Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego

Fizjologia człowieka, czyli nauka o czynności zdrowego organizmu ludzkiego, należy do podstawowych przedmiotów nauczanych w akademiach medycznych oraz w wyższych szkołach wychowania fizycznego. Zrozumiałe jest, że w wyższych szkołach wychowania fizycznego główny nacisk kładzie się na fizjologią wysiłku. Wysiłek mięśniowy, zwłaszcza trwający dłużej i/bądź o większej intensywności nasila pracę nie tylko mięśni szkieletowych, ale również układu nerwowego, układu krążenia, układu oddechowego i układu wewnętrznego wydzielania. Wpływa na przemianą materii, funkcją nerek, wątroby, przewodu pokarmowego i innych narządów. Fakt ten stawia zarówno przed nauczycielem, jak i przed studentem szczególnie trudne zadanie. Po to, by zrozumieć i ocenić zmiany w organizmie w czasie wysiłku należy najpierw przyswoić wiedzą o jego funkcjonowaniu w spoczynku. Niezbądny do tego jest odpowiednio skonstruowany podręcznik. Podręcznika takiego brakuje, niestety, w naszym kraju. Zastępują go skrypty, a także książki pisane zwykle dla różnego szczebla szkół medycznych. Skrypty obejmują jedynie fragmenty niezbędnej wiedzy, podręczniki medyczne z kolei problematykę fizjologii wysiłku traktują jedynie marginesowo. Kierując się powyższymi przesłankami przygotowaliśmy ten podręcznik. Autorzy są pracownikami Akademii Medycznej w Białymstoku, Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie i Poznaniu oraz Polskiej Akademii Nauk. W większości to specjaliści w zakresie szeroko pojętej fizjologii wysiłku. Taki dobór autorów ułatwił, niewątpliwie, właściwą selekcję materiału i ukierunkowanie go na potrzeby słuchaczy zarówno wyższych szkół wychowania fizycznego, jak i akademii medycznych. Służy temu również układ książki. Każdy rozdział poświęcony czynności danego narządu, czy też układu, składa się z 2 oddzielnych części. W pierwszej omówiono funcjonowanie tego narządu (czy też układu) w spoczynku. W części drugiej natomiast przedstawiono zmiany czynności tegoż narządu (układu) w czasie wysiłku. Dołączono też inne, niezbędne naszym zdaniem, rozdziały, a mianowicie: Równowaga kwasowo-zasadowa, Termoregulacja, Metabolizm substratów energetycznych, Wydolność fizyczna, Fizjologiczne następstwa bezczynności ruchowej oraz Znaczenie aktywności ruchowej w zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym. Zdajemy sobie sprawą, że pewne rozdziały podręcznika mogą być zbyt obszerne, zwłaszcza dla niektórych kierunków licencjackich. Układ podręcznika pozwala jednakże na dowolne korzystanie z poszczególnych jego części. Jeśli prowadzący uzna na przykład, że część dotycząca fzjologii określonego narządu w spoczynku jest zbyt obszerna, może korzystać tylko z jej fragmentów. Podręcznik, który oddajemy do rąk czytelnika, jest pierwszą tego typu publikacją w Polsce przeznaczoną do nauczania fizjologii wysiłku. Jesteśmy świadomi, że wymaga on doskonalenia. Dlatego też będziemy niezmiernie wdzięczni za wszelkie uwagi na jego temat. Nawet te drobne zaowocują ulepszeniem w następnych wydaniach. Prof. dr hab. n. med. Jan Górski – przedmowa do ksiażki Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego

