAMIAST WSTĘPU
• I. Myślenie narracyjne i paradygmatyczne w procesie konstruowania wiedzy
• 1.1. Język odzwierciedleniem relacji między kulturą a naturą
• l .2. Myślenie narracyjne i paradygmatyczne
• II. Rola narracji w rozumieniu świata społecznego i w konstruowaniu tożsamości
• 2.1. Narracja w stymulacji myślenia narracyjnego o innych i o sobie
• 2.2. Struktura „Ja" — realizowane zadania, mechanizmy funkcjonowania i elementy składowe
• 2.3. Zagrożenia epoki antynarracyjnej
• III. Biblioterapia w paradygmacie narracyjnym
• 3.1. Psychologiczne uwarunkowania oddziaływania literatury na strukturę „Ja"
• 3.2. Główne zadania biblioterapii
• 3.3. Skuteczność biblioterapii w badaniach empirycznych
• 3.4. Biblioterapia jako metoda budująca zasoby osobiste
• IV. Znaczenie baśni w rozwoju dziecka
• 4.1. Mity i ich znaczenie
• 4.2. Rozwój i transformacja baśni
• 4.3. Rola baśni w stymulacji procesów poznawczych dziecka, głównie myślenia narracyjnego
• 4.4. Baśń w terapii
• V. Bajkoterapia jako metoda budująca zasoby osobiste dotyczące sytuacji trudnych emocjonalnie
• 5.1. Bajki terapeutyczne
• 5.2. Rodzaje bajek terapeutycznych
• 5.3. Uzasadnienie potrzeby stosowania bajek terapeutycznych
• VI. Metodologiczne podstawy badań własnych
• 6. l. Założenia teoretyczne i cel badań
• 6.2. Problemy badawcze
• 6.3. Zmienne i wskaźniki
• 6.4. Metoda, techniki i narzędzia badawcze
• 6.4. l. Czynnik eksperymentalny
• 6.4.2. Procedura badań
• 6.5. Próba badawcza i miejsce eksploracji
• VII. Rola literatury w procesie zmiany; rozumienie siebie i świata — w świetle badań własnych
• 7. l. Ustalenia wyjściowe
• 7.2. Prezentacja danych empirycznych w podziale na poszczególne teksty analizowane z dziećmi
• 7.3. Werbalizowane przez dzieci strategie i zachowania względem innych
• VIII. Podsumowanie i interpretacja danych empirycznych
• ZAKOŃCZENIE
• BIBLIOGRAFIA
• ANEKS

---