x
W jednej walizce. Polska arystokracja na emigracji w Kanadzie
Od autorki
Wiosna 2006 roku, polska aktorka Liliana Komorowska zorganizowała w montrealskiej galerii „Espace" wystawę, na która hojnie użyczyli swoje rodzinne pamiątki polscy ziemianie i arystokraci mieszkający w Rawdon, małym miasteczku położonym 100 km na północ od Montrealu. Liliana będąc pod wrażeniem piękna tych przywiezionych „w jednej walizce" cennych rzeczy, postanowiła stworzyć film dokumentalny „Raj utracony, Raj odzyskany", przedstawiający fragment historii polskiego ziemiaństwa i arystokracji na emigracji w Kanadzie.
Tuż przed Bożym Narodzeniem ekipa filmowa zapukała do domu Wilhelma hrabiego Siemieńskiego--Lewickiego i Róży hrabiny Siemieńskiej z hrabiów Plater-Zyberk. Już podczas pierwszego, kilkugodzinnego wywiadu miałam świadomość uczestnictwa w niezwykłym wydarzeniu, a spotkania z kolejnymi bohaterami potęgowało to wrażenie. Prezentacja filmu o tytule zaczerpniętym z Miltona „Raj utracony, Raj odzyskany" wzbudziła duże zainteresowanie nie tylko wśród montrealskiej Polonii, ale także wśród publiczności kanadyjskiej, często nieświadomej, że polska arystokracja w ogóle istniała i że jej nieliczni przedstawiciele mieszkają w ich kraju.
Zachęcona sukcesem filmu, zdecydowałam się na napisanie książki. Temat polskiej arystokracji i ziemiaństwa nie był mi obcy. Moja babcia, Jadwiga z Maringów Gołem-biowska opowiadała mi o życiu w majątku Straszków, w którym mieścił się zbudowany w połowie dziewiętnastego wieku dwór, oraz o swoich braciach, znanych ziemianach, Witoldzie i Tadeuszu Maringach. Szczegóły z lat okupacji spędzonych w zamku hrabiów Tarnowskich w Dzikowie poznałam dzięki mojej mamie, Janinie z Krynickich Gołem-biowskiej, która wysiedlona wraz z rodzina z poznańskiego znalazła bezpieczne schronienie dzięki gościnności Róży hrabiny Tarnowskiej.
Książka i dołączony do niej film opowiadają o dziejach przedstawicieli znanych polskich rodów arystokratycznych, zmuszonych do odszukiwania nowej ojczyzny w Kanadzie. Na okładce książki widnieje dedykacja znakomitej polskiej aktorki, Beaty Tyszkiewicz: "Tak jak inne narody, musisz być dumni ze indywidualnej arystokracji, z której dziedzictwa materialnego i duchowego korzystamy po dzień dzisiejszy. Książkę tę gorąco polecam". W albumie - książce "W jednej walizce" ustalone są fascynujące dzieje ludzi, którzy utraciwszy pełne mienie, zabrane wbrew prawu przez komunistów, zaczęli życie na emigracji w Kanadzie, trzymając w ręku symboliczną "jedną walizkę". Bohaterzy książki pochodzą z rodzin takich jak: Czartoryscy, Czetwertyńscy, Komorowscy, Platerowie, Popielowie, Potoccy, Sapiehowie, Siemieńscy, Tarnowscy, Tyszkiewicze i Zamoyscy. Film dokumentalny "Raj utracony, raj odzyskany" opowiada o Rawdon, małym, kanadyjskim miasteczku leżącym blisko Montrealu, " ziemi obiecanej" polskiej szlachty. W obu Amerykach jest to największe emigracyjne skupisko tej byłej polskiej warstwy społecznej.