---

Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego
Spis Treści

• 1. UKŁAD NERWOWY
• Budowa i czynność układu nerwowego - Piotr Krutki, Jan Celichowski
• Komórki glejowe
• Neuron
• Anatomiczna organizacja ośrodkowego układu nerwowego
• Receptory i czucie
• Odruchy rdzeniowe
• Sterowanie ruchami dowolnymi
• Wyższe czynności nerwowe
• Autonomiczny układ nerwowy
• Czynność układu nerwowego w procesie treningu - Jan Celichowski, Piotr Krutki
• Wpływ układu nerwowego na siłę skurczu mięśnia
• Trening układu nerwowego
• Rola receptorów
• Zmęczenie
• Koordynacja czynności mięśni w czasie ruchów
• Nauczanie ruchów
• 2. UKŁAD MIĘŚNIOWY
• Budowa i czynność tkanki mięśniowej - Jan Celichowski
• Budowa mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletowych
• Pobudliwość tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej
• Unerwienie motoryczne mięśni poprzecznie prążkowanych
• Struktura czynnościowa mięśni poprzecznie prążkowanych
• Czynność jednostek ruchowych w czasie ruchów dowolnych
• Czynność elektryczna mięśni szkieletowych
• Receptory mięśniowe
• Tkanka mięśniowa gładka
• Wpływ wysiłku fizycznego na mięśnie szkieletowe - Łucja Pilaczyńska--Szczęśniak, Jan Celichowski
• Zmienność składu mięśni jako uwarunkowanie aktywności ruchowej
• Adaptacja tkanki mięśniowej do obciążenia wysiłkiem fizycznym
• Trening wytrzymałościowy
• Trening siły mięśniowej
• 3. UKŁAD KRĄŻENIA - Ewa Czyżewska, Jan Górski
• Serce
• Elektrofizjologia komórek mięśnia sercowego
• Podstawy elektrokardiografii
• Skurcz mięśnia sercowego
• Naczynia krwionośne
• Krwiobieg duży i krwiobieg mały (płucny)
• Regulacja funkcji układu krążenia
• Mikrokrążenie
• Rodzaje krążenia narządowego
• Czynność układu krążenia podczas wysiłku - Krystyna Nazar
• Reakcja układu krążenia na wysiłki dynamiczne
• Reakcja układu krążenia na wysiłki statyczne
• Wpływ treningu na układ krążenia
• 4. UKŁAD ODDECHOWY - Ewa Czyżewska, Jan Górski
• Mechanika oddychania
• Geneza rytmu oddechowego
• Regulacja oddychania
• Czynność układu oddechowego podczas wysiłku - Krystyna Nazar
• Wymiana gazowa
• Wentylacja płuc (VE)
• Mechanizmy reakcji układu oddechowego na wysiłek
• Wpływ treningu na układ oddechowy
• 5. UKŁAD POKARMOWY - Jan Stasiewicz
• Ślina
• Żucie i połykanie
• Przełyk
• Żołądek
• Trzustka
• Układ żółciowy
• Jelito cienkie
• Jelito grube
• Wątroba
• Wpływ wysiłku na czynność przewodu pokarmowego
• Wpływ wysiłku na zarzucanie treści żołądkowej do przełyku
• Wpływ wysiłku fizycznego na czynność żołądka
• Wpływ wysiłku fizycznego na czynność jelita cienkiego
• Wpływ wysiłku fizycznego na czynność jelita grubego
• 6. UKŁAD WEWNĘTRZNEGO WYDZIELANIA - Maria Górska
• Wprowadzenie
• Biosynteza i wydzielanie hormonów Transport hormonów we krwi
• Mechanizmy regulacji wydzielania hormonów
• Rytmy wydzielania hormonów
• Mechanizmy działania hormonów
• Pod wzgórze i przysadka mózgowa
• Nerwowa część przysadki mózgowej
• Tarczyca
• Hormonalna regulacja metabolizmu wapnia
• Nadnercza
• Wewnątrzwydzielnicza czynność trzustki
• Gruczoły płciowe
• Inne narządy o czynności wewnątrzwydzielniczej
• Wpływ wysiłku na układ wewnętrznego wydzielania - Maria Górska, Jan Górski
• 7. FIZJOLOGIA KRWI - Krzysztof Spodaryk
• Elementy morfotyczne krwi
• Erytrocyty (układ czerwonokrwinkowy)
• Leukocyty (układ białokrwinkowy)
• Hemostaza
• Zmiany hematologiczne pod wpływem wysiłku i treningu fizycznego
• 8. FIZJOLOGIA NEREK l WYDALANIE MOCZU- Olgierd Smoleński
• Budowa i czynność nerek
• Budowa nerki
• Nerkowy przepływ krwi
• Filtracja kłębuszkowa
• Czynność kanalików
• Badania czynnościowe nefronu
• Wytwarzanie moczu
• Bilans wodny organizmu
• Nerkowa regulacja gospodarki elektrolitowej
• Regulacja równowagi kwasowo-zasadowej przez nerki
• Nerkowy transport substancji nieelektrolitowych
• Wewnątrzwydzielnicza funkcja nerek
• Wydalanie moczu
• Wpływ wysiłku fizycznego na czynność nerek
• 9. RÓWNOWAGA KWASOWO-ZASADOWA - Krzysztof Duda
• Stałość środowiska wewnętrznego ustroju
• Dobowy bilans jonu wodorowego
• Układy buforowe ustroju
• Parametry i podział zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej
• Równowaga kwasowo-zasadowa w czasie wysiłku fizycznego
• Wpływ treningu na równowagę kwasowo-zasadową organizmu
• 10. FIZJOLOGIA KOŚCI - Krzysztof Spodaryk
• Wpływ wysiłku i treningu fizycznego na tkankę kostną
• 11. TERMOREGULACJA-//«H«a Kaciuba-Uściłko
• Fizjologiczne podstawy regulacji temperatury ciała
• Wymiana ciepła między organizmem a otoczeniem
• Podstawowe elementy układu termoregulacji
• Reakcje termoregulacyjne na gorąco
• Reakcje termoregulacyjne na zimno
• Adaptacja do zmiennych warunków środowiska termicznego
• Cykliczne zmiany temperatury wewnętrznej
• Zaburzenia mechanizmów termoregulacji
• Hipotermia
• Hipertermia
• Gorączka
• Regulacja temperatury podczas wysiłków fizycznych
• 12. METABOLIZM SUBSTRATÓW ENERGETYCZNYCH -Jan Górski
• Glukoza
• Wolne kwasy tłuszczowe
• Aminokwasy
• Regulacja metabolizmu substratów energetycznych
• Glikogen
• Regulacja stężenia glukozy we krwi
• Kwasy tłuszczowe
• Związki ketonowe
• Udział kinazy białkowej aktywowanej przez adenozynomonofosforan oraz receptorów aktywowanych przez proliferatory peroksysomów w regulacji
• metabolizmu węglowodanów i tłuszczów
• AMPK
• PPAR
• Białka i aminokwasy
• Wpływ wysiłku na metabolizm substratów energetycznych
• Węglowodany
• Wpływ treningu na wykorzystanie węglowodanów
• Znaczenie wielkości zasobów węglowodanowych ustroju w kształtowaniu zdolności do wysiłku
• Tłuszcze
• Wpływ treningu wytrzymałościowego na wykorzystanie tłuszczów
• Suplementacja tłuszczu
• Zależność pomiędzy wykorzystaniem węglowodanów a tłuszczów
• Białka i aminokwasy
• Zapotrzebowanie na białko w czasie treningu
• 13. WYDOLNOŚĆ FIZYCZNA CZŁOWIEKA - Jerzy A. Żolądż
• Pojęcie wydolności fizycznej
• Wydolność w wysiłkach krótkotrwałych o mocy maksymalnej
• Moc maksymalna mięśni szkieletowych człowieka
• Energetyka wysiłków krótkotrwałych o mocy maksymalnej
• Znaczenie budowy morfologicznej mięśnia w generowaniu mocy maksymalnej
• Przyczyny zmęczenia w wysiłkach krótkotrwałych o mocy maksymalnej
• Bolesność mięśni wywołana wysiłkiem fizycznym
• Wpływ starzenia się na moc maksymalną mięśni szkieletowych człowieka
• Wpływ treningu na maksymalną siłę izometryczną, maksymalną szybkość skracania mięśnia oraz na moc maksymalną mięśni szkieletowych człowieka
• Metody oceny wydolności w wysiłkach krótkotrwałych o mocy maksymalnej
• Wydolność w wysiłkach długotrwałych
• Podział intensywności wysiłków długotrwałych
• Energetyka wysiłków długotrwałych
• Maksymalny pobór tlenu
• Pobór tlenu w wysiłkach o stałej mocy
• Iloraz oddechowy
• Koszt energetyczny wysiłku
• Współczynnik pracy użytecznej
• Próg mleczanowy (LT)
• Zmęczenie w wysiłkach długotrwałych
• Trening a wydolność w wysiłkach długotrwałych
• Wpływ warunków wysokogórskich na wydolność fizyczną
• 14. FIZJOLOGICZNE NASTĘPSTWA BEZCZYNNOŚCI RUCHOWEJ l DŁUGOTRWAŁEGO POZOSTAWANIA W POZYCJI LEŻĄCEJ - Hanna Kaciuba-Uścilko, Krystyna Nazar
• Skutki zaprzestania lub ograniczenia treningu
• Fizjologiczne następstwa długotrwałego pozostawania w pozycji leżącej
• 15. ZNACZENIE AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ W ZAPOBIEGANIU CHOROBOM CYWILIZACYJNYM - Krystyna Nazar, Hanna Kaciuba-Uścilko
• Zwiększenie wydolności i sprawności ruchowej
• Profilaktyka chorób układu krążenia
• Aktywność ruchowa w zapobieganiu i leczeniu otyłości
• Aktywność ruchowa a osteoporoza
• Podstawowe zasady „treningu zdrowotnego"
• Piśmiennictwo Skorowidz

---