Nie tylko bogactwa materialne miały dla arystokracji znaczenie. Tradycja, styl życia, dobieranie małżeństw, kwestia honoru, patriotyzm, to były inne wartości i zostały nam zabrane przez komunę polską i rosyjską. Co jest smutne, że my starzy powoli wymieramy, a młodzież nie zawsze interesuje się historią rodziny. Przez małżeństwa też się to nieraz zatraca i polscy arystokraci zostaną już tylko w książkach.
Antoni Hrabia Potocki z Olszy
Postanowiliśmy uciec i podczas nieustającego obstrzału udało nam się cudem złapać konia, którego ja i Róża zaprzęgłyśmy do malutkiej, dwukołowej bryczki. Wsiadła do niej nasza matka i kucharka Mięcia, załadowałyśmy trochę pakunków, przywiązałyśmy krowę i w ten sposób opuściłyśmy dom na zawsze. Nie zapomnę do końca życia widoku tej bryczki, pełnej tobołów, a wśród nich sterczący krzyż, rzeźbiony przez moją prababkę Skirmuntową. Nigdy już więcej mojego domu nie zobaczyłam.
Elżbieta hrabina Tyszkiewicz z domu hr. Plater-Zyberg z Pilicy
Stało się to w 1944 roku. Wyrzucali nas z domu dobrze znajomi ludzie, pracownicy majątku, którzy przystąpili do komunistów. Zabrali ze sobą całe wyposażenie pałacu - meble, obrazy, a my mogliśmy wziąć tylko trochę rzeczy na jeden wóz, na którym pojechałem ja, dwaj moi bracia i służąca. Udaliśmy się do mojej babki, do Krakowa. Matki nie było z nami, gdyż ukrywała się po lasach, ścigana przez U B za działalność w Armii Krajowej. Torturami próbowali zmusić mojego dziadka, Ludwika Popielą do zdradzenia miejsca mamy kryjówki.
Paweł Popiel z Czapli Małych
Gdy wezwano mnie nagle do biura dyrektora, szedłem z przeczuciem, że mogą mnie zwolnić, gdyż niedawno odeszło kilku pracowników. Nieoczekiwanie dyrektor się spytał - „Czy to prawda, że jesteś księciem"? Przyznałem się, a on , - „co ty tu robisz?". Ja - „myję butelki". Był to dzień wypłaty, dyrektor poszukał mojego czeku, wyciągnął i z udaną furią go podarł. Pomyślałem, że to koniec. Ale on wziął drugi czek i napisał na nim sumę według stawki jednego dolara za godzinę! Było to o całe 10 centów na godzinę więcej niż dotychczas zarabiałem. Odetchnąłem z ulgą, myśląc, że czasami warto jest być księciem.
Seweryn książę Światopełk-Czetwertyński Żołudka
Beata Gołembiowska urodziła się w Poznaniu, w 1957 roku. Dzieciństwo i lata licealne spędziła w Puławach. W 1981 roku ukończyła studia biologii środowiskowej na UAM w Poznaniu i osiedliła się w Radomiu, gdzie podjęła pracę w Muzeum Okręgowym.
W 1989 roku wyemigrowała z rodziną do Kanady i zamieszkała w Montrealu. W 1997 roku ukończyła studia fotograficzne na Dawson College. Jej prace były prezentowane na wystawach indywidualnych i zbiorowych w kilku galeriach montrealskich, m.in. w Galerii Muzeum Sztuk Pięknych.
Przez sześć lat trwała przygoda Beaty jako malarki dekoracyjnej w programach Debbie Travis Painted House i Facelift. W tym okresie zaczęła pisać opowiadania i scenariusze oraz artykuły o fotografii, malarstwie i przyrodzie. W grudniu 2011 roku ukaże się jej pierwsza powieść „Żółta sukienka".
Beata pracuje obecnie dla Queen Art Films, gdzie zadebiutowała jako reżyser filmem dokumentalnym „Raj utracony, raj odzyskany", o polskim ziemiaństwie i arystokracji w Rawdon (zakupiony przez TV Polonia).
